Ik zit sinds enkele maanden in een werkgroep over de bodem, waar we samen met een groep bodempioniers – mensen die intensief met de bodem bezig zijn – proberen oplossingen te zoeken voor de huidige problemen met de bodem. We onderzoeken waar de moeilijkheden liggen om een gezonde bodem te creëren. Het verbaast me altijd hoeveel moeite er wordt gedaan om dit complex te maken, terwijl het volgens mij eigenlijk heel simpel is.

We zijn met een groep van tien bodempioniers, geselecteerd door een platform van de Vlaamse overheid. Verschillende departementen en onderzoeksinstellingen willen mensen samenbrengen om overkoepelend naar problemen en mogelijke oplossingen te zoeken. Tegenwoordig zijn onze bodems namelijk niet echt in topconditie.

Kennis

Een belangrijke reden daarvoor is volgens mij een gebrek aan kennis. De bodem is lange tijd verwaarloosd, er is weinig onderzoek naar gedaan, en hij wordt vaak negatief bekeken. Men dacht lang dat er weinig leven in de bodem zat. Bovendien wordt de bodem vaak geassocieerd met negatieve zaken, zoals afval of begraafplaatsen. Het is dus niet bepaald een plek waar we veel positieve dingen in zien. Gelukkig is dat aan het veranderen. Het onderzoek neemt toe, zij het langzaam. Het zou sneller en meer kunnen zijn, maar we gaan wel de goede kant op.

Met de bodempioniers zijn we al verschillende keren samengekomen, hebben we projecten bezocht en ervaringen en kennis uitgewisseld. Daaruit bleek dat we allemaal veel weten over de bodem en grotendeels dezelfde visie hebben, maar dat de uitvoering ervan verschilt. Voor boeren spelen bijvoorbeeld economische factoren een grote rol. Er is veel wetgeving die zaken vertraagt, en ze moeten hun bedrijf rendabel houden. Bovendien werken ze op grote schaal, wat het allemaal ingewikkelder maakt om snel een gezonde bodem te creëren. Wat een “goede bodem” is, hangt ook af van de beginsituatie en je persoonlijke doelstellingen.

Ingewikkeld?

Ik heb veel nieuwe dingen gezien en geleerd tijdens deze bijeenkomsten. Het heeft me weer intensiever met de bodem bezig laten zijn. Hoewel ik er altijd al veel belang aan hechtte, was het na een tijdje wat op de achtergrond geraakt. Nu is die interesse weer helemaal opgeleefd. Wat me altijd verbaast, is hoe ingewikkeld mensen het maken als het over bodemverbetering gaat. Ik spreek me niet uit over landbouwers, maar tijdens een bezoek aan een landbouwer zagen we hoe zij met grote machines werken en bodembewerkingen uitvoeren. Dat is niet zomaar te stoppen. Ze moeten opbrengst hebben en gebruiken daarom vaak bestrijdings- en bemestingsmiddelen, wat de bodem telkens een stapje achteruitzet. In hun visie compenseren ze dit door iets goeds toe te voegen, zoals humuszuren, bodemverbeteraars of lavameel. Hun motto is: “Als je iets slechts doet, compenseer dat dan door iets goeds voor de bodem.” Dat is op zich prima, maar voor particulieren ligt dat anders.

Particulieren hebben makkelijker

Voor particulieren is het veel gemakkelijker om fouten te vermijden, omdat ze niet afhankelijk zijn van een grote opbrengst. Als je overschakelt naar minder bodembewerking, bemesting en bespuiting, heeft je systeem tijd nodig om een nieuw evenwicht te vinden. In de eerste jaren kan de oogst wat minder zijn, maar dat is voor particulieren vaak geen probleem. Je bent niet afhankelijk van die opbrengst om je rekeningen te betalen. Je kunt je veroorloven om wat minder te oogsten en in plaats daarvan te investeren in een betere bodem, meer insecten, een gezond bodemvoedselweb, meer plezier en minder stress. Dat zijn ook vormen van opbrengst.

