Regelmatig wordt mij de vraag gesteld of wij aan teeltwisseling en combinatieteelt doen en welke regels wij hiervoor volgen. Mijn antwoord hierop is eigenlijk heel simpel: wij doen niet aan teeltwisseling of de gangbare combinatieteelt.
Geen teeltplannen waarin je 7 jaar moet teruggaan om zeker geen knolvoet te krijgen op uw kolen, geen boeken doorspitten om tegengestelde adviezen over mogelijke combinaties te krijgen, geen ingewikkelde combinaties opzetten die niet werken, geen plantengildes uitdokteren, afgekeken van buitenlandse combinaties die in onze streken en gronden niet werken.
Ik verzeker u: het maakt het tuinieren veel eenvoudiger en aangenamer.
Hoe dan wel?
Maar we doen het wel op een andere manier, want de basisgedachte achter teeltwisseling en combinatieteelt is wel juist. Alleen vertrekt u vanuit een verkeerde visie wanneer u wisselteelt en de gangbare combinatieteelt toepast.
Kijk immers naar de natuur: monocultuur bestaat hier niet. In de vrije natuur worden planten ook niet om de zoveel jaar verwisseld van plaats. Alles groeit door elkaar waardoor deze behoefte helemaal niet bestaat. Want waarom wordt wissel- en combinatieteelt toegepast? Om te zorgen dat er geen opbouw is van kwaadaardige bodemschimmels, van slechte aaltjes en luizen en dat één soort groenten geen tekorten krijgt van een bepaalde voedingsstof door altijd op dezelfde plaats te staan.
In de natuur staat alles door elkaar waardoor een plaagopbouw zeer moeilijk is en zelden voorkomt en specifieke voedingsstoffen geraken niet uitgeput door de diverse afname en toename van voedingsstoffen door het uitgebreide scala aan planten.
Hoe kunnen we de natuur imiteren?
Door niet alles mooi in groepen, blokken en rijen te zetten maar door alles door elkaar te zetten. Het resultaat lijkt dan misschien wanordelijk maar het is eigenlijk een zeer goed geordende wanorde (klinkt een beetje raar :-)).
Alles wordt op organische lijnen gezaaid en geplant (geen rechte lijnen!) in specifieke combinaties. Deze combinaties spitsen zich niet toe op specifieke plantcombinaties maar op combinaties van verschillende kenmerken van de planten:
- Kleur van het blad
- Geur van de plant
- Bladvorm en textuur
- De ruimte die de plant inneemt (worteldiepte en planthoogte)
Kleur van het blad
Sommige insecten, waaronder luizen, hebben bv. een voorkeur voor zacht, lichtgroene of gele bladeren zoals nieuwe scheuten. Indien u deze soorten planten tussen gewassen met een rood, blauw of paars blad zet dan zijn de groene bladeren een beetje verstopt en worden ze niet gemakkelijk gevonden door de plaaginsecten.
Omdat er ook geen grote groepen van dezelfde planten bij elkaar staan, gaat een plaaginsect dat zijn voedselplant heeft gevonden zich ook niet explosief kunnen vermeerderen omdat hij niet direct een nieuwe voedselbron vindt. Hierdoor blijven plaaginsecten meestal onder controle en verrichten ze weinig schade.
Geur van de plant
Sterke geuren stoten sommige insecten af. Zo worden prei, ajuinen, bieslook, koriander, basilicum en andere sterk geurende planten gebruikt om insecten af te schrikken en met hun geur andere geuren te camoufleren. Hieruit is ook de bekende combinatie van wortelen en ajuinen afkomstig. De geur van de ajuinen verwart de wortelvlieg, de geur van de wortels misleidt de ajuinvlieg.
Door deze planten tussen andere soorten te zetten en hier en daar kruiden in de groentebedden te zetten, kunt u de zoekende plaaginsecten gemakkelijk verwarren waardoor ze hun voedingsplant niet vinden.
Bladvorm en -textuur
Elk plaaginsect heeft zijn eigen voorkeur: sommige hebben graag het zachte blad van sla, spinazie, kolen en jonge scheuten, anderen hebben liever een stevig blad of een behaard blad. Door de structuur van de bladeren af te wisselen, geraken de insecten verward en kunnen ze minder gemakkelijk hun eigen geliefkoosde bladsoort vinden.
Zo kunt u dus zachte bladeren afwisselen met harde, geribbelde bladeren, met behaarde bladeren, …
De ruimte die de plant inneemt (worteldiepte en planthoogte)
Dit vierde en zeer belangrijke punt heeft vooral gevolgen voor de productiviteit van uw tuin en naar de noodzaak voor wisselteelt.
De bedoeling is om beter gebruik te maken van alle dimensies in uw tuin. Zo kunt u planten met een verschillende worteldiepte afwisselen. Ze gaan niet concurreren onder de grond omdat hun wortels verschillende dieptes bestrijken. Hierdoor kunt u planten dichter bij elkaar zetten wat verschillende voordelen heeft zoals een hogere opbrengst en een betere bedekking van de bodem.
Ook bovengronds kunt u zo combinaties maken met hogere, zonminnende planten (tomaten, paprika) en lagere schaduwminnende planten zoals sla. Wanneer u ook de tijdsdimensie erbij neemt kunt u combinaties maken tussen planten die snel oogstklaar zijn en geoogst worden voor de trager groeiende planten de beschikbare ruimte dichtgroeien. Denk hierbij aan een combinatie van sla en kolen. Ook hierdoor wordt de opbrengst van uw tuin verhoogd.
Omdat alles door elkaar groeit moet u niet de moeite doen – het is trouwens onmogelijk – om een teeltwisseling op te stellen. Alle planten staan in kleine hoeveelheden overal en zorgen dat plaaginsecten (bijna) nooit boven een kritische drempel komen. Hierdoor moet u niet ingrijpen en gaat u niet veel schade oplopen.
Combineren zoals u wilt
Wanneer u bovenstaande basisprincipes gebruikt kunt u alles in uw tuin combineren zoals u wilt, u moet wel een beetje plannen maar zit niet vast een combinaties en teeltwisselingen. Denk een beetje na, leer uit uw ervaringen en het zaaien en planten gaat veel eenvoudiger en sneller.
Volgende Stap?
Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!
bedankt bedankt en nog eens bedankt
en wat een mooie foto’s, is dat uw moestuin? schitterend!
Graag gedaan, :-).
Dit is de tuin van Yggdrasil, het project dat ik samen doe met mijn ouders.
groeten,
Frank
Als een complete leek (nou ja, één vierkante meter moestuin één seizoen daargelaten) najaar 2012 begonnen met omspitten van stuk gazon (36m2) voor moestuin. Veel gelezen over wissel- en combinatieteelt maar wat jij schrijft is weer helemaal nieuw voor mij maar klinkt wel heel goed allemaal!
Nu moet ik een teeltplan gaan concretiseren… help! Combineren op kleur bijvoorbeeld, prima, maar zijn daar misschien voorbeelden van te geven? Mijn plantenkennis is simpelweg beperkt tot de schappen van de groenteboer en daar is het loof er vaak al af… Zijn er sowieso ideale combinaties te suggereren? Perfect matches?
Hartelijke groet.
Dag Eric,
er zijn ideale combinaties te maken zoals wortelen en uien, maar het is eigenlijk een leerproces en iets dat u gaandeweg zelf opbouwt.
De combinaties hangen in grote mate af van de plantensoorten die u zet, en die kunnen sterk verschillen van tuin tot tuin.
Het is heel moeilijk om vanaf de eerste keer de perfecte combinaties te vinden, maar jaar na jaar gaat u uw combinaties verbeteren en zelf evalueren welke combinaties het goed doen bij u.
