Regelmatig krijg ik de vraag over het gebruik van serres in een natuurlijke moestuin en hoe wij daarmee omgaan. Het is een afgesloten systeem waar je maar een beperkt aantal planten inzet. Ook zijn insecten en vogels niet zo aanwezig als in de moestuin, dus ook dat heeft een effect. Ik vertel zelden over hoe wij te werk gaan in een serre, omdat wij op zich niet zo veel anders werken dan in een doorsnee serre, maar ik kan uiteraard wel vertellen hoe wij te werk gaan.
Daarnaast is er sinds vorige week woensdag nog een extra bedenking bijgekomen na een lezing die ik gevolgd heb in het kader van de online cursus voor gevorderden. Deze lezing werd gegeven door Marleen Massonnet van Arvensis en heeft wel wat inspiratie opgeleverd.
Past een serre in permacultuur?
Een eerste vraag die je je misschien moet stellen wanneer je over een serre praat in de tuin, is of deze wel in een permacultuur-ontwerp past? Dat was de bedenking die Marleen ons meegaf bij het ontwerpen van onze tuin. Want een serre strookt op vele vlakken niet met het idee van permacultuur.
Een serre creëert een artificiële omgeving: afgeschermd van buiten, afgeschermd van de natuur. Weinig tot geen interactie, geen kans om een ecosysteem op te bouwen, om je bodem te verbeteren zoals je in je moestuin doet … De opbouw van een bodemvoedselweb is quasi onmogelijk doordat je heel anders omgaat met water in een serre, waardoor er bijvoorbeeld bij het kweken van tomaten een zeer droge omgeving ontstaat. Hierdoor staat je bodemleven zwaar onder druk. Ook combineren is in een serre vaak moeilijk door het beperkte aantal soorten die je er kweekt.
Het voorzien van randen is ook een probleem in een serre. Want die zijn er gewoon niet: geen voedsel voor insecten, vogels en ander leven. Geen huisvesting, geen overwinteringsmogelijkheden. Een serre is vaak redelijk klein en alle ruimte wordt optimaal gebruikt om groenten te kweken, er is geen plaats te verliezen.
Een andere terechte opmerking die Marleen ook maakte is de volgende: een permacultuurtuin probeer je zo te ontwerpen dat je na de opbouw het geheel kan loslaten en zichzelf laten ontwikkelen. Je ontwerp iets waar je steeds minder werk in moet steken, terwijl het verder evolueert en meer waarde krijgt. En dat is zeker niet het geval in een serre. Een serre blijft altijd veel werk vragen, je moet water geven, luchten, eventueel afdekken in de winter. In een natuurlijke tuin is het een beetje een vreemde eend en misstaat het in die zin wel.
Maar dat gezegd zijnde, een serre geeft wel enkele voordelen (tomaten, langer oogstseizoen …) die het waard maken om die extra energie erin te steken.
Wat doen wij?
Net zoals buiten werken wij met permante bedden en paden. De paden zijn bedekt moet houtsnippers, de bedden oorspronkelijk aangevuld met compost. Deze worden om de zoveel jaar weer voorzien van een vers laagje compost, al moet ik zeggen dat het ondertussen al vele jaren geleden is.
Wij kweken een grote diversiteit aan planten in onze serre, jaarrond. We beginnen het seizoen in de winter met veldsla, winterpostelein, rucola en bladgewassen. Er zijn ook enkele plekken voorzien waar we afwisselend aardbeien kweken zodat we al verse aardbeien hebben vanaf begin mei. Later op het seizoen zaaien/planten we verschillende soorten zoals sla, wortelen, rode biet, rucola, bladkolen, peterselie, look en pijpajuin. Hier proberen we ons systeem van combineren toe te passen waarbij we ook golvende lijnen gebruiken. Dat lukt aardig, maar het aantal soorten is beperkt zodat de combinaties toch iets minder zijn.
Daarna komen courgettes, erwten, bonen, tomaten, komkommers, Nieuw-Zeelandse spinazie om naar het einde van het seizoen te eindigen met andijvie, radicchio, veldsla, winterpostelein en verschillende soorten bladkolen. Een grote diversiteit omdat we een grote serre hebben.
Buiten het combineren van de kleinere groenten, heeft onze serre meer weg van een monocultuur. Een blok tomaten, een blok courgettes, een blok spinazie. Niet omdat we niet willen combineren, maar vooral omdat er in een serre meestal groenten staan die moeilijk kunnen gecombineerd worden. Ook naar ons systeem van Wandelende Kruiden toe gebeurt er weinig tot niets in de serre. Er staat hier en daar wat basilicum, en rucola zaait zich spontaan uit, maar daar blijft het wel bij. Geen bloemen, geen kruiden die rondlopen door onze serre zoals ze wel overvloedig doen doorheen de tuin. Ook geen waterpartij, wat essentieel is om leven aan te trekken.
Mulchen doen we wel in onze serre, een dikke laag houtsnippers zodat de bodem beschermd blijft tegen de grote hitte in de zomer en ook veel beter zijn vocht vasthoudt. Dat dit een grote impact heeft, merkten we bij een experiment vele jaren geleden met bloemkolen die we mulchten met stro. In het bed zonder mulch bleven de bloemkolen aanzienlijk kleiner, wat het belang van mulchen, ook in een tunnel onderstreept. Sindsdien mulchen we ook in onze serre, niet met stro, maar met eigen houtsnippers. Een laag van enkele centimeters zodat zaaien niet al te veel moeite vraagt.
Lavameel heeft volgens mij een belangrijk effect op de kwaliteit van de bodem en je planten en wordt ook jaarlijks gebruikt bij het planten en zaaien.
Naar water geven zoeken we al jaren naar een systeem waardoor dit minder tijd en ook … water vraagt. We werken met druppeldarmen, kleine sproeiertjes die aan een balk hangen, we geven ook met de hand water. Maar het blijft toch zoeken naar manieren om, zeker in een droge zomer, voldoende water te geven.
Wat kan misschien beter/anders?
Net zoals in onze moestuin is het misschien beter om toch wat oppervlakte te voorzien voor kruiden. Er staan elk jaar wel stinkertjes in, maar dat is zowat het enige. Enkele kopkanten of randen met meer kruiden zouden niet slecht zijn. Dan trek je toch meer insecten aan in de serre, met ineens meer kansen om ze ook in de serre te houden doorheen het seizoen.
Een waterpartij. Niet evident denk ik, maar uiteindelijk ook niet zo moeilijk. Een ingegraven kuip kan al veel verschil maken. Kikkers en andere amfibieën helpen bij het opruimen van plagen dus die zijn zeker welkom. Open water heeft veel voordelen en we proberen om doorheen onze tuin verschillende van deze waterpartijen te hebben, dus is het logisch dat dit ook in de serre een optie is.
Water geven is altijd een probleem in een serre: hoeveel, hoe vaak, hoe krijg je het water diep in de grond zonder al te lang bezig te zijn. Onlangs heb ik van iemand een boekje gekregen waar meer informatie in stond over het gebruik van verschillende methodes om efficiënt water te geven in droge gebieden. En efficiënt zowel naar tijdsinvestering als gebruik van water. Bekend zijn olla’s die je ingraaft en dan vult met water, maar het kan blijkbaar ook met gewone terracotta potten die je goedkoop in een tuincentrum vindt. Dat is zeker iets wat ik dit jaar ga proberen. Het idee is dat je de pot ingraaft en vult met water. Dit water sijpelt geleidelijk doorheen de wand van de pot in de grond. Hierdoor komt het water dieper in de grond terecht, waardoor de wortels van je planten ook minder oppervlakkig groeien. Iets wat belangrijk is in een serre waar de bodem in de zomer vaak te warm wordt en de groei van planten afremt.
Je kan er uitgebreid in experimenteren en het zelfs zo opzetten dat de olla’s vanuit een groot vat automatisch worden gevuld zodat je het water geven kan beperken tot het wekelijks vullen van een vat. Klinkt aanlokkelijk niet?
Jij ideeën?
Heb jij ideeën om een serre toch iets meer veerkrachtig, meer divers te maken en er minder tijd in door te brengen zodat het beter bij het gedachtegoed van permacultuur past? Ik hoor het graag in de reacties hieronder!
Wij hebben een open serre die prima voldoet voor aubergines pepers en tomaten. Goed idee om daar stro of houtsnippers te gebruiken en terracotta potjes in te graven. Dank je wel voor deze les.
blij met het artikel!!!! het blijft moeilijk voor mij de serre, afgelopen jaren met stro als mulchlaag, maar ga dit jaar houtsnippers gebruiken,
ik heb een beetje geexperimenteerd met een paar. olla”s bij de tomaten ( nav een eerder artikel v je) en wil volgend jaar meer terracotta potten verzamelen om te gebruiken, alleen moet er bij elke plant een olla ( dan heb je er wel héél véél nodig) of kan je een olla neerzetten tussen meerder planten??
Hoi Jeannet, Ik gebruik 1 grotere terracotta pot tussen 2 planten. (Ik ben nog niet mee in het permacultuur gegeven maar ik vul mijn potten ook voor de helft met gedroogd koemest.)
In mijn serre staat goudsbloem, basilicum, stinkers, tijm tussen de tomaten, paprika en cavajon(meloen, welke tegen een bewapeningsnet staat en daar groeien de meloenen tegen omhoog.) Er staan ook enkele potten met ingegraven waar ik munt in zet.
Rond mijn serre staat er veel lavendel en een grote vlinderboom die er voor zorgt dat er toch wel wat insecten naar de serre komen.
(Als het sneeuwt gooi ik ook zoveel mogelijk sneeuw in de serre in de winter.)
De bewatering vind ik zeker een uitdaging maar ook de temperatuurbeheersing.
Ik heb ook een kleine kas met een opening bovenin op de kopse kant, was van plan om de kas te dichten. Dankzij jouw inspirerende informatie besluit ik nu dat niet te doen. Ik laat de kas open, ga mulchen met houtsnippers en potten ingraven. Dank!
Ik heb een kleine serre; 3,5 x 2m. plaats voor een 20 à 22 planten. 2/3 tomatenplanten en de rest paprika en puntpaprika. ik gebruik hoofzakelijk compost en lavameel (sedert ik dat door je blog heb leren gebruiken). verleden zomer heb ik 35 kg tomaten kunnen oogsten. De puntpaprika’s deden het ook heel goed, de paprika iets minder. Wel plant ik altijd enkele basilicumplanten tussen de tomaten. En zeker als die beginnen te bloeien vinden de bijen en insecten de weg in mijn serre, ook peterselie zet ik tussen de tomaten. Verleden zomer heb ik ook voor het eerst gemulcht met goed resultaat. Waar mijn buren steeds moeten/willen sproeien voor de ‘plaag’ heb ik er totaal geen last van. Zij gebruiken wel veel mest en andere meststoffen. Waten geven doe ik zeker niet iedere dag en gebruik het regenwater dat ik opvang. Daar mijn serre niet zo groot is valt dat nog best mee.
misschien eens aquaperla ( poliacrilamide) in de grond mengen. Neemt grote hoeveelheid water op, dat dan langzaam wordt afgegeven aan de wortels. Het vermijdt het dageliks watergeven. Kan ook in gans de moestuin worden gebruikt.
Het werken zoals we in de natuurlijke tuin doen, heb ik voor het eerst uitgeprobeerd in de kas. Eerst veel compost op de grond. nu goed Mulchen moet houtsnippers, maar vooral met bladeren en plantenresten. Dit levert veel wormen en pissenbedden. Ook problemen met naaktslakken lijkt dit te regulieren.
Verder worden veel planten aangegeten die te dicht bij het glas staan. Daarom heb ik daar vaak bloemen staan. O.I.-kers, goudsbloem en Aafrikaantjes. Verder hoop ik dat de aarde in de loop van de jaren goed genoeg is geworden en het water brengt waar het heen moet. Nu experimenteer ik met plaatselijk watergeven. Temperatuur lijkt in de zomer wel een probleem te zijn. In de zomer wordt het al snel warmer dan 30 graden. Dus ik kan nog tips gebruiken om de temperatuur omlaag te krijgen, en hoop ik erop dat de mulch er voor zorgt dat de temperatuur aan de grond laag genoeg blijft.
Wij hebben pas een nieuwe tuin waarin een leuke kas staat . De grond was zo dood als unne pier. Wij hebben de grond 40 cm afgegraven , daarin oud dood hout uit de bossen gelegd. Daaroverheen komt aarde en mulch (stro). Het is experimenteren. Goed idee om een soort van waterpartij erin te maken . Misschien zelfs aan een zijde de kas open . Dank je wel.
Ik gebruik al een paar jaar terracotta potten die ik ingraaf en dat werkt heel goed.ik dek ze af met een schotel zodat het water niet verdampt. Ik doe ongev. Een 15 cm pot per 2 of 3 tomaten planten. Verder heb ik maar een kleine kas waar ik voornamelijk tomaten en paprika in kweek, maar soms staat er opeens een kamille of goudsbloem tussen. Tegen het eind van het tomaten seizoen poot ik nog wat venkel en sla soorten die dan nog tot in februari groen geven
Overigens om in de kas te mulchen is een heel goed idee en ga ik zeker dit jaar doen.
is de 15 cm van de pot de hoogte of de doorsneden
wat ik me nou altijd afvraag, hebben jullie dan elk jaar op dezelfde plaats tomaten in de kas, hoef je dat dan ook niet af te wisselen?
