Elk jaar verbaast het mij opnieuw hoe vroeg mensen soms wel niet beginnen met planten en zaaien. In februari, in maart zie je al heel vaak veel foto’s verschijnen op sociale media. Ik krijg dan ook heel veel vragen van mensen en merk in cursussen dat mensen volop bezig zijn of willen beginnen met planten en zaaien. Nochtans is dat toch zeer vroeg. Voor sommige zaken kan het al wel, maar voor het overgrote deel van de planten is het eigenlijk gewoon veel te vroeg. Volgens mij is het beter als je nog even wacht.

Maar eens die zon schijnt en de eerste zonnestraaltjes komen, prikkelt het blijkbaar heel veel mensen om volop te beginnen. Wanneer moet je eigenlijk buiten beginnen met zaaien? Wat is onze visie daarop? Wanneer begin je best in de tuin? Uiteraard is dat volledig jouw eigen keuze en staat het je vrij om te doen wat je wilt. Maar er zijn toch enkele bedenkingen waarom het misschien beter is om wat langer te wachten of om het op een ander moment te doen.

Kalenders

Uiteraard zijn er de kalenders. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de VELT-kalender. Als je daarin kijkt, dan zie je dat er in februari en maart eigenlijk bijna niets staat dat je al kunt zaaien. Er zijn wel enkele uitzonderingen. Ik denk dan aan aardappelen eind maart. Bij het voorzaaien in een serre zijn er ook wel wat mogelijkheden, zoals tomaten. Erwten kun je eventueel ook al buiten zetten, want die kunnen best wat kou verdragen. Spinazie is eventueel nog een optie.

Maar daarnaast is er zeer weinig dat je al zou kunnen doen. Als je naar die kalender kijkt, merk je dat het in de tweede helft van april drukker wordt. Vooral mei is een heel drukke maand als het gaat over zaaien en planten in volle grond. Dan voel je toch wel dat februari en maart in principe nog rustige maanden zijn, maanden waarin je normaal gezien nog niet veel hoeft te doen.

En als je een beetje gezond boerenverstand hebt en dat gebruikt, dan merk je dat ook. Een oud boerengezegde zegt:

‘Je moet met je blote achterwerk op de grond kunnen zitten.’

Dat moet goed aanvoelen, en dat betekent dat de bodem al redelijk warm moet zijn. En dat is eigenlijk heel belangrijk.

Koude bodem

Een koude bodem, als je te vroeg begint, zorgt ervoor dat de plant eigenlijk in niemandsland staat. Een plant is door de natuur gemaakt om samen te werken met het bodemleven. Dat bodemleven zorgt ervoor dat het plantje zijn voeding krijgt, dat het op tijd krijgt wat het nodig heeft. Die samenwerking moet optimaal verlopen, en daarvoor moeten beide aanwezig zijn natuurlijk.

Als de bodem te koud is, is er nog geen actief bodemleven. Het is nog niet geactiveerd, nog niet opgebouwd. En dus zal die plant ook geen of nauwelijks voeding krijgen. De worteltjes zullen wel wat groeien, maar het is koud, dus ook dat verloopt moeizaam. De opname van voedingsstoffen gaat zeer moeizaam. Die plant staat daar maar wat te staan.

En ook bovengronds is het geen pleziertje. Zeker dit jaar merk je dat het overdag behoorlijk warm is geweest de laatste weken, met veel zon. We hebben regelmatig 17, 18, soms zelfs 20 graden gehaald. Maar in tegenstelling tot wat je zou verwachten, heeft het ook heel regelmatig ‘s nachts nog gevroren. De bodem zag wit en je moest aan je autoruit krabben als je wilde vertrekken. Dat toont aan dat de bodem nog niet goed is opgewarmd, omdat er ‘s nachts altijd die afkoeling is.

