De resultaten van de permacultuur-enquête werden dit weekend gepubliceerd. Er zijn enkele dingen uit de resultaten die mij opvielen, en ook degene die de resultaten verwerkte, had enkele opmerkelijke resultaten direct aangegeven.
Het blijkt dat 15% van de mensen als grootste probleem met permacultuur ‘plagen’ opgeeft. Bekijken we de 3 mogelijke antwoorden op de vraag wat de problemen zijn waar men in permacultuur tegenaan loopt, dan komt plagen nog sterker naar voren. Maar liefst 1/5 van de antwoorden!
Plagen in de natuurlijke moestuin
Ik heb er vroeger al enkele keren over geschreven (bv. hier, hier en hier) maar het is toch een heet hangijzer voor vele tuinders. Ook via mail, tijdens rondleidingen en tijdens cursussen komen er altijd talrijke vragen over problemen met slakken, luizen, vogels, rupsen, … En dat vind ik vreemd.
Waarom?
Wel, in een natuurlijke moestuin werken we samen met de natuur. Door de juiste tactieken en systemen is het perfect mogelijk om de natuur voor ons te laten werken, om plagen te misleiden en om de juiste natuurlijke vijanden aan te trekken.
Maar juist omdat we samen werken met de natuur, juist omdat de natuur veel zaken doet voor ons, moeten wij ook een beetje van onze oogst kunnen afstaan. Het is niet nodig om 100% insectenvrije groenten te hebben. Een beetje luizen, een beetje slakken, een beetje rupsen zijn juist nodig. Zij trekken de natuurlijke vijanden aan, zij zijn het begin van het ecologisch netwerk dat u gaat – moet – opbouwen om een échte natuurlijke moestuin te hebben.
Dat is ook één van de redenen waarom ik tegen het gebruik van gier ben of van andere ecologische en biologische bestrijdingsmiddelen. Deze producten maken het niet mogelijk om een evenwicht op te bouwen.
Zodra u in termen van bestrijden en plagen denkt, bent u eigenlijk verkeerd bezig.
Wat dan met die slakken?
Heeft u veel slakken in de tuin? Denk dan eens na waaraan dit kan liggen. Ze hebben een belangrijke signaalfunctie. Ze wijzen erop dat uw systeem nog niet goed in elkaar zit. Misschien is uw teeltcombinatie niet goed? Of is uw grond nog niet voldoende verbeterd. Of heeft u nog niet genoeg randen in uw tuin.
Is uw bodem voldoende verbeterd zodat uw planten sterk zijn? Heeft u een poeltje voor kikkers? Heeft u een rommelhoekje voor egels? Zijn er veel vogels?
Er zijn zoveel dingen die u kunt aanleggen en doen waardoor u de natuurlijke vijanden aantrekt. Zo gaat u een evenwicht creëren en gaat u ‘s avonds niet meer met een pillamp en schaar naar buiten moeten om slakken in twee te knippen.
Het lijkt u misschien zever, want u heeft zooveeel slakken, dat kan nooit lukken. Maar probeer het toch gewoon. Geef de natuur de tijd (enkele jaren) en help ze. Denk eraan: in een samenwerking is er geen baas, u biedt hulp en staat ten dienste van de ander.
Voorzie een takkenril, stapel wat hout in een hoekje, maak een klein poeltje, voorzie struiken met bessen om vogels aan te trekken, voorzie nestkastjes, ….
De lijst is nagenoeg eindeloos, er is zoveel dat u kunt doen om de natuur in uw tuin te halen. En het grote voordeel is dat het allemaal eenmalige karweitjes zijn! En het werkt cummulatief! Het één verstrekt het ander en al deze kleine dingetjes werken op elkaar in. Na verloop van tijd heeft u een hele biotoop opgebouwd, die een grote diversiteit heeft en die stevig in elkaar zit.
Plagen gaan een zeldzaamheid zijn, een beetje luizen en rupsen de normaalste zaak van de wereld.
Wat is volgens mij het probleem?
U bent te zeer gefocussed op het gangbare systeem. Daar moet u een plaag direct te lijf gaan. Er wordt geen geleidelijke, doordachte manier gebruikt.
