De sleutelbloem is één van onze voorjaarsbloeiers.

Drie soorten

De Stengelloze (Primula vulgaris), de Slanke (Primula elatior) en de Echte of Gulden sleutelbloem (Primula veris) groeien bij ons in vochtige graslanden en bossen op kalkachtige kleileemgronden. De Stengelloze Sleutelbloem is een beschermde plant in België, de ondergrondse delen mogen niet in het wild verzameld worden. In het wild vormen de drie soorten gemakkelijk bastaarden zodat ze soms moeilijk te onderscheiden zijn.

De Echte Sleutelbloem is een liefhebber van kalkrijke gronden en ze groeit graag langs rivieren. Ze komt in België nog op heel wat plaatsen voor in het wild en ze is vrij algemeen in Zuid-Limburg. Verder wil ik het hier hebben over de Echte Sleutelbloem, inheems in Europa, Siberië, Voor-Azië en Midden-Azië. Ze heeft vele volksnamen o.a. Bakkruid, Bakkerinnetjes, Maartenbloemkes, Paasroosjes, Pinksterbloem.

De Echte Sleutelbloem is een overblijvende plant met de volgende kenmerken. De bladeren staan in een rozet en zijn rimpelig, spatelvormig met afgeronde top, naar de basis versmald in een iets gevleugelde steel. Ze zijn onderaan behaard en hebben een opliggend nervennet. Jonge bladeren hebben naar onder gebogen randen.

Bloemen en zaden

De bloemschermen  verheffen zich met gele bloemen op lange stelen boven de wortelrozet. Elke bloem bestaat uit vijf dooiergele kroonblaadjes die aan de basis vijf oranjegele vlekken vertonen en vanaf daar vergroeid zijn tot een gele, holle en smalle bloembuis. De kelk is wijd, min of meer klokvormig en geelgroen. Sleutelbloemen bloeien in het voorjaar met trossen goudgele bloemen, meestal in maart, april en in een laat voorjaar tot in mei. De bloemen hebben een zoete, aangename geur. De bestuiving gebeurt door hommels, wilde bijen, honingbijen en vlinders. De uitgebloeide bloemen met de rijpende vruchten blijven rechtop staan.

De zaden worden door de wind verspreid. Na een rustperiode midden in de zomer ontstaat in de herfst, wanneer de grond weer vochtiger wordt, uit de solide basis van een korte wortelstok en lange, krachtige wortels, een nieuw bladrozet met de bloeiaanleg voor het volgende voorjaar.

Namen, geneeskundig en verhalen

De naam bakkruid of bakkerinnetje kreeg de plant omdat de goudgele bloempjes worden gebruikt o.a. in pannenkoeken en cakebeslag. De bloemen zijn eetbaar en geven een lekkere, zachtzoete thee. Bij het oogsten en eventueel drogen gebruik je ook de groene kelk, die heilzame stoffen bevat. Je kan de bloemen ook aan slaatjes toevoegen en ook de jonge blaadjes kan je gebruiken. De blaadjes heb ikzelf nog niet uitgeprobeerd. Sommigen reageren allergisch op de klierhaardjes, dus eerst voorzichtig proberen.

Als genezende plant zijn de Sleutelbloemen tegenwoordig bijna vergeten. Bloem en wortels werden vooral gebruikt bij verkoudheid en slijmvorming in de longen en de bronchiën maar ook bij reumatische klachten en stoornissen van nieren en blaas. Hildegard van Bingen prees de Echte Sleutelbloem aan bij zwartgalligheid of depressie.

De Sleutelbloem was vroeger een hooggeprezen genezende plant. Dit komt duidelijk naar voor in de volgende tekst van Jacob Van Maerlant (13de eeuw), Der Naturen Bloeme

Primula dats een cruut
Teerste dat te lentin coemt uut
Ende taleerst dat bloemen draghet.
Dit cruut, als men ons ghewaget,
Gedronken met roeden wine
Dats volmaeckte medicine
Ghedronken in alre noet
Jegent swaer evel groet.

De wortels en wortelstokken van de Echte Sleutelbloem worden in de plantengeneeskunde nog gebruikt om hun slijmoplossende eigenschappen. Thee van de bloemen is aangenaam en wordt door Maria Treben, samen met nog andere kruiden, aanbevolen als een zeer goede slaapthee. Ze noemt Sleutelbloementhee kalmerend voor hart en zenuwen,  bloedreinigend en dus goed bij jicht en reuma.

In tuinen worden veel exotische sleutelbloemen gekweekt die men niet met de geneeskrachtige moet verwarren. Zij bezitten geen heilzame eigenschappen maar wel klierharen die bij aanraking een huidreactie als van de brandnetel teweeg brengen. (Readers Digest) De gele bloemen werden als kleurstof gebruikt om er de paaseieren mee te verven.

Er zijn heel veel sagen, legenden en sprookjes i.v.m. de Sleutelbloem. De naam alleen al heeft aanleiding gegeven tot het ontstaan van heel wat verhalen. Aanvankelijk werd de ‘sleutel’ in verband gebracht met een te vinden schat, door tussenkomst van een jonge vrouw die moest verschijnen, met name de godin Freya. Door het christendom werden de  verhalen gekerstend en werd de ‘sleutel’ toegewezen aan Sint Pieter, het werden de hemelsleutels. Een van de Vlaamse sprookjes heeft het over de goddelijke oorsprong van de Sleutelbloem. Het is een verhaal dat opgetekend staat in het ‘Compendium van rituele planten in Europa’ en dat oorspronkelijk, in een werk van Isidoor Teirlinck uit 1895 voorkomt.

‘De Schepper had de aarde met groen gewas bedekt en schiep kleurige bloemen om de eentonigheid te breken. Prachtig was die aanblik van duizenden kronen en kelken in de hemel. Roos naast Lelie, Vergeet-mij-nietjes naast blauwe Ereprijs. De Heer glimlachte bij zijn werk en overwoog op welk tijdstip Hij elke bloem zou laten bloeien. Vooraan bij de rand stonden gele bloemen in schermen van vijf, zes en zeven op een stengel. Het waren vrolijke, met wakkere aanblik, die steeds praatten en lachten.

‘Kom,’ sprak de Heer tot hen, ‘hier is de sleutel. Gaat en ontsluit de lente; kondigt bloemen van alle kleuren en heldere zonneschijn aan. Weest mijn Sleutelbloemen!’

Nauwelijks hadden ze het gebod gehoord, of ze waren uit de hemel en ze merkten niet eens dat ze de sleutel vergaten. De Heer lachte en stak hem terug op zak. De Sleutelbloemen vielen op aarde neer en waren in hun schik, want ze waren nu op de plaats waarvoor ze geschapen waren. Ze liepen overal rond en stonden plots voor een bloem die ze niet kenden, het was een Sneeuwklokje. ‘Nu wordt het tijd dat we de lente ontsluiten, want de bloemen komen eraan. Waar is de sleutel?’ Ze zochten overal in de omgeving van de beek omdat ze dachten dat hij in het water gevallen was, tevergeefs… Nog steeds staan de onbezonnen bloemen kris kras bij het water uit te zien naar de sleutel die de Heer ondertussen aan meer bezonnen bloemen toevertrouwd had.’

Als een van de eerste lentebloeiers geven ze al vroeg kleur aan je tuin en ze zijn ook bruikbaar in de keuken.