En zolang die plant in die koude staat verkeert, zowel boven- als ondergronds, heeft die het moeilijk en krijgt die veel stress. En dat is iets wat je absoluut wilt vermijden in je tuin, bij je planten. Want een gestresseerde plant wordt gevoelig voor ziektes en plagen, groeit niet goed en zal hoogstwaarschijnlijk in deze omstandigheden een tijdje stilstaan of zelfs achteruitgaan en wegkwijnen. Zeker zaad dat je in niet-ideale omstandigheden legt, gaat misschien niet of slecht kiemen. Een deel zal misschien wegrotten of opgegeten worden, en wat er dan uitkomt, zal hard afzien van die regelmatige nachtvorst. Dat is verre van ideaal.

Weerbericht met nachtvorst?

Wil je daar een beetje op anticiperen? Bij de Bodemkundige Dienst van België kun je op hun website een weerbericht raadplegen dat een week vooruitkijkt. Dat is, zoals alle weerberichten, niet volledig accuraat, maar het geeft toch een goede indicatie. Je ziet ook hoe betrouwbaar de voorspelling is, en hoe dichter bij de datum, hoe accurater die wordt. Er staat telkens bij welke nachtvorst er aan de grond wordt verwacht, en dat is handig om te weten. Want soms is die behoorlijk fors. Als je dat op voorhand ziet, kun je bijvoorbeeld je planten afdekken of nog even wachten met uitplanten of inzaaien als je ziet dat er in de loop van de week nog een koude periode aankomt. Dat is een belangrijke eerste tip, iets wat je best kunt gebruiken als je veel tuiniert. Voorspellingen van nachtvorst zijn echt handig.

Rosse maan

Dan is er nog iets anders: de rosse maan. Ik weet niet of je daar al ooit over gehoord hebt. Een bloedmaan of roze maan is bekender, maar over een rosse maan vind je niet zo veel. Toch is dat iets wat bijna elk jaar voorkomt. Het is een maan die vaak gepaard gaat met koude periodes en vorst. De naam “rosse maan” komt van het feit dat in deze periode, ergens in april, de bloesems vaak al open staan aan de fruitbomen. Als het dan vriest terwijl de fruitbomen vol bloesems staan, verkleuren die wat bruinachtig na het bevriezen. Vandaar die naam.

Er zijn ook oude spreuken die met de rosse maan te maken hebben, zoals:

“Is de rosse maan langsgegaan, met het oogsten is het dan gedaan”
“Is er de rosse maan, alles is voor niets gedaan.”

Dat geeft al aan dat de rosse maan behoorlijk wat schade kan aanrichten in de tuin. Wanneer die precies komt, is wat onduidelijk. Ik heb altijd geleerd dat de rosse maan de eerste volle maan is na 21 maart, en dit jaar is dat 13 april. Binnen twee weken dus. Volgens mijn ervaring gaat die vaak gepaard met een koude periode. Een andere regel zegt dat als er in april twee maanwisselingen zijn, de laatste de rosse maan is. Dit jaar is er maar één, op 13 april, dus dat zou dan de rosse maan kunnen zijn. Het is niet altijd zo – we hebben ook jaren gehad zonder vorst in die periode – maar uit mijn ervaring blijkt dat het vaker wel dan niet voorkomt. Dat is vaak verrassend, omdat we dan al ver in april zijn en je zou denken dat het goed weer is. Overdag is het vaak ook mooi weer, maar ‘s nachts kan het onverwachts hard vriezen. En dat is extra vervelend als je dan al van alles buiten hebt gezet.

Wat doen wij?

Wat doen wij? Wij wachten lang. Wij beginnen voor veel mensen redelijk laat. Nu hebben wij bijvoorbeeld nog bijna niets gedaan. Binnenkort gaan we onze aardappelen planten, en we hebben erwten en ajuintjes geplant, maar meer eigenlijk niet in de volle grond. Normaal wachten we tot de tweede helft van april, vaak zelfs wat later, begin mei, voor we volop gaan planten. Dan merk je dat de bodem goed is opgewarmd en dat de planten het veel beter doen. Ze groeien direct verder, maken mooie wortels en groeien zonder al te veel stress en problemen door. Dat vind ik heel belangrijk.

We hebben ook ervaring met te vroeg beginnen, en die is niet positief. Planten die we te vroeg hebben gezet of gezaaid, als het nog koud was en de bodemtemperatuur nog niet hoog genoeg, hadden het vaak moeilijk. Ze bleven wat stilstaan, verkleurden vaak paarsig of blauwig – een teken dat ze niet genoeg voedingsstoffen krijgen. Natuurlijk zijn er jaren waarin het wel goed gaat, maar ik heb de indruk dat dit jaar niet zo’n jaar is. Het blijft vaak koud, er staat vaak een koude wind. De komende dagen voorspellen ze weer nachtvorst, en over ongeveer twee weken ook weer, als de volle maan eraan komt. De weerkaarten voorspellen weer een koude periode.

Wacht en bij twijfel wacht je nog langer

Mijn advies is dus om lang te wachten, of in elk geval langer te wachten. Als je twijfelt, geef het dan nog wat extra tijd. Voel goed aan de bodem – je hoeft niet letterlijk met je blote achterwerk op de grond te zitten, maar pak die aarde eens vast. Als die echt nog koud aanvoelt, als hij nog niet de warmte heeft die je zou verwachten na al die zon, dan kun je beter nog wat wachten. Planten hebben een minimumtemperatuur nodig om te groeien, zo’n 15, 16, 17 graden is ideaal, en dat is nu zeker nog niet het geval.

Daarnaast zijn er nog de IJsheiligen, die ook roet in het eten kunnen gooien. Dat geldt vooral voor planten die echt geen vorst kunnen verdragen. Meestal gaat het dan om lichte vorst, maar tot half mei kan het altijd nog flink koud worden. En zelfs dan is het niet altijd veilig.

Enkele jaren geleden – dat was nog voor corona, dus meer dan vijf jaar terug – was er een jaar waarin we na de ijsheiligen volop pompoenen en courgetten hadden uitgeplant. Normaal is er na de ijsheiligen geen vorst meer, maar dat jaar was er rond 20 mei nog een koude dip. Het vroor niet aan de grond, maar het was wel heel fris. Die pompoenen en courgetten kregen het heel moeilijk, ze groeiden niet meer en hadden duidelijk een klap gekregen van dat koude weer. De planten die we twee weken later hadden uitgeplant, groeiden wel goed, ontwikkelden zich mooi en gaven een goede opbrengst. Die eerste groep is nooit goed gekomen, bleef kleiner en leverde nooit een goede opbrengst op.

Geduld

Dus ik denk dat het heel belangrijk is om, als je in de tuin werkt en een mooie periode hebt waardoor je zin krijgt om te beginnen, toch wat geduld te oefenen. Je kunt natuurlijk het risico nemen – dat mag allemaal – maar het geeft altijd extra stress als het dan toch gaat vriezen en je met vliesdoek moet gaan slepen, of als je dingen opnieuw moet opkweken omdat ze kapotgevroren zijn. Mijn advies is: wacht gewoon wat langer. Zeker in het vroege voorjaar kun je beter pas vanaf half april of eind april beginnen. Dan ben je redelijk zeker dat alles goed groeit en dat er geen last meer is van koude nachten of koude periodes – of in elk geval veel minder kans.

Lang najaar

En besef ook dat de afgelopen tien jaar het najaar veel langer doorloopt. Het wordt veel later koud. Vroeger kon het in oktober al vriezen of zelfs sneeuwen, maar nu hebben we vaak pas in november of zelfs december de eerste vorst. Een paar jaar geleden was het zelfs februari voor het voor het eerst vroor. Alles wat je plant, heeft dus veel langer warme temperaturen in het najaar. Het seizoen is aan het einde dus een stuk langer geworden, en daarom is het absoluut geen probleem om aan het begin wat later te beginnen. Volgens mij levert dat alleen maar voordelen op: minder stress voor jou en je planten, minder extra werk.

Gewoon wat langer wachten is echt geen groot probleem.

Voor gevoelige planten zou ik altijd enkele weken uitstellen, de weersvoorspellingen goed in de gaten houden en zeker wachten tot de rosse maan voorbij is. En daarna kun je volop aan de slag.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin