In een natuurlijke tuin probeer je zoveel als mogelijk samen te werken met de natuur. Dit doe je door te observeren, door zo weinig mogelijk in te grijpen en door veel tijd en zorg te besteden aan randen. De bedoeling is om zo een ecosysteem op te bouwen in je tuin. Zo’n systeem is weliswaar klein, maar heeft toch een ingrijpend effect op je tuin.

De manieren om dit te doen zijn divers en afhankelijk van je eigen situatie. Bij Yggdrasil gaan we er vanuit dat je een huis en voedsel moet voorzien en dat je dan allerlei leven aantrekt. Dat leven organiseert zich dan tot een ecosysteem. Het is volgens mij de eenvoudigste manier.

Een beperkte planning

Door een houtkant aan te leggen met diverse inheemse soorten die bloeien en bessen vormen, voorzie je verschillende functies ineens. Zo’n houtkant vormt een corridor voor dieren om zich zonder problemen te verplaatsen, het voorziet nectar, het voorziet bessen, plaats voor nesten en overwintering. Op deze manier is er een heel scala aan dieren dat zich ophoudt in die houtkant. Welke dieren is niet te voorspellen en moet ook niet. Voorzie eten en nestplaats en er komt wel van alles.

Hetzelfde geldt bijvoorbeeld bij de aanleg van ons composttoilet achteraan in de tuin. De muren zijn opgebouwd uit leem en houtblokken. Deze muur had als eerste functie het afsluiten van het toilet. De houtblokken en leem deden al snel dienst als nestplaats voor bijen en wespen. Beide insecten hebben een invloed op allerlei andere processen in je tuin. Op die manier, door gewoon steeds meer randen te voorzien, zonder vaak zelfs een specifiek doel, stimuleer je een steeds complexer ecosysteem. En hoe complexer, hoe stabieler dit systeem is en hoe beter het je tuin helpt om moeilijke periode te doorstaan.

Een fantastisch boek

Enkele weken geleden heb ik het boek Wilding van Isabella Tree gelezen. Het gaat over een klassiek boerenbedrijf dat het roer helemaal omgooit en zijn vele hectares grond zonder al te veel ingrijpen laat verwilderen. De natuur neemt geleidelijk over, en deze evolutie wordt mooi beschreven in het boek. Wat me zo aansprak in het boek is dat ook zij de overtuiging hebben dat je gewoon allerlei dingen moet voorzien, niet al te veel moet ingrijpen en dat er dan fantastische dingen gebeuren. Zeldzame soorten duiken spontaan op, dingen waarvan je dacht dat ze vele jaren zouden vergen gebeuren al na enkele jaren.

Ook zij hebben gestuurd en sommige soorten geïntroduceerd om bepaalde systemen te ontwikkelen of te onderhouden, maar de boodschap doorheen het boek blijft luid en duidelijk: voorzie ruimte, voedsel en nestgelegenheid en er gebeuren spectaculaire dingen.

Een andere insteek

In het boek ‘Wilding’ zijn er verschillende zeldzame soorten vogels, vlinders … die hun plek vinden zonder dat er speciaal voor hen maatregelen genomen waren. Iets wat we in onze tuin ook vaak zien: een lemen muur trekt schoorsteenwespen, een takkenril een eend om te broeden, een wespennest in de grond een wespendief … Wij leggen bijna nooit iets specifiek voor een bepaald dier aan, maar voorzien breed voedsel en nestplaats en kijken dan wat er komt. En er komt altijd meer dan je verwacht, heel vaak zelfs totaal onverwachte zaken.

Ik heb deze week het boek ‘The last Butterflies‘ van Nick Haddad gelezen. Hierin vertelt hij over zijn zoektocht naar de zeldzaamste vlinder. Hij heeft een carrière van meer dan 30 jaar in het bestuderen en helpen van zeldzame vlinders. In het boek bespreekt hij 6 zeldzame vlindersoorten en bekijkt hij welke uitdaging die zeldzame soorten moeten overwinnen om kans te maken op overleven. Het boek geeft een inzicht op de effecten die onze manier van leven heeft op vlinders, maar eigenlijk op alle organismen op onze planeet.

Wat mij vooral opviel in het boek is de manier waarop er klassiek te werk wordt gegaan om een soort te conserveren. Het is het compleet tegenovergestelde van waarop wij in onze tuin te werk gaan en roept wel enige vragen op. Ik wil benadrukken dat ik geen oordeel vel over de conservatie van zeldzame soorten op zich, maar ik vraag mij soms wel af of de kosten en de gevolgen ook allemaal goed doordacht worden wanneer men zo’n conservatie project opzet.

Ik denk dan direct aan de situatie in mijn eigen gemeente waar men tientallen hectare bossen kapt en de grond afgraaft om die gebieden terug te herstellen naar heidegebied en daarmee gepaard gaande fauna. Het heeft een enorme impact op alles wat nu in die bossen groeit, bloeit en leeft en ik stel mij soms toch de vraag of dit het allemaal waard is. Men vernietigt zeer veel leven in een poging (die niet zeker slaagt) om ander leven te conserveren.

Terug naar het boek. Bij elke bespreking van een zeldzame soort wordt de manier van conserveren belicht, de onderzoeken naar de levenscyclus van de plant, de experimenten en de eventuele successen en tegenslagen. En daaruit blijkt al direct al die conserveringspogingen zeker geen positieve uitkomst garanderen. Integendeel zelfs, vaak werken ze contraproductief.

Zo is er de ‘Saint Francis’ satyr‘ die enkel op de legerbasis ‘Fort Bragg’ in North Carolina voorkomt. Tijdens de eerste decennia van het onderzoek en de pogingen tot conservatie waren er nog verschillende plekken op deze basis waar de vlinder voorkwam. Om deze plekken te vrijwaren werden er maatregelen genomen om bevers weg te krijgen, mensen buiten te houden en het gebied zoveel mogelijk ongestoord te houden. Toch bleef de populatie afnemen en stierven de vlinders in deze gebieden uit. Een zone in het midden van de legerbasis blijft het wel goed doen en hier deden de vlinders het goed. Uit verder onderzoek bleek dat deze vlinders juist veel verstoring nodig hebben. Hun gebied moest regelmatig onderlopen en afbranden zodat hun gastplanten ruimte en de juiste omstandigheden hadden om te groeien. Door de andere vlindergebieden af te zetten en te vrijwaren van verstoring heeft men ze juist sneller naar de afgrond gedreven. En zo worden er nog verschillende voorbeelden in het boek aangehaald waarbij men door conservatiemethodes de tegenovergestelde resultaten behaalt.

Daarnaast gebruikt men methodes die een grote impact hebben op ander leven en zo toch ook wel wat vragen oproepen. De conclusie die Nick Haddad trekt doorheen het boek is dat een levenscyclus van een dier heel ingewikkeld kan zijn. Hierop ingrijpen is niet eenvoudig en vraagt veel studie en tijd. Zo is er een vlinder die een deel van zijn ontwikkeling als rups doorbrengt in een mierenkolonie. Het heeft tientallen jaren geduurd voor men dit door had maar ondertussen waren er al tig gefaalde conservatiepogingen aan vooraf gegaan.

Neem algemene maatregelen

Al de voorgaande uitleg dient enkel om mijn punt duidelijk te maken: in je tuin kan je beter algemene maatregelen treffen om gelijk wel leven aan te trekken. Zoek niet in boeken welke planten je moet zetten om een bepaalde solitaire bij aan te trekken. De kans dat je alle noodzakelijke factoren aanwezig hebt in je tuin is klein.

Het is veel beter om gewoon allerlei zaken op te bouwen en dan te kijken wat er gebeurt, wat er allemaal verschijnt en opbouwt. Het ene insect neemt immers een ander mee, of ondersteunt een groter dier dat op zijn beurt weer een andere rol in het systeem opneemt. Het is veel leuker om verrast te worden door de draagkracht en inventiviteit van de natuur dan teleurgesteld te worden omdat je kunstmatig geknutseld systeem niet het verhoopte resultaat oplevert!

Dus ontwerp, bouw en ontwikkel randen, voorzie voedsel, nest- en overwinteringsplaatsen en wacht op de verwondering die ongetwijfeld komt over de verrassende resultaten!