Ik stel me al geruime tijd dezelfde vraag. Onze (kleine) serre heeft drie plantbedden, die nogal in grootte verschillen. Daarom zou het handig zijn om de tomaten op dezelfde plek te zetten, maar in ‘klassieke’ tuinboeken raadt men dit steeds af. Hoe gaan jullie hiermee aan de slag?
Mulchen doe ik al jaren. En ook ik graaf reeds enkele jaren terracotta potten in: het gat in de bodem maak ik dicht met een champagnestop (even wringen, maar dat lukt prima), bovenop leg ik een terracottaschaal. Kost nagenoeg niks en in warme zomers moet ik ten hoogste wekelijks de potten bijvullen. Aan het einde van het seizoen, bij het weghalen van de planten, merk ik dat de wortels van de tomaat zich om de potten hebben gewonden.
Dit is een prima systeem omdat de planten het water haeln dat ze nodig hebben. Nooit teveel, nooit te weinig! Gedaan met neusrot e.d.!
Ik heb een glazen serre van 3 op 4,5 m, 3 dakramen, een jaloezieraam in 2 zijwanden en een deur natuurlijk. In hoofdzaak kweek ik er tomaten, wat paprika’s, komkommers en meloenen. Tussen alle struiken, waar geen doorgang is, plant ik basilicum, sla, koriander, dille, rucola… 1 muntplant als vaste plant. Buiten het hoogseizoen komen veldsla, winterpostelein, rucola … aan de beurt. Een of twee van de kruiden en “slasoorten” laat ik steeds in bloei komen. Tussen al deze planten mulch ik met snoeiafval van tuinkruiden, boerenwormkruid, smeerwortel… Deze mulchlaag breekt echter niet af zoals in de rest van de tuin omdat ze droog blijft, maar vormt een mooi laagje tegen uitdroging. Het geheel trekt toch redelijk veel insecten aan! Enkele jaren geleden trof ik zelfs 3 padden aan in een hoopje mulch. In het midden van de serre staat een grote regenwaterton. Tot de vruchten van de tomaten beginnen te kleuren geef ik om de 2 (paprika’s, meloenen, komkommers) of 3 ( tomaten) weken langzaam en veel water met een waterdarm. Dit om de dieptegroei van de wortels te stimuleren. Hierna installeer ik een bevloeiingssysteem (Iriso, ooit gekocht in Aveve). Vanuit de waterton (10 cm van de bodem) vertrekken 2 darmpjes in serie naar de planten. Aan elke plant steekt een klein reservoirtje in de grond. Je kan met de stand van het dekseltje (van het reservoirtje) bepalen hoe snel, dus hoeveel, het systeem elke plant bedruppelt. De ton moet ik ongeveer om de 10 dagen bijvullen. In de winter geef ik dan alles enkele keren heel veel water.
Mulchen doe ik via de ‘mexicaanse mesthoop’, alles is goed om te mulchen. wateren met druppelslang of ingegraven flessen. Tomaten geef ik nooit water, de wortels groeien toch naar buiten.. alleen bij extreme droogte en om voeding te geven.
Winterpostelein zaai je maar één keer, komt zelf automatisch terug. Vanaf oktober bloemkolen in weeuwenteelt.
Een serre staat hier trouwens meer open dan ze dicht is…
Ik heb mijn serre diep uitgegraven en volgestopt met dikke houtstammen, takken, paardenmest, tuinafval, aarde, compost en bovenop ligt er een dikke mulchlaag met gras, haksel, blad van smeerwortel (Hügelkultur). Tussen de tomaten staat overal basilicum. De tomaten krijgen (diep) water tot ze een 30 cm hoog zijn. Dan helemaal niets meer, ook niet tijdens de hete zomers. De serre blijft dag en nacht open, goed of slecht weer. Vogeltjes kunnen binnen via de ramen. Tegen felle zon hangen witte doeken. Bij het planten geef ik lavameel. Geen probleem met ziektes en geen gebarsten tomaten op deze manier. Tevens heel smaakvol: 2x op rij 1ste prijs smakelijkste tomaat bij plaatselijke TuinHier-vereniging. Een aanrader en weinig werk! Ook mijn moestuinbedden werden opgebouwd met Hügelkultur. Ook daar hoef ik geen water te geven. Je kan zo zorgeloos een week of meer op vakantie, zonder dat iemand moet komen water geven. Het rijke ondergrondse leven (bacteriën, schimmels) zorgt voor aanvoer van water en mineralen uit de diepte. De kriebelbeestjes zorgen dat je grond onder de dikke beschermende mulchlaag (winter en zomer!) optimaal wordt.