Iedereen kent wel slakken, en toch, we weten zo weinig over die glibberige beestjes dat ze nog steeds onbemind zijn. Zoals alles in de natuur hebben ook slakken een functie. In het beste geval weten we dat slakken opruimers zijn en zwakke of zieke planten aanvallen. Hier houdt het meestal op.

Een videoconferentie La gestion holistique des limaces van Hervé Covés, een Franse landbouwkundige, inspireerde mij. Meteen bleek ook waarom er bij de omschakeling naar een natuurlijke moestuin aanvankelijk een overvloed aan slakken verschijnt en ze, zonder ze te bestrijden, na enkele jaren nog maar beperkt aanwezig zijn.

Slakken als algemene aardbewoners

Slakken in vele vormen en maten zijn alomtegenwoordig, ze komen in alle ecosystemen voor.

Het valt echter wel op dat ze in ecosystemen die in evenwicht zijn met veel soorten voorkomen, maar dat hun aantal per soort heel beperkt is. In ontwrichte ecosystemen echter komen ze massaal voor. Dat stemt tot nadenken. Hoe komt dat, wat betekent dat?

Iets wat overal leeft, moet zeker een functie hebben.

Een voorbeeld dat aan het denken zette

Truffels, een soort schimmels die in symbiose leven met bomen, zette aan het denken. Een Franse truffelteler had aan de truffels schade door slakkenvraat. Hij bakende twee terreinen af, een waarop hij de slakken op diverse manieren doodde en een dat hij ongemoeid liet. Het eerste terrein leverde prachtige truffels op zonder vraatschade, het andere leverde eveneens prachtige truffels maar met schade door slakkenvraat. Hij dacht dat het probleem opgelost was. Maar het jaar nadien waren er op het terrein zonder slakken ook geen truffels, op het andere terrein was het zoals gewoonlijk. Wat was de reden?

Een onderzoeker maakte de volgende analyse. Als de slakken truffels eten, verteren ze die, maar ze verteren de sporen van de truffel niet. Zo komen ze in de uitwerpselen van de slakken. De regenworm eet die uitwerpselen en ze gaan door zijn verteringssysteem, de sporen verteren niet. De sporen van de truffels worden afgezet in verschillende hoopjes vol bacteriën en de truffels ontkiemen. Een andere onderzoeker toonde aan dat de ontwikkeling van veel schimmels verbonden is met de aanwezigheid van de enzymen van vertering. Schimmels gebruiken verschillende organismen uit hun omgeving voor de vertering. Zo gebruiken ze ook de slakken als verteringsorgaan.

Wat doen slakken?

Wanneer een plant of een deel van een plant aangetast wordt door ziekmakende schimmels, de zogenaamde pathogenen, of door een of ander insect, of wanneer een blad verwelkt en op de grond valt, begint de omzetting. In een bodem waarin de schimmels voldoende aanwezig zijn is de vertering van het organisch materiaal grotendeels verzekerd.

Als er zich onvoldoende schimmels in de bodem bevinden, komen de slakken. Slakken zijn in feite kleine, rondschuifelende verteringsorganen. Zij komen in actie wanneer er een overvloed is aan afstervend of ziek materiaal dat niet door schimmels wordt afgebroken. Slakken komen dan even een mondje toesteken om de boel te verteren. Ze doen zich te goed aan stervende of net dode planten of plantendelen. Dood materiaal interesseert hen niet, dat is voedsel voor de pissebedden en ander bodemleven. De slakken eten de bladeren en verteren ze, zodat de regenwormen ze verder verteren en de voedingsstoffen terug in circulatie kunnen komen.

Als de overvloed weg is, glijden de slakken, die relatief grote afstanden kunnen afleggen, naar een andere plaats van overvloed. Slakken kunnen zich zeer snel vermenigvuldigen. Als ze een overvloed aan voedsel hebben gaat het pijlsnel, bijvoorbeeld als de bodem geen schimmels bevat.

Als een sla aangetast wordt door schadelijke schimmels, bijvoorbeeld botritis, vormen zich op het blad sporedoosjes die massaal sporen gaan verspreiden. De slakken verhinderen dat door de bladeren met de schimmel op te eten. Een groot deel van de ziekmakende schimmels wordt zo geëlimineerd door de slakken. Zonder slakken staat de deur wijd open voor allerlei ziekten. Dit is een vereenvoudigde voorstelling, nog andere beestjes en organismen spelen een rol, maar slakken zijn zeer belangrijk. Ze zijn nodig in een gezonde moestuin.

Holistisch slakkenbeheer

Om je tuin minder aantrekkelijk te maken voor slakken is het belangrijkste aspect te zorgen voor het verbeteren van het functioneren van de spijsvertering van je systeem. Dit betekent dat je moet zorgen voor lignine (hout) om de schimmels te voeden die dan de vertering zullen doen in plaats van de slakken. De slakken komen dan enkel wanneer er plots een teveel aan voedsel is. Dat kan een piek zijn in de lente wanneer al het jonge groen begint te groeien en de slakken grote honger hebben na de winter. In een schimmelrijke bodem is dit slechts een korte periode.

Als je een gedegradeerde bodem terug vruchtbaar wil maken, ga je organisch materiaal toevoegen. Daardoor krijg je een toevloed van slakken.

Hoe kan je snel een ecosysteem ontwikkelen dat in staat is de slakken te beheersen?

Met insecten, dat is de basis van hun voeding. Breng hout aan, laat het verteren, het is de kraamkamer voor insecten die slakken gaan bestrijden. De natuurlijke vijanden van slakken zijn eenden, kevers, egels, kippen, de meeste vogels. Echte slakkenrovers zijn de kortschildkevers. Waar die voorkomen zijn er allerlei bodemdiertjes, de kortschildkever is immers een indicator van een rijk bodemleven.

Plant een mengeling van levende bomen en struiken in de omgeving. Zij voeden de mycorrhizale schimmels die het schimmelnetwerk vormen. Vooral de rozenfamilie is hiervoor interessant. Deze familie bestaat uit drieduizend tot vierduizend soorten. Enkele voorbeelden: fruitbomen zoals appel, peer, pruim, kers; ook minder courante zoals mispel, kweepeer; struiken zoals framboos, braambes en alle kruisingen ervan; roos, meidoorn, lijsterbes. Keuze te over!

Het duurt enkele jaren met veel slakken tot het schimmelnetwerk actief wordt. Vanaf dan zijn er nog slakken maar niet zoveel meer en ze doen niet veel schade meer.