Iedereen heeft al wel van de term GAIA gehoord, en dan niet in verband met Michel Vandenbosch en dierenrechten. Wel in verband met de theorie dat onze planeet een levend wezen is.

Deze theorie werd voor het eerst verspreid in de jaren ’60 en ’70. Volgens de GAIA-theorie kan je onze planeet zien als een complex systeem waarin levende en niet-levende delen interageren en zo altijd streven naar een evenwicht. Volgens de schrijver, James Lovelock, kan je de aarde dan bekijken als 1 groot organisme.

Een wereld met madeliefjes

In de groene beweging werd deze theorie omarmd en direct voor waar aangenomen, in wetenschappelijke kringen kon de theorie aanvankelijk niet op veel enthousiasme rekenen. In 1979 schreef Lovelock het eerste boek: Gaia: A New Look at Life on Earth waar hij zijn theorie over de aarde – GAIA- uiteenzet. Direct komt er enorm veel kritiek op zijn boek vanuit wetenschappelijke hoek, alhoewel het boek niet wetenschappelijk geschreven is en meer als idee dan als wetenschappelijke theorie wordt voorgesteld.

Door alle kritiek over zijn theorie, gaat James Lovelock echter wel verder zoeken naar échte bewijzen voor GAIA. Hierbij bedenkt hij bv. DaisyWorld, een imaginaire wereld waar enkel 3 soorten madeliefjes groeien. Met dit model kunnen enkele onderdelen van de GAIA-theorie simpel uitgelegd worden.

Om zijn theorie te ondersteunen met al zijn gevonden bewijzen, heeft James in 1988 een nieuw boek uitgebracht: The Ages of Gaia. Dit is het boek dat ik gekocht heb omdat ik nieuwsgierig was naar de achterliggende gedachten en bewijzen waarom hij de aarde ziet als een organisme.

Momenteel wordt er al in veel nieuwe populaire wetenschapsboeken uitgaan van een wereldbeeld waarin alles samenwerkt en -hangt, en toch wordt de GAIA-theorie door de meeste wetenschappers nog altijd genegeerd.

The Ages of GAIA

Allereerst legt James Lovelock het ontstaan van het idee uit en het waarom van dit boek. In het tweede hoofdstuk legt hij het bedenken van Daisyworld uit. Een sterk vereenvoudigde planeet waarmee vrijelijk kan geëxperimenteerd worden en waar verschillende theoriën in kunnen getest worden. Het begon allemaal met 3 soorten madeliefjes, maar ondertussen is het sterk verder geëvolueerd en zijn er al gigantisch ingewikkelde modellen.

Indien u zelf wilt zien wat Daisyworld is en ineens enkele basisprincipes van de GAIA-theorie wilt begrijpen, kunt u het model hier bekijken en er zelf mee experimenteren: Daisyworld.

In de volgende hoofdstukken van het boek bekijkt James Lovelock de evolutie van de aarde, vanaf het ontstaan van leven in de oceaan tot onze huidige tijd. In elk tijdperk haalt hij verschillende voorbeelden aan waarna hij met wetenschappelijke gegevens uitlegt hoe de GAIA-theorie hierin past.

Mijn mening

Ik had voor het lezen nog niet echt veel gehoord over de GAIA-theorie en dacht dat het iets was dat door de groene beweging verzonnen was. Wat ik zeker niet had verwacht is dat het een theorie is die geschreven is door een wetenschapper die zijn sporen allang verdiend had. Uitvinder van vele wetenschappelijke instrumenten, wetenschapper in verschillende domeinen, medewerker van de NASA, dus iemand die niet licht over het uitbrengen van zijn theorie zou gaan.

Ook in het boek wordt alles duidelijk uitgelegd, het is vlot geschreven en doorspekt met anekdotes waardoor het niet saai wordt. Het boek geeft een andere visie op onze geschiedenis, een visie die verrassend veel samenloopt met de geschiedenis die wordt beschreven in The Emerald Planet. Nochtans distantieert de schrijver van dit boek zich in zijn inleiding uitdrukkelijk van de GAIA-theorie!

‘Survival of the fittest’ is niet voldoende

Ik ben ervan overtuigd dat James Lovelock in verregaande mate gelijk heeft wanneer hij stelt dat onze evolutie meer is dan een ‘survival of the fittest’ zoals Darwin heeft bedacht. GAIA vormt een uitbreiding op deze theorie waarin samen met deze ‘overleving van de sterkste’ ook samenwerking een belangrijke functie heeft.

De achterliggende gedachten achter GAIA zijn volgens mij helemaal juist, dit merk je trouwens aan de recente boeken en artikels die verschijnen over de klimaatopwarming. Hierin worden mogelijk effecten van vervuiling, CO2, … altijd in grote, ingewikkelde wereldmodellen geplaatst waarbij heel veel verschillende elementen elkaar beïnvloeden. Sommige invloeden verzachten bepaalde gevolgen, andere elementen versterken deze juist. Dikwijls moeten wetenschappers ook terugkomen op eerder gepubliceerde artikels omdat de voorspelde resultaten niet kloppen. De verschillende systemen en de feedback-loops zijn zo ingewikkeld en onze kennis momenteel nog te beperkt om juiste voorspellingen te kunnen doen over onze eigen toekomst.

GAIA als organisme

Of je onze wereld kunt zien als één groot organisme, durf ik niet zeggen en zal waarschijnlijk nog lang voor veel discussies zorgen. Volgens mij is dit zelfs meer een kwestie van geloof dan van wetenschap (Al moet ik toegeven dat onze planeet op vele vlakken toch gelijkenissen toont met een organisme). Dat de achterliggende gedachten van de theorie wel juist zijn, mag ondertussen al wel duidelijk zijn.

Algemeen wordt nu immers aangenomen dat de verschillende systemen in de wereld met elkaar reageren en dat alles in verband staat. Dat het gedrag een grote invloed heeft op de aarde en dat GAIA vecht om alles in evenwicht te houden via allerlei – soms nog onbekende – mechanismen wordt ook steeds meer en meer aanvaard.

Ik vind het een grote verdienste van James Lovelock dat hij al bijna 50 jaar geleden een aarde beschreef zoals we ze nu stilaan beginnen te bekijken. In dit boek worden alle achterliggende gedachten uitgebreid uitgelegd en krijg je een duidelijke achtergrond voor onze huidige problemen en de mogelijke oplossingen.

Of GAIA bestaat of niet is iets dat u enkel voor uzelf kunt beslissen en hangt ook sterk af hoe u tegenover het leven en tegenover de natuur staat. Misschien helpt het lezen van dit boek u ook een beetje: The Ages of Gaia :-).

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!