Als particulier kun je dus bepaalde dingen achterwege laten. In je eigen tuin hoef je niet per se extra middelen toe te voegen om slechte praktijken te compenseren. Neem bijvoorbeeld humuszuren. Die komen vanzelf vrij als je het bodemleven opbouwt en de organische stof in de bodem verhoogt. Bokashi is ook zo’n voorbeeld. Het is op zich goed, maar het is een anaëroob proces, terwijl je in je tuin juist aëroob leven wilt creëren. Bokashi kan handig zijn om keukenafval te verwerken, maar het actief toepassen in de tuin vind ik wat vreemd. Hetzelfde geldt voor mycorrhiza. De bodem zit vol met schimmels, en zodra je bodem gezond is, hoef je daar niets extra aan toe te voegen. Alles wat je nodig hebt, is al aanwezig.

Maximale capaciteit

Ik heb dit principe ooit uitgelegd in een podcast: het gaat om de maximale capaciteit van het bodemleven. Als er ruimte en voeding is, ontwikkelt het bodemleven zich vanzelf tot het maximale niveau. Toevoegingen zoals mycorrhiza of EM hebben dan weinig zin, omdat de bodem al verzadigd is. Als je een slechte bodem hebt, kan het helpen, maar zonder voldoende organisch materiaal en een goede structuur is de overlevingskans van wat je toevoegt klein. Het bodemleven ontwikkelt zich vanzelf zodra er voldoende organisch materiaal en structuur aanwezig zijn.

Wij adviseren altijd om in het begin een snelle start te maken door een grote hoeveelheid compost toe te voegen. Dat is al verteerd organisch materiaal, wat het bodemleven direct aan het werk zet. Je kunt ook mulchen, wat langzamer gaat maar even effectief is. Het duurt ongeveer drie tot vier jaar voordat het bodemvoedselweb zich volledig heeft ontwikkeld. In die tijd moet je veel dingen laten, zoals spitten, frezen, bemesten en spuiten. Een bodem verbeteren is eigenlijk heel simpel, vooral in een particuliere tuin. Voeg organisch materiaal toe en laat de natuur zijn werk doen. Stop met spitten, frezen, bemesten en spuiten, en je zult zien dat je bodem na een paar jaar sterk verbetert.

Alles gaat vanzelf

De pH van je bodem komt vanzelf in balans als het bodemvoedselweb gezond is. Kalken of pH-metingen zijn dan overbodig. Hetzelfde geldt voor bemesting. Een gezonde bodem bevat honderden kilo’s voedingsstoffen per hectare, meer dan je planten ooit nodig hebben. Die voedingsstoffen komen vrij in samenspraak met je planten en het bodemleven. Extra bemesting is dus niet nodig en kan zelfs schadelijk zijn, omdat het vaak uitspoelt en het milieu vervuilt.

Kapotte platenspeler

Laat ik het nog eens samenvatten, ook al wordt het misschien wat saai. Een gezonde bodem creëren is simpel: stop met spitten, bemesten en spuiten. Voeg organisch materiaal toe, werk met vaste paden en bedden, en laat de natuur zijn werk doen. Na drie tot vier jaar heb je een bodem die veel gezonder is dan ooit tevoren, en die elk jaar beter wordt. Je hoeft niet meer na te denken over voeding of pH, want dat regelt de bodem zelf. Wij hebben al 28 jaar geen bemesting gebruikt en toch is onze pH perfect in balans en bevat onze bodem voldoende voedingsstoffen. Dat bereik je simpelweg door organisch materiaal toe te dienen: compost, blad, gras – alles wat biologisch afbreekbaar is, is geschikt.

Conclusie

Dus waarom maken we het zo ingewikkeld? Stop met ingewikkelde methodes en vertrouw op de natuur. Geef je bodem veel organisch materiaal, wat het eigenlijk nodig heeft, en de rest volgt vanzelf.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin