Learning about the natural world is one thing. Learning from the natural world—that’s the switch.
Janine Benyus (1958)

(Over de natuur leren is een. Van de natuur leren  — dat is de omschakeling.)

Principe 1: Observeer en reageer

De tuin en de omstandigheden evolueren voortdurend. Daarom is het nodig om goed te observeren en op basis daarvan aanpassingen te doen.

Wat houdt dit principe in en wat is het belang ervan? Dit eerste en heel belangrijke principe geeft ons de raad altijd te beginnen met goed te observeren. Vooraf tijd besteden aan het aandachtig observeren legt immers de basis voor een succesvolle tuin met een minimum aan werk. Ook nadien blijft observeren en aanpassen nodig.

We nemen de tijd

De tijd nemen om goed te observeren is niet zo eenvoudig. Als we onze zinnen op iets zetten, willen we meestal snel beginnen. Maar toch, omdat we ons voedsel willen telen naar het voorbeeld van de natuur is het noodzakelijk de omgeving en de situatie van het stukje grond dat we gaan gebruiken goed te leren kennen.
Daarom ondervragen we het terrein. We bekijken het terrein zowel in het grote geheel van het landschap, als het terrein op zich. (1)
De volgende stap is het ondervragen van de gebruikers van de tuin. Dat zijn zowel de tuinier, meestal jijzelf, als de gezinsleden, ook als die niet meewerken. Wellicht willen ze wel mee-eten en gebruikmaken van de tuin!

Blijven observeren

Het waarnemen en vastleggen van de omgeving in al zijn facetten is eenvoudig en hierover is goede literatuur te vinden. Een voorbeeld van een uitstekend boek over observeren in permacultuur is ‘Permaculture Design‘ van Aranya.

Hoe we al deze informatie vertalen naar de beste oplossingen voor onze tuin is een aparte uitdaging. Bodemtype, omgeving, wensen, omstandigheden en mogelijkheden (financieel, fysiek, tijd …) vormen een specifieke groep gegevens waaruit we het perfecte antwoord moeten distilleren. Dat vraagt tijd en aandacht. Daarom is observeren en reageren een principe dat de hele tuincarrière prominent aanwezig blijft.

Aan de slag

We proberen op elk gegeven moment, met onze huidige kennis en ervaring, de beste oplossingen te vinden en plannen te maken. We leren constant bij, ervaringen en gedeelde kennis met mede-tuiniers breiden ons begrip van tuinieren steeds verder uit. Hierdoor maken we voortdurend aanpassingen, verbeteren we continu onze tuin en zijn we steeds beter in staat een zelfonderhoudend systeem op te zetten waarin we steeds minder ingrijpen.

Niemand begint met een perfect ontwerp, niemand heeft ooit alle kennis over een onderwerp. De omstandigheden in de tuin evolueren met de jaren, bomen groeien, onze fysieke kracht vermindert, onze tijdsbesteding verandert, onze kennis vergroot … Al deze variabele factoren zorgen ervoor dat we elk jaar bijsturen, dat we door constant observeren blijven nadenken en reageren op de signalen vanuit onze tuin, van haar gebruikers en vanuit de omgeving.

We moeten dus geen perfect ontwerp verwachten in het begin, en er ook niet op wachten vooraleer te beginnen. We maken het beste ontwerp dat we nu kunnen maken, starten en laten ons verrassen door de effecten: we verwelkomen zowel positieve als negatieve effecten, beide helpen om te leren en te groeien!

Herhaling loont

Door aandachtig aanwezig te zijn met al je zintuigen kom je veel te weten. Het volstaat niet om een keer een rondje te doen. Observeren doe je best in elk seizoen meerdere keren. Sommige elementen zoals gebouwen veranderen niet of nauwelijks. Maar het effect van die gebouwen op je tuin is wel verschillend naargelang het seizoen: kijk maar naar de schaduw die ze werpen in de verschillende seizoenen of op verschillende uren van de dag. Vele elementen veranderen wel: naargelang het seizoen is er andere plantengroei, gooien bomen en struiken meer of minder schaduw, is de weg of het paadje zanderig, modderig, glibberig of keihard. Allemaal interessante informatie.
Omdat het geheugen voor al die details het vaak laat afweten en er heel veel te observeren valt, is het een goed idee om foto’s en notities te nemen. Dan is er geen twijfel, je kan er altijd op terugvallen, en met de huidige mogelijkheden heb je meteen ook de datum waarop de foto gemaakt is, wat interessant kan zijn.

Stel vast, maar beslis nog niets. Denk er eerst over na, slaap er een nachtje over en weeg de verschillende bevindingen tegen elkaar af. Het is normaal om bij een waarneming ook direct een invulling te willen voorzien, maar probeer dat achterwege te laten. Indien je bij het waarnemen al ideeën en mogelijkheden bedenkt, doe je de rest van je waarneming met een bepaalde invulling in je achterhoofd. Dit kleurt je observaties, en zo neem je misschien niet de beste beslissing in de planningsfase. Om kansen te zien is het nodig de zaken vanuit verschillende invalshoeken te bekijken en dat gaat veel moeilijker als je al een mogelijke oplossing in het hoofd hebt.

En daarna dromen en doen

Na een jaartje aandachtig observeren en gegevens bijhouden, is je kennis en je voeling met de tuin en de omgeving gevoelig toegenomen en kan je op een betere basis beslissen hoe en wat je ermee wil doen. Nu kan je reageren en aan het werk gaan, dit wil zeggen: dromen hoe je tuin eruit kan zien over een aantal jaren en hoe je dit nu in gang wil zetten. Let wel op dat je niet te snel oordeelt. Wat je aanvankelijk als een probleem ziet kan, door een andere invalshoek te gebruiken, een mooie kans blijken.
Reageren betekent immers niet dat je onmiddellijk iets uitvoert, wel dat je blijft observeren, dat je nadenkt, op zoek gaat naar de reden van wat je ziet en je afvraagt welke boodschap je tuin naar jou stuurt. Eigenlijk ga je voortdurend ‘in gesprek’ met je tuin om tot een goede samenwerking te komen.

Blijf observeren en pik in op veranderingen

Het observeren houdt niet op na een jaar. Blijf ermee doorgaan, telkens kan je vaststellen of je ingrepen effectief en positief zijn en of je misschien iets moet aanpassen. De tuin ontwikkelt zich immers niet altijd zoals in je dromen, je moet telkens weer inpikken op de veranderingen, of het resultaat loslaten en er tevreden mee zijn. Soms kan het je zelfs onverwacht heel gelukkig stemmen. Vaak zie je dat elementen die je hebt aangebracht veel rijkelijker ingevuld worden dan verwacht en op manieren waaraan je zelf niet had gedacht. Het is een uiting van het feit dat het systeem in je tuin zich steeds verder opbouwt. Hoe meer mogelijkheden jij biedt, hoe complexer en veerkrachtiger het systeem wordt.

Kijk uit naar systemen die goed werken. Kleine, goedwerkende systemen vallen vaak niet op, precies omdat ze goed werken. Pas als ze verdwijnen, merk je dat ze er waren. Zo kan het traject van het regenwater doorheen je tuin perfect verlopen. Dat merk je vaak niet tot er ergens een verandering plaatsvindt, bijvoorbeeld een verstopping van een doorgang omdat woelratten er grond hebben opgeworpen, of een uitzonderlijk zware regenbui die het systeem overbelast.

Video

In de cursus voor gevorderden heb ik het er in het begin van de cursus uitgebreid over: