De laatste tijd krijg ik steeds meer vragen over het gebruik van compost, meststoffen en hoe wij de broodnodige stikstof in onze bodem krijgen om onze planten te laten groeien. Als je Yggdrasil al een tijdje volgt, dan weet je dat wij startten – toch op slechte bodems – met een grote hoeveelheid compost. Een laag van 12 cm en dan eventueel aanvullen in de jaren daarop.
Niet verwonderlijk dan ook dat het verschijnen van een artikel op de website van VILT mensen ertoe aan zette om een mailtje te sturen naar mij met de vraag hoe ik daarover dacht. Het is echter een onderwerp waarover om de zoveel jaar een artikel verschijnt en het verdient ook wel enige nuance denk ik. Ik geef die hieronder, maar ook met de boodschap dat ik geen bodemwetenschapper ben, zelf al lang met vragen zit en bijvoorbeeld al contact gehad heb met Universiteit van Leuven om onderzoek uit te voeren op onze grond naar het effect van compost en eventuele uitspoeling van voedingsstoffen naar het grondwater.
Het artikel
In het artikel gaat men dieper in op het gebruik van compost en meststoffen in in moestuinen. De stelling in het artikel is dat er door een teveel aan organisch materiaal in de bodem uitspoeling is van voedingsstoffen zoals stikstof en fosfor. Het is een vermoeden, men weet het niet, zoals ook gezegd wordt op het einde van het artikel. Dus het kan evengoed zijn dat er geen enkel probleem is en dat die mensen juist goed bezig zijn. Maar dat terzijde.
Yggdrasil
Zoals gezegd, adviseren wij startende tuiniers om een dikke laag compost op de bodem te leggen. Niet in te werken! En dat is al een eerste groot verschil. Doordat je de compost bovenop de bodem legt, is de verwerking anders en meer geleidelijk waardoor er al minder kans is op het afbreken van het organisch materiaal en het vrijstellen van voedingsstoffen.
Maar er zijn nog veel meer verschillen met wat de tuiniers in het artikel doen en wat wij adviseren.
De tuiniers in het artikel gebruiken compost, jaarlijks, en verhogen op die manier het organisch stof gehalte van hun bodem tot 5 à 10%. Ook wij zitten rond de 10% aan organisch stof gehalte. In mijn ogen een mooi streefcijfer. Maar wat wij niet doen en deze tuiniers wel is het gebruiken van organische bemesting zoals verse mest en korrel. En deze bevatten inderdaad hoge gehaltes aan stikstof en fosfor.
Ons advies
Ons advies start dus met het aanbrengen van een dikke laag compost (12 cm) indien je op een slechte bodem begint. Indien je op een goede bodem met een behoorlijk bodemleven start, mag de laag al wat dunner (5-6 cm) zijn. Maar wij adviseren niet om gelijk welke compost te gebruiken. We adviseren om groencompost te gebruiken. Groencompost heeft een andere oorsprong dan gft-, wormencompost of champost. De ingangsmaterialen zijn hoofdzakelijk houtig en zorgen ervoor dat minder voedingsstoffen in de compost zitten. Zo is het gehalte aan stikstof in groencompost maar de helft van wat er in gft-compost zit. En dat is belangrijk.
Daarnaast adviseren wij om enkel de eerste jaren compost te gebruiken en eens de bodem verzadigd is, eens de bodem zijn evenwicht bereikt, hiermee te stoppen en het gehalte aan organisch materiaal te onderhouden via mulchen. Hierdoor voed je het bodemleven, blijft de bodem een hoog gehalte aan organisch materiaal behouden, maar blijft de gift aan voedingsstoffen laag waardoor je geen opstapeling en overschotten aan stikstof en fosfor krijgt.
Naar bemesting toe zijn we ook heel duidelijk. Ik ben ervan overtuigd dat bemesting absoluut overbodig is in een moestuin. Sterker nog, ik ben er 100% zeker van dat bemesting in welke vorm dan ook (chemisch, organisch, vers of in de vorm van een aftreksel) schadelijk is en de oorzaak is van plagen in je tuin. Wij gebruiken nooit enige vorm van bemesting en ik zal dat ook nooit adviseren. Er is een uitgebreide uitleg, maar het komt er op neer dat een teveel aan stikstof in je bodem en planten, deze planten verzwakt en ervoor zorgt dat allerlei processen niet doorgaan. Processen die instaan voor de verdediging van de plant. Zonder deze afschrikking en bestrijding van plagen, worden planten gebrandmerkt als zwak en naar het principe van ‘survival of the fittest’ opgeruimd.