Het grote voordeel van dit systeem is ook dat u niet gebonden bent aan specifieke combinaties, u kunt eindeloos variëren. Selder en basilicum tussen de tomaten, het ene jaar rode sla naast boontjes, het volgende jaar misschien warmoes met rode bladeren bij de boontjes? De combinaties zijn heel divers en echt fout bent u eigenlijk nooit. 🙂
Groeten,
Frank
Hey, Ik start met een natuurlijke moestuin voor het eerst. Dat van die uien, bieslook en wortelen is al een truukje die ik zal toepassen tegen de wortelvlieg. Ik zou graag nog truukjes vinden maar ik vind dat niet online. wat zijn nog goeie truukjes?
Halo, Ik heb daar net een lijst gezin me combinatie teelt nu is dit niet meer te zien! Waar kan ik die lijst terug opnieuw vinden aub? Super site.
Groetjes,
Michel
Dag Michel,
ik weet niet goed welke lijst je bedoelt. Naar mijn weten staat er geen lijst over combinatieteelt op mijn website.
Groeten,
Frank
Beste,
weer een paar uur op deze blog doorgebracht.
Wat een boeiende kennis deelt u hier weer….en het voelt heel geruststellend, logisch en juist aan. Ik kan niet wachten om er nu eindelijk in te vliegen…en toch ook weer bevestigd in het feit dat ik er niet té vlug ingevlogen ben.
Respect en hartelijk bedankt,
Hilde
Dank je wel 🙂
Beste Frank,
De teeltwisseling is voor mij toch een belangrijk principe. U geeft trouwens aan dat je ook wisselende combinatie moet maken. Het grote verschil ligt misschien in het feit dat je steeds kleine hoeveelheden planten combineert. Hoeveel jaar experimenteert men (jij) al met dit systeem? Wil je op iets grotere schaal tuinieren (300m2) dan ontkom je er niet aan volgens mij (Velt).
Theo van der Maat
Dag Theo,
het zijn inderdaad wisselende combinaties in kleine hoeveelheden. Dat zorgt er juist voor dat je er niet moet bij stilstaan wat er de vorige 7 jaar gestaan heeft. Ziektes zoals knolvoet komen niet voor, de bodem wordt niet uitgeput.
Het maakt combineren veel eenvoudiger én veel efficiënter!
Wij doen het al ongeveer 16 jaar op deze manier op een oppervlakte van een kleine hectare. We hebben geen problemen met bodemschimmels, ziektes, plagen, … noem maar op.
Ondertussen is het allang geen experiment meer maar is het voor mij bewezen dat dit de eenvoudigste en meest natuurlijke manier is van groenten kweken. De natuur wisselt toch ook niet elk jaar zijn planten van standplaats?
VELT is trouwens de boot helemaal aan het missen wat betreft natuurlijk tuinieren. Het handboek moet volgens mij dringend wat bijgestuurd worden.
Groeten,
Frank
Oeps, laat ik nu net dat boek net nieuw aangeschaft hebben en helemaal doorgespit.
Nu zit ik te bedenken wat ik het beste kan combineren (behalve wortel ui, basilicum tomaat). Kan ik dan bijv. veldsla of spinazie onder mn bessenstruiken (op stam) zaaien; lijkt mij wel dus.
Ik heb diverse soorten tomaten, aubergine, paprika, bonen, wortels, uien, kruiden, -te- veel pompoensoorten, amsoi. Rode biet moet ik nog aanschaffen. Hoe weet ik hoe diep ze wortelen bijv. ?
Judy,
Van de meeste planten is dat vast op internet terug te vinden. Kwestie van goed googlen meen ik.
En anders “al doende leert men”?
Succes!
Goed gezegd Frank!
Ik heb mijn moestuin in 6 bedden opgedeeld plus een gedeelte voor vaste planten. Ik combineer wortels en uien, bonen en sla, tussen vruchtgroenten zet ik oostindische kers en goudsbloemen, prei en blad dgroenten, en tussen de kool zet ik prei en oostindische kers en goudsbloemen. Ik was van plan deze bedden te wisselen ook in verband met de verschillende (biologische) mest en compost hoeveelheid die deze gewassen nodig schijnen te hebben.
