In de winter is er meestal weinig werk in de tuin. Misschien kun je wat onderhoudswerkzaamheden uitvoeren, maar gezien de vele regenval van de afgelopen weken en maanden is het waarschijnlijk beter om niet te veel op de bodem te lopen. Dat is namelijk niet goed voor de structuur. Wat je in deze periode wel kunt doen, is een teeltplan maken en daarna je zaden bestellen.

Ons systeem van schijnbare chaos

Wij gebruiken een systeem om te combineren dat eenvoudig is, maar toch heel intensief. Dit noemen wij het systeem van schijnbare chaos. Hoe je dat precies toepast, leg ik nu niet uit, maar waarom een systeem zoals dit belangrijk is, wil ik wel graag bespreken.

Misschien moet ik eerst kort uitleggen waar de naam vandaan komt. Toen wij rondleidingen gaven in onze tuin – vroeger, toen permacultuur nog niet zo bekend was – waren bezoekers vaak verrast. Ze zagen onze tuin vol planten, die schijnbaar willekeurig door elkaar stonden, en vroegen zich af hoe wij groenten konden kweken en hoe we wisten wat we moesten oogsten. Het leek chaotisch, maar dat was het niet. Wij hadden een gedetailleerde planning en werkten volgens vaste regels. We gooiden niet zomaar wat zaadjes in de tuin in de hoop dat er iets zou groeien. Alles was berekend. Zo kwam de naam “schijnbare chaos” tot stand.

We hebben het systeem ook verder ontwikkeld om met vaste regels te werken. Dit maakte het combineren eenvoudiger, herhaalbaar en overdraagbaar. Met deze regels kan iedereen leren combineren, ook zonder uitgebreide kennis of ervaring. Zo werd de naam aangepast naar ‘systeem van schijnbare chaos’.

Waarom wisselteelt niet altijd werkt

Mijn ouders teelden jarenlang groenten op een biologische manier en gebruikten wisselteelt. Dit systeem is erop gericht om je tuin op te delen in bedden of blokken en elk jaar een gewasgroep door te schuiven naar een ander stuk grond. Dit voorkomt herhaling van dezelfde gewassen op dezelfde plek en helpt om bodemmoeheid en bodemziektes, zoals knolvoet bij kolen, te voorkomen.

Hoewel wisselteelt goed werkt tegen bodemproblemen, biedt het geen oplossing tegen plagen. Plagen zoals koolwitjes, wortelvliegen of uienvliegen profiteren juist van de concentratie van gewassen in blokken. Door bijvoorbeeld al je kolen samen te zetten, trek je deze insecten aan. Dit maakt bestrijding bijna onvermijdelijk, bijvoorbeeld met netten of andere middelen. Maar omdat wij een natuurlijke aanpak wilden zonder bestrijdingsmiddelen of netten, viel wisselteelt voor ons af.

De overstap naar combinatieteelt

We gingen op zoek naar alternatieven en kwamen uit bij combinatieteelt. In deze zoektocht liepen we tegen verschillende problemen aan. Vroeger, zo’n 20 tot 24 jaar geleden, haalden we onze informatie uit tabellen, boeken en tijdschriften, omdat internet nauwelijks beschikbaar was. Het was een tijdrovend proces om combinaties te vinden die zouden werken.

We keken in tabellen naar planten die elkaar zouden bevorderen en planten die elkaar zouden tegenwerken. Maar deze tabellen spraken elkaar vaak tegen. Soms stond in hetzelfde boek al tegenstrijdige informatie. Het was onduidelijk waarom bepaalde combinaties positief of negatief zouden zijn. Was het door de wortels? Door stoffen die door de planten werden afgegeven? Of kwam het door de volgorde waarin de planten werden gezet? Ook de exacte afstanden tussen planten waren niet altijd duidelijk.

Daarnaast speelde mee dat niet elk jaar dezelfde resultaten gaf. Soms groeiden peterselie en sla het ene jaar uitstekend, maar deden tomaten en courgettes het een jaar later beter. Dit leek meer afhankelijk van het weer of de grond dan van de combinatie van de planten.

We vroegen ons daarom af of die tabellen wel echt klopten. We hebben niet alleen de zogenaamd goede combinaties uitgeprobeerd, maar ook bewust planten naast elkaar gezet die volgens de tabellen juist slecht samengaan. Wat bleek? Het verschil was vaak minimaal. Het was niet zo dat planten die als “slechte buren” werden genoemd, daadwerkelijk slecht groeiden.

Wat wél een groot verschil maakte, was het combineren op zich. Door planten door elkaar te zetten, ontstond er chaos in de tuin, en die chaos zorgde ervoor dat plaaginsecten de planten minder makkelijk vonden. Het leek er niet op dat de planten zelf beter groeiden door de combinatie, maar het grote voordeel was dat we veel minder last kregen van plagen.

Conclusie uit jaren van testen

Onze belangrijkste ontdekking na jaren experimenteren was simpel: het combineren van planten op zich is wat het verschil maakt. Het systeem van schijnbare chaos is ontstaan uit de behoefte om deze combinaties eenvoudig te maken, zonder vast te zitten aan ingewikkelde regels of tabellen. Door intensief te combineren en chaos te creëren, ontstaat een natuurlijke balans waarin plagen minder kans krijgen, en dit zonder dat je afhankelijk bent van externe hulpmiddelen zoals netten of bestrijdingsmiddelen.

De zes principes van combineren

Na veel proberen en testen hebben we een systeem ontwikkeld dat gebaseerd is op zes eenvoudige principes. Deze helpen om de chaos in de tuin gestructureerd te laten verlopen en het combineren praktisch toepasbaar te maken:

1. Volume: Let op hoeveel ruimte een plant inneemt, zowel boven- als ondergronds. Hoe diep gaan de wortels? Hoe breed groeit de plant? Door planten met verschillende volumes te combineren, benut je de ruimte optimaal.
2. Kleur: Insecten hebben moeite met contrasten. Door verschillende kleuren te mengen, maak je het moeilijker voor insecten om hun favoriete planten te vinden. Dit zorgt ervoor dat plagen minder snel toeslaan.
3. Geur: Kruiden en geurende planten kunnen insecten afleiden en verwarren. Dit draagt bij aan een betere balans in je tuin.
4. Textuur: Bladeren hebben verschillende structuren – harig, glad, stevig, slap, viltig, enzovoort.
5. Tijd
6. Golven

Eigen invulling

Ik heb al gemerkt tijdens de cursussen die wij geven, dat er vaak mensen zijn die onze manier van combineren toepassen of al op een vergelijkbare manier combineren. Ze maken gebruik van de principes die we uitleggen, maar vullen dit op hun eigen manier in. Ze combineren intensief, maar misschien niet altijd met de golven of volgens de andere criteria die wij hanteren.

En dat is uiteraard perfect. Dat is ook de bedoeling. Iets exact kopiëren is eigenlijk nooit ideaal. Het is misschien goed om mee te beginnen, maar het is altijd beter als je op een bestaand systeem je eigen manier van werken gaat toepassen. Pas het aan zodat het goed voor jou werkt en zodat het jouw manier van combineren wordt. Dat is altijd beter, denk ik.

Het motiveert ook veel meer. Het is niet omdat wij een systeem van schijnbare chaos hebben ontwikkeld dat voor ons goed werkt, dat het de bedoeling is dat jij het exact op dezelfde manier toepast. Het gaat erom dat wij laten zien hoe wij combineren, wat wij belangrijk vinden aan die combinaties, en dat je vooral de basis hiervan meekrijgt. Het belangrijkste is dat je beseft dat het combineren zelf echt enorm belangrijk is, en dat het vooral het verschil maakt.

Jessica Koomen

Ik kan het alleen maar toejuichen als mensen onze manier van combineren overnemen en daar hun eigen ‘touch’ aan toevoegen, waardoor ze hun eigen, iets andere manier van combineren ontwikkelen. Zo heb ik ook de eer gehad om een stuk uit het nieuwe boek van Jessica Komen na te lezen, waarin zij haar manier van combineren uitlegt. Ik herkende daar veel van ons in, maar uiteraard is dat niet van ons. Wij hebben dat ook afgekeken van de natuur, van andere manieren van combineren. Maar zij combineert op een gelijkaardige manier: intensief, met kruiden, bloemen en dergelijke.

Maar ze doet het toch op een andere manier, een behoorlijk andere manier zelfs. Maar het resultaat is uiteindelijk hetzelfde. Ze combineert intensief. Misschien zelfs intensiever dan wij. Ook zij combineert in de tijd. Dus het is een hele goede manier, een andere, maar het is mooi om te zien hoe het principe van combineren, van verwarring creëren in de tuin, op verschillende manieren kan worden toegepast. Hoe jij dat doet, maakt eigenlijk niet uit. Er bestaat ook niet zoiets als fout combineren.

Fout combineren bestaat niet

Het is gewoon zo dat je altijd de kans hebt om het volgend jaar misschien beter te doen als je dingen te dicht bij elkaar hebt gezet of als planten niet goed groeiden door te weinig licht, of door andere planten die te groot waren. Dat zou misschien beter kunnen, maar het feit dat je combineert, is al voldoende. Je kunt het altijd perfectioneren in de loop der jaren, maar je zult merken dat het niet zo lang duurt voor je het prima onder de knie hebt. In enkele jaren kun je snel je schema’s en teeltplannen maken, en hoef je daar geen dagen of uren aan te besteden. Je kunt bijvoorbeeld de planning van het vorige jaar gebruiken en die gewoon een beetje verschuiven.

Supermarkt

Om een voorbeeld te geven van de verwarring: waarom dat zo belangrijk is en waarom het zo goed werkt, neem ik altijd het voorbeeld van een supermarkt. Als je in een supermarkt komt, zie je alles mooi geordend staan per categorie: wijn bij de wijn, vlees bij het vlees, brood bij het brood, enzovoort. Alles is duidelijk gesorteerd om het winkelen gemakkelijker te maken.

Als je in een supermarkt komt waar alles door elkaar ligt – koffie naast wijn, broccoli naast biefstuk, met daar verderop schoonmaakmiddelen – dan ga je veel meer tijd kwijt zijn om te vinden wat je zoekt. En daar gaan klanten niet voor kiezen. Zo werkt die chaos in jouw tuin ook. Als je in wisselteelt je kolen, wortelen, prei, ajuinen en sla bij elkaar hebt staan, dan zijn dat makkelijk te herkennen groepen voor plaaginsecten die ze snel kunnen vinden.

Maar als je alles door elkaar zet, wordt het voor insecten veel moeilijker. Ze hebben meestal een kort leven en weinig tijd om eitjes te leggen of voedsel te vinden. Als ze hun doel snel kunnen bereiken, zullen ze zich snel voortplanten. Maar als ze moeite moeten doen om hun favoriete plant te vinden, zullen ze een andere plek zoeken. Dit betekent dat je tuin minder aantrekkelijk wordt voor plaaginsecten.

De boodschap

Dus, de boodschap is: op welke manier je ook combineert, het maakt niet veel uit. Het belangrijkste is dat je combineert, want dat is de basis van plaagbestrijding.