Observeren is niet evident, ontwerpen ook niet. Zo hebben we al vele zaken aangeplant en gebouwd bij Yggdrasil, maar net zo goed al veel fouten gemaakt. Vaak is het vooral de uitgroei van planten en bomen die ik moeilijk in te schatten vind, soms is het gewoon niet goed nadenken. Hieronder een overzicht van enkele zaken die beter konden bij ons.

1. Composttoilet

Omdat we een lang smal stuk grond hebben, is het van vanachter naar voren een lange tocht. Iets meer dan 300 meter. En wanneer je naar toilet moet is dat niet altijd evident 🙂 . Daarom was ons idee om in het midden  van onze tuin een toilet te bouwen. Omdat er geen voorzieningen zijn naar water en afvoer toe, moest het een droogtoilet worden, een composttoilet dus.

Om enige privacy te hebben en om beschut te zitten tegen de regen moest er een muur en een dak op. De muur werd opgebouwd met lokale materialen: houtblokken uit onze houtkanten en leem uit onze eigen bodem. Zo bouwden we een huisje met houtblokken als stenen en leem als cement. Zolang dit droog blijft, blijft deze muur perfect behouden. Ondertussen al meer dan 15 jaar, dus dat werkt prima.

Het dak werd iets breder dan de muren gemaakt zodat de muren beschermd waren voor de regen en zo de leem niet zou afbrokkelen of het hout rotten. De bedoeling was om een groendak op het dak te leggen. Maar daar is de eerste fout gemaakt. De helling van het dak was net te steil waardoor het groendak vanaf het begin grote problemen heeft gekend. Door de helling was het bovenste deel van het dak zeer droog, ook de materialen eronder die normaal regenwater moesten vasthouden hielpen weinig. Enkele het onderste derde gedeelte van het dak heeft enige begroeiing gekend. Na verloop van tijd is het dag ook begin naar beneden schuiven. Niet spectaculair snel, maar wel enkele centimeters per jaar waardoor het nu een 20tal centimeter naast het dak hangt en moet verwijdert worden.

Ik vertel altijd dat je geen speciale constructies moet maken om een bepaald insect of dier aan te trekken. In plaats van een egelhuisje te kopen, maakt je gewoon een stapel van takken en houtblokken. Er komt dan een gel in wonen, samen met veel andere soorten organismen. De natuur vult alle niche in die je creëert, vaak met meer fantasie en inventiviteit dan wij kunnen. Altijd komen er verrassende oplossing uit. Net zo bij het composttoilet. In de kleimuren groeven al snel solitaire bijen hun gangen voor hun broed. In de houtblokken verschenen enkele jaren later ook volop gangetjes. Zeker de zuidkant was een komen en gaan van bijen, allerlei soorten en maten, een spektakel dat leuk was om te bekijken.

Maar ook hier hadden we niet zo goed nagedacht over het vervolg. Ernaast was een grote open plek, het idee was om daar een wilgenlabyrint te planten. In die tijd kwamen er nog veel scholen op bezoek en kinderen vinden bouwsels van wilgen altijd leuk, zeker een labyrint waarin ze kunnen rondlopen. Maar wilgen groeien hard en worden groot. Zelfs na regelmatig terugzetten, groeiden ze na verloop van jaren zo krachtig dat ze in het voorjaar al een schaduw wierpen op het composttoilet. En dus de bijen geen warme kleimuur meer vonden en wegbleven. De enige oplossing was dan het weghalen van het wilgenlabyrint.

Nu staat er een rij frambozen, en komt er verderop een pergola met klimplanten. Deze constructies kunnen allemaal niet te hoog worden zodat deze muur tot het einde der tijden in de zon blijft staan en de vele solitaire bijen hun plek kunnen behouden.

2. Warmtekring

Een permacultuurding dat veel toegepast wordt is een zonneval of warmtekring. Je kan door je planten goed te kiezen en te plaatsen een halve cirkel creëren die zijn open kant naar het zuiden heeft en zijn hoge gesloten kant naar het noorden. Op deze manier houdt je alle koude buiten en laat je de warmte binnen. Dit levert, zeker in het voorjaar, een aanzienlijk warmteverschil op met de omringende moestuin die bloot staat aan de wind. De noord en oost zijde was afgeboord met hazelaars die gemakkelijk 4-5 meter hoog worden. Daarvoor stond een cirkel met jostabessen (hoogte 2m) en daarvoor rode bessenstruiken (1-1.5m). In de warmtekring zelf staan vijgen die zo profiteren van de warmte in het voorjaar en hun seizoen verlengen.

Dat was het idee en het werd ook perfect uitgevoerd.

Maar er is een grote maar. De locatie was echt compleet verkeerd gekozen.

Je moet namelijk weten dat wij op een hellend stuk grond liggen. Als je de tuin ingaat loop je een 50 meter traag naar beneden, en dan loop je 100 meter rustig bergop. Geen grote helling, maar duidelijk zichtbaar en aanwezig. De warmtekring werd, na slecht observeren en weinig nadenken, juist op het diepste punt van deze inzinking aangelegd.