Lava
Het enige wat wij bijkomend bij compost en mulchen adviseren, is het gebruik van lavameel. Lavameel bevat een breed scala aan mineralen, niet enkel de hoofdmineralen maar sporenelementen. En lavameel heeft al een lange geschiedenis in de landbouw.
Iedereen heeft op school geleerd over het oude Egypte en de Nijl. Egypte was een hoogstaande beschaving, ver geëvolueerd dankzij de vruchtbaarheid van de gronden langs de Nijl. De Nijl overstroomde jaarlijks en zette vruchtbaar slib af op de oevers waardoor de bodems hoge opbrengsten hadden. Deze overstromingen hadden hun oorsprong vele honderden kilometers eerder, op het Ethiopische hoogland. Dit plateau steekt hoog uit boven het landschap en blokkeert zo de moessonregens. Deze regenden gedurende vele maanden leeg boven dit plateau en dit water stroomt richting Egypte. Op zijn weg slijt het een bedding uit in het gebergte, gebergte dat bestaat uit vulkanisch materiaal. Het water dat Egypte bereikt bevat een grote hoeveelheid stof en steentjes dat van oorsprong vulkanisch is. Deze materialen worden tijdens het overstromen afgezet op de oevers van de Nijl en zorgen voor de vruchtbaarheid van de bodem.
Lava vindt zijn oorsprong in het diepste van de Aarde en is eigenlijk magma die aan het oppervlakte komt. Het is gesmolten gesteente en bevat een grote diversiteit aan elementen. Een overzicht van enkele inhoudsstoffen:
- Fosfaat (P 2 O 5 ): 0,2-0,6%
- Kalium (K 2 O): 2-4%
- Magnesium (MgO): 4-6%
- Alkalische componenten (als CaO): 14-18%
- Silicium (SiO 2 ): 40 -50%
- Aluminium (Al 2 O 3 ): 15-20%
- IJzer (Fe): 3-5%
- Overige voedingsstoffen: zink, koper, kobalt, boor …
Wat je misschien niet was opgevallen is dat er geen stikstof in lava zit. Dus ook wat er afgezet werd op de oevers van de Nijl bevat geen tot weinig stikstof. Waaruit nog maar eens blijkt dat stikstof niet zo belangrijk is in de moestuin als altijd wordt gezegd. Sterker nog, veel stikstof is schadelijk en vormt een probleem.
Lava heeft daarnaast de eigenschap om stikstof te binden waardoor de aanwezige stikstof wordt vastgelegd en uitspoeling wordt voorkomen.
Overzicht
Het artikel bekijkt tuinen waar jaar in jaar uit compost wordt gebruikt. Hoogstwaarschijnlijk ook compost die wordt ingewerkt, in de meeste gevallen samen met meststoffen. Dat kan problemen geven met uitspoeling van voedingsstoffen volgens het artikel.
Ik adviseer om een compost te gebruiken, laag in voedingsstoffen. Bij voorkeur dus groencompost waar de waardes van voedingsstoffen 50 tot 75% lager liggen. Daarnaast is het gebruik van compost enkel nodig in de eerste jaren. Daarna volstaat het om te mulchen, wat ook in de natuur gebeurt om je organisch stofgehalte op peil te houden. Meststoffen, in alle vormen, raad ik ten sterkste af. Het is onze bedoeling om zo weinig mogelijk stikstof in ons systeem te krijgen. Bijkomend is een gift van lava zeer zinvol om het spectrum aan voedingsstoffen aan te vullen.
Het resultaat is een bodem die relatief gezien arm is aan stikstof, fosfor en kalium, maar wel heel rijk is aan organisch materiaal, sporenelementen en bodemleven. Hierdoor is het risico aan uitspoeling volgens mij nihil.
Conclusie
Ik blijf dus een sterke voorstander van het toedienen van compost in grote hoeveelheden. Maar wel met de nuance dat het groencompost is, enkel de eerste jaren wordt gebruikt en dat bemesten uit den boze is.
In de Lava zit aluminium oxide, is dat dan niet schadelijk? dat vraag ik me dikwijls af. omdat aluminium toch giftig is.
Beste
aluminium is inderdaad schadelijk en kan plantenwortels vergiftigen, maar enkel in opgeloste toestand. Dit valt enkel voor in bodems met (te) lage pH. Bij een gezonde, neutrale of lichtzure pH van de bodem, zit aluminium geïmmobiliseerd onder de vorm van aluminiumhydroxiden. Ook klei op zich bestaat voornamelijk uit aluminiumsilicaten…
Zie bvb https://www.eurolab.nl/text-aluminium-g.htm
groeten
Jimmy
Hoi Frank,
Even een vraagje, wij hebben al vast kippen op onze nieuwe kavel waar we momenteel aan het bouwen zijn en willen een biovergister plaatsen, waardoor we dus van de kippenpoep biogas en mest kunnen maken. Wat ik overal lees is dat juist heel goed voor over de moestuin, omdat in een vergister de stikstof eruit gaat en je dan vloeibare mest over houdt, dit schijn je dan 1 op 10 te moeten verdunnen en over je moestuin uitgieten, klopt dit?
Elke vorm van dierlijke mest heb ik altijd een vies idee gevonden in mijn moestuin.
Mulchen en hooguit wat compost blijkt meer dan voldoende.
Dat is ook mijn ervaring.
Goedemiddag,
Ik wil lavameel en eigen compost gebruiken op mijn moestuin. Kunt u mij zeggen hoeveel lavameel ik per m2 nodig heb, wanneer ik het kan strooien, hoe vaak ik het moet herhalen. Kan ik het gelijk met de compost op de aarde aanbrengen of kan ik beter enkele weken wachten?
Dag Frank,
hoe weet je wanneer de bodem verzadigd is , wanneer hij zijn evenwicht heeft bereikt , en je moet stoppen met compost toe te voegen ?
Hallo,
Hoe bedoel je dat wormencompost iets anders is dan groencompost? Ik geef de wormen toch enkel mar groenteafval?
Of bedoel je dat het meer geconcentreerd is?
Hoe raadt je aan om het te gebruiken?
Dank voor je antwoord!
Wat bedoel je met groen compost? Hoe maak je dit?
hoi Frank, wij hebben kippen en als ik het hok schoonmaak, dan strooi ik het zaagsel met de mest over de bedden heen in de winter en in de zomer gaat het op de composthoop. als ik het goed begrijp, is dit dus geen goed idee om te gebruiken op de groentebedden of misschien juist helemaal beter van niet.
Dank voor je antwoord en alle andere informatie.
Toen ik het artikel in Vilt las, moest ik direct aan de principes van Gabe Brown e.a. in de US denken: zij laten jaarrond een mix van meerdere levende gewassen op de bodem staan. Deze mix van meerdere gewassen heeft verschillende wortelsystemen (penwortel, diep of oppervlakkig…) en verschillende behoeften/kwaliteiten (grote stikstofbehoefte of net stikstofbinder, snelle groei of net trage groei…). Wanneer je enerzijds actieve planten hebt en anderzijds voldoende koolstof voor een goede N/C-balans voor de bacteriën en schimmels in de bodem, lijkt de kans op “uitspoeling” me redelijk klein. Wat vrij is, kan dan benut worden door actieve organismen. Wie bv. een mulchlaag bekijkt en wat daarmee gebeurt tussen september/oktober en het voorjaar maart/april, kan niet zeggen dat “de natuur stil ligt in de herfst en winter”.
Het moment van compost toedienen is bij de gemiddelde moestuinier meestal (veel) later dan bij permacultuurders. Moestuiniers leggen vaak hun winterbedden “klaar”, waarbij ze alles een keer omschuppen (bodemkering verstoort werking bodemorganismen, want de aerobe bacteriën komen onderaan) en ze deze gedurende maanden “bloot” laten liggen, al zetten ze er soms wel een groenbedekker op. Tegen dat het voorjaar er aan komt, gooien ze de compost er op, meestal vlak voor ze beginnen zaaien/planten. Ze gebruiken dan vaak (te) jonge compost met (te) weinig structuur (bv. gft-compost zonder inmengen van houtsnippers e.d.). Da’s in mijn ogen een groot verschil met het toedienen van (groen)compost in het najaar bovenop de bodem, zodat de vrijgekomen nutriënten op het ritme van het bodemleven ingebouwd wordt in de bodem. Zeker wanneer je dit combineert met een actieve plantenmassa krijg je een bodemleven dat permanent gevoed wordt en dus geen grote schommelingen kent in nutriënten. Dat laatste heeft tot gevolg dat er schommelingen komen in de bodemomstandigheden, wat leidt tot schommelingen in groei van verschillende soorten schimmels en bacteriën, wat gevolgen heeft voor de ondergrondse beschikbaarheid van nutriënten voor planten en andere bodemorganismen enzovoort…
Elke vergelijking loopt mank, maar vergelijk bv. het constant toevoegen van zandkorrels in een glas water met het toevoegen van een steen in datzelfde glas water. Als je het zandkorrel na zandkorrel doet, bouw je langzaam een laag op, zonder dat je bovenaan iets merkt. Gooi je er een steen in, dan heb je hetzelfde volume toegevoegd, maar word je geconfronteerd golven die je niet onder controle hebt.
Ik heb zelf geen composthoop meer. Al het groenafval gaat direct op de moestuinbedden, jaarrond. Vanaf dit jaar ga ik ook experimenteren met echte permacultuur, m.a.w. het jaarrond beplant houden van een aantal bedden. Gabe Brown gebruikt bv. rammenas in zijn begrazingsweides, vanuit het idee dat dit diepwortelend gewas tijdens de groei beschikbare nutriënten (stikstof) zal opnemen en wanneer de plant afsterft, de nutriënten dankzij het bodemleven langzaam terug vrijgeeft in het systeem. Geen uitspoeling, maar vasthouden en terug los laten. Zo werkt het in de natuur ook.
Een monocultuur bovenaan geeft ook een monocultuur in de wortelzone. Hoe meer levende gewassen bovenaan, hoe diverser het vangnet in de bodem. Het feit dat nutriënten uitspoelen, wil zeggen dat er meer toegediend wordt dan het bodemleven op dat moment aan kan. Het wil ook zeggen dat in de dieperliggende bodemlagen geen actieve wortels zijn om de “ontsnapte” nutriënten toch nog af te vangen.
Opnieuw een (manke) vergelijking met sport/kinderspelletjes waarbij je moet overlopen naar de andere kant: als de verdediging op één lijn staat en er breekt een aanvaller door, dan is die weg. Staat de verdediging achter mekaar, dan zijn er meerdere zones waarin de ontsnapper toch nog gevangen kan worden. Een perceel met enkel raaigras zal enkel in die (beperkte) wortelzone nutriënten kunnen afvangen. Een perceel met gemengd grasland, waarnaast struiken en bomen staan, met hun ver en diep vertakte wortels, kan ook in de dieperliggende lagen nog nutriënten afvangen.
Ivm de mest: kippenmest gaat hier, samen met de vlaslemen die ik als bodembedekking gebruik, rechtstreeks op de gazon/gras. Na wat regen (in echt droge periode: even met de watersproeier aangesloten op de regenwaterput) zie je daar niets meer van. Het gras en omliggende gemengde hagen met bomen nemen de nutriënten uit de mest op, de vlaslemen zorgen voor extra bodemstructuur en potentiële ziekmakende bacteriën komen niet rechtstreeks op de moestuinbedden. Het gras wordt ofwel gemulchmaaid (in drogere periodes, want zo aanvoer van nutriënten en vocht voor de wortellaag van het gras) ofwel gemaaid (bij voldoende regen -> snellere groei) waarna het maaisel als mulch op de moestuin wordt aangebracht. Zo komen de nutriënten toch in de moestuin, maar op een (bio-)veiligere en tragere manier. Wanneer de grasgroei stil ligt, gaat de kippenmest (met vlaslemen) tussen de gemengde haag, bovenop een laag van 10-15-20 cm houtsnippers. Zo worden de nutriënten gebruikt om de grove houtsnippers om te zetten in vruchtbare bodem (afgebroken/omgezet materiaal van hogerliggende houtsnippers wordt via regen tussen de andere houtsnippers door naar onder gebracht), wat leidt tot extra groei van de gemengde haag, die op zijn beurt leidt tot nieuwe houtsnippers of mulch (bladafval, dun snoeihout dat rechtstreeks op de bedden kan). Ondertussen heb ik, gezien de zachte temperaturen, al een paar stukken gazon opnieuw van kippenmest voorzien en daar staat het gras ondertussen al enkele centimeters langer dan in de rest van de tuin. Ik zou zelfs al kunnen grasmaaien met resultaat/opbrengst dat gebruikt kan worden in als mulch voor de moestuinbedden.
De bodem en planten werken constant, dus we moeten gewoon aanvoeren wat ze nodig hebben. Zij werken voor ons, wij moeten enkel oogsten.
Kan je in plaats van lavameel ook houtas gebruiken?