Nee, direct actie, de gevolgen bekijken we later wel. Geduld hebben we al helemaal niet :-).
In de natuurlijke moestuin denken we na, kijken we op welke manier da natuur zulke problemen aanpakt. We nemen onze tijd, grijpen met kleine aanpassingen in, evalueren de situatie en brengen eventueel nog enkele kleine veranderingen aan.
Hierdoor gaat u veel leren over uw tuin, gaat u veel andere dingen beginnen te zien en gaat uw tuin een echte natuurlijke moestuin worden.
Maar u moet bovenal kunnen aanvaarden dat dat tijd kost. Geduld hebben dus 🙂
Volgende Stap?
Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!
valere says
op welke wijze pakt u de aardappelplaag aan (er bestaan geen resistente rassen, wel tolerante rassen, maar in een ongunstig jaar worden deze ook aangetast)
Chris Holemans says
@ Valerie Saeys : ik neem al meerdere jaren Raja als aardappelsoort en doe totaal niets tegen de plaag en ik heb ze ook niet. Er zijn effectief rassen die tegen de plaag resistent zijn. En Raja kan je kopen in biologische tuinwinkels. Vorig jaar had ik wel veel kleine aardappelen maar 2 jaar geleden echter heel grote, en dit dus zonder sproeien of dergelijke.
Pé says
Prachtig artikel. Zoals Immy zei, liever een oogsttuin delen met de natuur dan geen oogsttuin 🙂 En dat delen valt hier ook reuze mee. Wellicht omdat we al een 3tal jaar natuurlijk tuinieren, zelfs al gaat dat stapsgewijs. @Valere: Belangrijkst bij je aardappels is veel ruimte te voorzien tussen de rijen zodat de planten beter kunnen opdrogen. Zo hebben schimmels geen gunstige habitat. Best zelfs de rijtjes in de overheersende windrichting leggen, hier is dat west-oost ! Nog weinig of geen last gehad van aardappelziekte op deze manier. Wel zorgen voor gezonde planten door een gezonde bodem anders zal de natuur toch ingrijpen. Daarom voegden we nog wat lavagruis toe aan onze al goed gesoigneerde bodem 🙂 Fijn om de tuin als “natuurlijk rijk” te ervaren !!!
Frank Anrijs says
Wij zetten altijd onze aardappelen redelijk dicht bij elkaar, maar het zijn kleine groepjes. Hierdoor hebben we eigenlijk geen last van schimmelziektes.
En u kunt het belang van een goede bodem niet hoog genoeg inschatten. Een goede bodem levert sterke planten die veel beter bestand zijn tegen ziektes.
jean-paul says
Onze moestuin is afgebakend met draad tegen de 10 tallen konijnen die hier overal rond lopen in de naastliggende weide en plantages . Zodoende kunnen wij al niet genieten van een egel , hij kan niet binnen of niet buiten . Hoe kan je zo iets oplossen om van alle voordelen te genieten want een egel is toch een grootte slakken verslinder ? Geen draad , s morgens een deel minder groenten .
Chris Holemans says
De vogels opok bessen laten ………… twee jaar geleden had ik van mijn twee wittebessenstruiken geen opbrengst, want de vogels waren met alles weg, vorig jaar had ik wel opbrengst omdat ik mijn bessenstruiken had omringd met kippengaas. Ik heb zelf meerdere nesten bosduiven en andere vogels in mijn tuin, en ik woon tegen de velden aan waar er ook erg veel bosduiven zijn.
Frank Anrijs says
Een belangrijke reden voor vraat aan bessen van vogels is het gebrek van water. Vogels gaan meer bessen eten als ze dorst hebben. Voorzie verschillende waterelementen waardoor vogels gemakkelijk kunnen drinken en de bessen gaan beter blijven hangen.
Judith Postelmans says
Ik kan bevestigen wat Frank zegt. Ik heb heel veel elementen in mijn tuin gebracht om vogels, egels etc… aan te trekken en je moet idd geduld hebben maar ik kan nu met zekerheid zeggen dat het systeem werkt. Na enkele (3) jaren is er nauwelijks nog slakken vraat, de vogels eten wel wat bessen maar er zijn er ruim voldoende voor ons over en nu heb ik de indruk dat de tuin wel ongeveer zijn evenwicht gevonden heeft. Maar je moet wel zelf “je knop omdraaien” en stoppen met ingrijpen, ook al jeuken je vingers om het toch te doen….
Frank Anrijs says
De knop omdraaien is inderdaad niet altijd evident in het begin wanneer de tuin nog aan het omvormen is.
Immy Malevé says
In mijn tuin heb ik nu geen plagen van een omvang, die de natuur niet aankan.
De bladluizen belagen wel mijn rozelaar, maar iets later zijn er lieveheersbeestjes en die plaag lost zichzelf op.
Rupsen op kolen of venkel zijn er minder dan vroeger door de mezen en andere vogels. Bovendien zet ik ze dikwijls op één plant, waarvan ze kunnen knabbelen. Ik gun hen het verse groen, omdat ik ook van vlinders in de tuin hou.
Het enige probleem wat mijn tuin niet aankan, is slakkenvraat… De vlijtige merels, die er hier en daar mee aan de slag gaan, hebben er hun werk mee om het plakkerige slijm aan het gras af te vegen. Dan pas is hun delicatesse eetbaar. Gelukkig vinden enkele padden en kikkers de weg naar mijn ‘paradijs’. In de lente zijn er zelfs salamanders. Helaas is dat niet genoeg…
Mijn ‘probleem’ is, dat ik een afgesloten tuin heb (deels muur van baksteen of betonsteen, deels schutting in hout… Egels kunnen er niet makkelijk in. Egels, die ik op straat vind, als ze gaan ‘wandelen’ in de lente, neem ik af en toe naar mijn tuin. Maar dan vinden ze toch ergens een gaatje en zijn ze weg. Te begrijpen, want mijn tuin is te klein.
Ook bij mij heeft het een tijdje geduurd eer de plagen zichzelf oplosten. Ik gebruikte helemaal in het begin (zo’n 30 jaar geleden) chemische verdelgingsproducten, daarna de ‘biologische’.
Buiten ecologische slakkenkorrels gebruik ik enkel de natuur als helper voor belagers. En dat lukt prima.
ecologische slakkenkorrels laat ik voortaan achterwege!
Ik ben benieuwd wat de bosduiven doen, als ik de rechte rijen kool anders ga organiseren.
Frank Anrijs says
Een goede oplossing om kolen te beschermen tegen vraat van duiven is ze verstoppen tussen andere gewassen.
Volgens het systeem Schijnbare Chaos zou het toch moeten lukken zonder netten.
Ivy Dillen says
Het magische woord is ‘geduld’. Je kan niet verwachten dat je het eerste jaar in een natuurlijke moestuin goede oogstresultaten hebt. De natuur heeft tijd nodig om zich aan te passen en alle elementen moeten aanwezig zijn om goed te kunnen functioneren. Je bent een ecosysteem aan het creëren en het duurt enkele jaren voor alle elementen er hun nis in gevonden hebben. Net zoals in de natuur moet je tuin eerst een pioniersfase en successie doormaken voor hij tot een stabiel en volwassen ecosysteem kan uitgroeien. Het enige dat je kan doen is ervoor zorgen dat alle faciliteiten aanwezig zijn om de nodige elementen (dieren) aan te trekken. Vogelvoederplaatsen in de winter, nestkastjes tegen de lente en bessenstruiken en bomen in de zomer; insectenhotel en voldoende bloeiende planten van het vroege voorjaar tot het late najaar; een kikkerpoel met heel zacht aflopende randen, zodat alle beestjes er kunnen komen drinken; ondiepe schaaltjes gevuld met drinkwater en stenen voor bijen en andere insecten; een overwinteringsplaats en en schuilplaats voor egels; veel laag struikgewas voor winterkoninkje en roodborstje en spitsmuizen. Vergeet die laatste niet. Spitsmuizen zijn insecteneters en houden ook wel van slakken. En verder zoveel mogelijk waardplanten voor vlinders. Vlinders in de tuin betekent ook rupsen in de tuin, maar zonder rupsen heb je ook geen vogels.
Eens alle ‘infrastructuur’ op zijn plaats staat, komen de bewoners ook wel vanzelf.