Daarnaast moet je ook nog weten dat koude lucht zwaarder is dan warme lucht en naar beneden zakt. Je krijgt zo een koude laag die geleidelijk over de helling naar beneden kruipt. En dat was dan recht in onze warmtekring. Dat betekende dus dat onze warmtekring overdag goed warm is. De aardappelen lopen daar altijd het eerste uit. Maar tijdens koude periodes in het voorjaar is dat ook de eerste plaats waar het vriest. Dus daar vriezen onze aardappelen en de nieuwe scheuten van de vijgen ook altijd als eerste af. Een onbruikbare warmtekring dus.

Een warmtekring moet bij het bestaan van een helling altijd halverwege de helling liggen. De koude lucht loopt er dan langs en de warmtekring is beschermt van de koude op de heuveltop. Maar dat hebben we te laat beseft. Niet zo goed ontworpen dus.

Hebben we deze warmtekring verplaatst? Nee, hij blijft ter plaatse liggen en is een stopplaats bij de meeste rondleidingen om uit te leggen hoe snel je iets over het hoofd kunt zien. Het is dus zeer belangrijk om bij definitieve aanplantingen zoals bomen, struiken en constructies toch voldoende tijd te nemen en goed te kijken, ruiken, proeven, luisteren en na te denken.

3. Haagkanten

Rondom ons terrein hebben we vanaf het begin houtkanten en hagen gezet om negatieve invloeden van buitenaf te blokkeren, om een klein ecosysteem te creëren, om voedsel en overwinteringsplaats te voorzien voor dieren … Deze houtkanten zijn zoals de regels voorschrijven drie rijen dik, telkens met verschillende soorten bomen, en om de zoveel meter een knotwilg ertussen. Van deze houtkanten hebben we enkele meters afstand gehouden bij het aanleggen van onze bedden en onze boomgaard.

Maar ook hier is het verrassen hoe snel, breed en groot bomen uitgroeien. De houtkant wordt om de zoveel jaar teruggezet, maar de stronken groeien zo snel uit dat je na enkele jaren al weer een dichte haag hebt die stevig is uitgegroeid. En deze heeft toch een belangrijke impact op de bedden ernaast. Niet zozeer naar schaduw, mar eerder naar vocht en plaats. De droge periodes van afgelopen jaren hebben de bomen gemotiveerd om hun wortelgestel uit te breiden en over een grotere afstand water te zoeken. Onze bedden bevatten veel organisch materiaal en houden water goed vast, dus de richting was snel gevonden.

Ondertussen zitten er in de eerste meters van onze bedden naast de houtkant een overvloed aan boomwortels. In het voor- en najaar niet zo’n probleem, maar in droge periodes in de zomer merk je toch dat de bodem daar snel uitdroogt, met negatieve gevolgen voor onze groenten. Je kan dan meer water geven, maar de bomen slorpen zoveel op dat het weinig uithaalt.

Konden we dit voorzien? Misschien wel, misschien niet. De houtkanten staan er ondertussen al bijna 25 jaar en ze vormen pas een probleem sinds 2018. De droogte heeft het proces versnelt, maar ik vermoed dat het wel al aan de gang was.

Ook naar plaats is het probleem geworden; Om de knotwilgen te knotten is het zeer moeilijk geworden om de bedden niet te betreden. Ook het terugzetten van de houtkant is niet zo evident door een gebrek aan ruimte.

Wat was beter geweest?

Als ik het opnieuw zou moeten doen, zou ik meer ruimte voorzien tussen de bedden en de houtkanten. Enkele maters die je met een grasmachine of bosmaaier wat onder toom houdt. Daarnaast zou ik grachten voorzien waardoor de boomwortels verplicht worden de diepte in te gaan bij hun zoektocht naar water. Duiken ze dan niet meer op in de bedden? De combinatie van afstand en de gracht maken dit toch zeer moeilijk volgens mij.

Praat achteraf

Ik kan zo nog wel even doorgaan met zaken die niet verlopen zijn zoals gepland, maar dat heb je in elke tuin. Kan je dit volledig voorkomen? Nee, dat denk ik niet. Je kan niet alles voorzien, en soms grijpen verschillende zaken op elkaar in waardoor je totaal onverwachte resultaten krijgt.

Maar je kan toch al een deel problemen voorkomen door goed te kijken goed na te denken, tijd te nemen en eventueel rond te kijken hoe anderen het doen. Voor de komende projecten neem ik altijd veel meer tijd. Ik denk er goed over na, praat met mensen met kennis van zaken en ga, waar mogelijk, kijken bij iemand die het gedaan heeft. Zo heb ik gedaan voor het uitgraven van enkele poelen, het plaatsen van een windmolen en zo ga ik het doen voor het maken van een koelruimte in de tuin voor opslag van groenten en voor het bouwen van een walipini. Maar ik maak mij geen illusies. Zelfs dan zullen er na verloop van tijd hier en daar nog wel gebreken opduiken.