Frank Anrijs says
Helemaal juist Ivy 😀
van den bossche veronique says
Wij hebben heel veel vogels in de tuin door de hoge hagen,hebben heel veel struiken gezet,2 jaar terug en ook nog dit jaar,maar die moeten nog groeien.
Vorig jaar had ik monsterlijk veel slakken,wel 30 op 1 m2.van die hele kleine naaktslakjes,en de grote wegnaaktslakkenMaar die laten zich alleen maar zien als het donker is.Vinden de vogels de slakken ook in hun schuilplaatsen?Er zitten hier wel heel veel mussen,ik veronderstel dat die zaadeters geen slakken eten?
Ivy Dillen says
In de broedperiode gaan zelfs mussen kleine slakjes aan hun nageslacht voederen. Die hebben namelijk proteïne nodig om te groeien. Maar vogels alleen gaan inderdaad niet veel tegen je slakkenplaag doen. Heb je een poeltje waar kikkers en padden in kunnen wonen? En een hoekje waar een egel kan in schuilen. Dat zijn ook allemaal geduchte slakkeneters en in tegenstelling tot vogels gaan ze in de schemering op voedseljacht, wanneer de naaktslakken dus naar buiten komen. Zoals ik al zei: in een natuurlijke tuin moeten alle elementen op hun plaats zitten. Het duurt even voor je het in orde krijgt, maar eens het zover is, heb je nooit nog plagen.
esmeralda says
Ik ben nog maar begonnen met een tuintje, en ik ben van plan om dit zo goed mogelijk te proberen. Maar, als ik hier de reacties zo’n beetje zie… klopt mijn indruk dat je een tuin van toch behoorlijke afmetingen moet hebben om hier mee om te gaan? Want, als je een klein tuintje hebt, en dat blijkt een oase voor slakken en co, tussen al die andere, hoofdzakelijk niet-natuurlijke tuinen, is het dan niet een stuk moeilijker? Is je tuin dan geen vluchthuis voor al die beestjes? Als je 20 bessenstruiken hebt, zal er vast nog genoeg zijn voor jezelf, maar als je je moet beperken tot een drietal, dan lijkt me de concurrentie met de vogels groot. Enz… (Ik hoop dat jullie nu massaal zullen zeggen dat ik ongelijk heb).
Immy Malevé says
Geen egels, maar wel spitsmuizen… Dan moet ik mijn kat een vriendelijk verzoek doen om de spitsmuizen te sparen.
Wat die slakkenvraat betreft: soms had ik pech met de jonge zaailingen van boontjes. Op zich is dat geen ramp, omdat men nog altijd kan bijzaaien op de kaal gevreten lijn. Minder leuk, als er weinig tijd is voor de tuin, maar onoverkomelijk is dat niet.
Bij gekochte plantjes heb ik het moeilijker, maar op zich is dat ook niet erg. Het hoort bij het tuinieren, dat sommige dingen tegen slagen. Mijn boontjes zet ik nu verder weg van de plaats waar ik ze vorig jaar zette, want de slakken hielden zich vooral schuil in de strook met kleinfruit, waaronder bosaardbei staat. En met de methode van schijnbare chaos worden de slakken misschien misleid.
Toen ik mijn bessenstruiken in de tuin had gezet, waren de merels me dikwijls voor om de bessen te plukken. maar eens de struiken groot genoeg waren, had ik voldoende oogst voor de merels en mezelf. Ik denk niet dat de hoeveelheid planten of de grootte van de tuin bepalend is, maar wel het uitgebalanceerd ecosysteem. Of we nu op een klein eilandje zitten of op een groot continent: de natuur redt zich wel, als we haar de kans geven. Daar ben ik na al die jaren tuinieren en genieten van de natuur, rotsvast van overtuigd. En zoals met zovele dingen moeten we wat geduld hebben of onze verwachtingen aanpassen.
Liever een oogst-tuin met slakkenvraat; merels, die de bessen plukken of vlinders die mijn kool lusten, dan geen oogst-tuin. In die zin heb ik mijn verwachtingen moeten aanpassen.
Ivy Dillen says
Tja, Immy, katten zijn waarschijnlijk de grootste plaag waar onze natuur mee te kampen heeft. Ik heb er zelf ook twee en die komen af en toe ook wel eens met een (spits)muisje aandragen. Als je het territorium van je kat kan beperken, dan valt het nog wel mee. De mijne komen slechts tot aan het kippenhok, dus de muisjes die zich verder in de tuin bevinden, zijn veilig voor hen. De avonturiers die dichterbij kunnen komen… nu ja, die hebben dus geluk als ze er met hun leven vanaf komen.
Frank Anrijs says
Bedankt voor je uitgebreide reactie Immy, mooie eindconclusie 🙂
Immy Malevé says
@ Frank; Dank je wel.
In deze blog kom ik veel te weten. Woel- en spitsmuizen tegen slakken als de egels er niet bij kunnen. Roofvogels tegen woelmuizen en woelratten. Drinkplaatsen voorzien om vogelvraat aan de bessen te verkleinen…
Vanuit verschillende hoeken de natuur bekijken en dat delen met anderen… Bij het opstarten van een moestuin of bij het verfijnen van de jarenlange ervaring: iedereen heeft er baat bij! De vragen van beginnende tuinmensen zetten aan om stil te staan bij zaken, die bij de ‘meer ervaren’ mensen weer herinneringen oproepen. Het zet aan tot denken in cirkels, redeneren met ‘klusters’ en niet in strakke lijnen. De basis moet juist zijn. En hier is dat: het samenspel van natuurlijke processen.
Ook hier is er de stellige overtuiging, dat delen (van kennis) rijker maakt. Ik vind dat heerlijk!
Ik heb al veel bijgeleerd, nog vooraleer ik van start ga met de voor mij nieuwe manier van tuinieren.
Waarvoor waarlijk dank aan allen.
valere says
Ik kan akkoord gaan met uw uitgangspunten, behalve voor de “vogelvraat”. Wij hebben 2 tuinen op 2 km van mekaar. De tuin aan de woning ligt kort bij een klein bos. Wij hebben onnoemelijk veel vogeltjes (mezen, roodborstjes, vinken, kraaien, eksters, vlaamse gaaien, mussen, houtduiven, spechten) waarvoor we heel blij zijn, behalve als het kleinfruit begint te rijpen. Zonder afdekken zijn de bessenstruiken (15) op enkele dagen kaalgevreten. Dus hebben we er een net overgehangen. Dit lukte enkele jaren goed totdat de houtduiven zich gewoon op het net lieten vallen en zo aan de vruchten konden eten. Wij hebben het nu drastisch opgelost door er een overdekte vogelkooi van te maken. In onze tweede tuin staan ook bessen zonder bescherming en de vogels kijken er niet naar om (en het is de enige tuin met bessen in de omgeving)
Dat alle problemen opgelost geraken als er voldoende is voor iedereen is een fabeltje. Als wij in onze eerste tuin geen maatregelen nemen moeten we geen aardbeien, bessen enz plukken. Maar waarom komen ze niet naar onze andere tuin? (en dit is al 20 jaar zo)
Frank Anrijs says
De laatste vraag is inderdaad cruciaal. Er is een reden voor en misschien kunt u deze winden wanneer u de 2 tuinen eens goed bekijkt. Is er bij beide tuinen veel water? Want water is een heel belangrijke factor wanneer het over bessen en vogels gaat.
Ik zeg ook niet dat de problemen opgelost zijn als er voldoende is voor iedereen. Wij hebben ook de intentie van onze bessen zelf op te eten of te verkopen.
Maar het is belangrijk dat je de omstandigheden aanpast waardoor ze niet meer massaal bessen gaan eten. En dat dat mogelijk is bewijst uw verhaal heel duidelijk. Ergens is er een reden waarom ze in de ene tuin alles opvreten en in de andere de bessen nog niet eens bekijken.
Wat ik wel zeg is dat je een beetje insecten, slakken en rupsen moet kunnen aanvaarden. Je moet een beetje ‘slechte’ dieren hebben om de goede aan te trekken, ze vormen allebei een onderdeel van een goed ecosysteem. En een beetje slakken, enkele rupsen en enkele gestolen bessen zorgen ook niet voor een mindere opbrengst.
Esthetische schade moet je kunnen aanvaarden, dit is niet altijd gelijk aan economische schade!
miet paulissen says
Wij zijn nu 3 jaar bezig met onze permacultuurtuin en we beleven hier heel wat plezier aan, we besteden heel veel aandacht aan de kwaliteit van onze bodem en aan het samenwerken met de natuur (vijver, poel, haagkanten, bessenstruiken, …). Toch heb ik mijn bedenkingen bij uw stelling : geef de natuur enkele jaren de tijd en er zal een evenwicht komen … In onze tuin is de situatie wat betreft slakken, luizen, rupsen ea aanvaardbaar, dwz ruwweg 1/4 van de opbrengst voor de natuur, 3/4 voor ons. Ons grote probleem zijn woelmuizen en woelratten. Alles wat ze lekker vinden gaat eraan, asperges, aardpeer, aardappel, peterselie, wortelen, pastinaak, knolselder, prei, courgette, … worden ondergronds volledig afgevreten. Van deze groenten gaat 50 tot 100 % verloren. ! Voor mij als tuinier is dit onaanvaardbaar, ik moet hier kiezen tussen ingrijpen of deze groenten helemaal niet meer telen. Ik vraag me af hoe hier een natuurlijk evenwicht kan komen ? Het probleem wordt ook elk jaar erger. Ik heb zo het gevoel dat ik vooral een ideaal biotoop voor woelratten aan het creëren ben, mooi afgedekte, losse grond, veel beschutting, lekker eten en geen vijanden. Uit contacten met mede-tuiniers weet ik dat dit een vaak voorkomend probleem is. Dus ja, mijn grootste probleem zijn plagen, en ja ik heb al enkele jaren geduld, en ja, ik vrees dat ik ga ingrijpen.
Ivy Dillen says
Ik heb zelf geen ervaring met woelratten en woelmuizen, maar een van de permacultuurprincipes is dat elk probleem zijn eigen oplossing meebrengt. Ik ben even gaan opzoeken wat de natuurlijke vijanden van woelmuizen zijn en kwam op uilen. Heb je plaats om een of meerdere uilenkasten in je tuin te hangen? Nu het winter is, kan je ook proberen met een speciale voederplaats voor roofvogels. Als ze die eenmaal gevonden hebben, komen ze na de winter ook terug en ontdekken ze uiteindelijk de woelmuizen wel.
Maar ik ben ervan overtuigd dat het probleem zich uiteindelijk wel zal oplossen. Als er ergens in de omstreken van je tuin uilen of torenvalkjes zitten, dan vinden die vroeger of later ook wel de weg naar de woelmuizen.
Frank Anrijs says
Woelmuizen zijn inderdaad een groot probleem in vele natuurlijke moestuinen. Maar ook hier zal je een evenwicht bereiken. Of het helemaal het evenwicht is dat jij ideaal vind laat ik in het midden.
Maar 3 jaar is niet zo heel lang. Voor sommige problemen misschien wel, maar voor andere problemen zeker niet.
Wij hebben ook problemen met woelmuizen, hebben uilen en torenvalken, maar de woelmuizen winnen nog altijd.
Toch hebben we stilaan de indruk dat het probleem minder wordt. Zeker dit jaar was er veel minder vraat, al kan dat ook met de lange winter te maken hebben.
We vermoeden wel dat onze losse grond in de bedden minder aantrekkelijk is dan de vastere grond onder de paden. Momenteel zijn ze vooral actief op de paden en vreten ze wortels van koningskaarsen ed af. Op de bedden zijn ze veel rustiger.
Wij hebben dit jaar veel aardappelen, rode biet, witloofwortels, pastinaak, … en aardperen geoogst die zelfs niet eens aangevreten waren.
Ook hebben we een grote hoeveelheid keizerskroonbollen geplant. We zullen volgend jaar zien wat het effect daar van is.
Ik weet trouwens niet op welke manier u zoekt ‘in te grijpen’ tegen woelratten, maar als u gif gaat leggen kunt u evengoed ophouden met groenten kweken en ze gaan kopen in de winkel.
Want dan zijn ze gangbaar gekweekt én bespoten nog gezonder 🙂