Is het toch goed om hiermee rekening te houden bij combinatieteeld? Wortelen en kool bijvoorbeeld kun je toch niet combiner enz.?
Dag Gerrie,
waarom zou je wortelen en kolen niet kunnen combineren?
Groeten,
Frank
Omdat wortelen weinig medt nodig hebben en kool veel?
Mest
Wortelen verdragen geen mest en kolen kunnen er ook niets mee beginnen! Wat alle planten nodig hebben is een voedzame, levende bodem waaruit ze kunnen halen wat ze nodig hebben. Zorg voor een rijk buffet waar iedereen neemt wat voor hem past. Mest is zoiets als een gaarkeuken: zolang de soep nog kookt kan je er niet van eten. Wanneer de soep klaar is neem je ervan zoveel je nodig hebt, de rest laat je liggen. En in een goede keuken is er genoeg voor iedereen.
Wanneer je in het najaar, zo gauw een stuk grond leeg is, mest opbrengt en dan de mulch laag er over heen aanbrengt, dan is in het voor jaar de mest geheel verteerd en kun je er probleemloos wortelen en kool naast elkaar verbouwen .
@ woelmuizenier
Ik had het zelf niet beter kunnen zeggen: ik denk dat ik die vergelijking ga ‘stelen’ van u 🙂
‘steel’ maar weg ,Frank.
Het doet mij zeer veel genoegen.
Delen = vermenigvuldigen.
Het verheugt mij dat jij het initiatief neemt.
Keep up the good work.
Ik wens jou en al de lezers een succesrijk seizoen.
Michel, alias Woelmuizenier.
Dank je wel, Woelmuizenier
Woelmuizenaar is geweldig goed bezig 🙂 Vruchtbaar hé die kruisbestuiving.
ik werk al jaren met een complex vruchtwisseling systeem met 12 veldjes, 4 voor de aardappels, `1 voor de winterprei en 1 voor de uien, 1 voor hoofdteelt kool en 1 voor nateelt kool. Ik heb iedere keer 2 veldjes naast elkaar, en na 3 jaar wisselt alles om. Ik werk zoveel mogelijk met combinatieteeltregels zodat je tussen de veldjes zo min mogelijk ruimte hoeft over te houden. Op deze manier kun je de grond maximaal benutten.
Hoi,
En wat te doen als er knolvoet in de tuin is?
7 jaar geen kolen kweken is dan de enige oplossing.
Maar indien er nog geen knolvoet is, zal die er door ons combinatiesysteem ook nooit komen.
Voor de combinatie teelt heb ik mijn gewassen ingedeeld in 3 groepen: Bladgewassen, wortelgewassen en vruchtgewassen.
In elk groentebed probeer ik nooit 2 dezelfde gewassen naast elkaar te zetten.
Ik gebruik de bekende combinatie wortels-uien-rode bieten en snijbiet- peultjes/doperwten-tuinbonen
Tussen mijn koolplanten staan struikboontjes-rode biet en allerlei kruiden. Een echte kruidentuin heb ik niet, die staan overal tussen. Er staan nooit 2 koolplanten naast elkaar er staat altijd iets tussen.
De stokbonen staan zo ver uit elkaar dat daar gemakkelijk spitskool/bloemkool of broccoli tussen gezet kan worden, daardoor kan er in het middenstuk dan weer rode biet en sla gezet worden.
Tussen de vroege aardappelen wil ik dit jaar een rij pastinaken zetten en wanneer de aardappelen gerooid zijn kan daar dan de boerenkool in. Dan heb je weer een blad en een wortel gewas naast elkaar.
Tussen de tomatenplanten en de komkommer kan dan weer tuinbonen of Nieuw Zeelandse spinazie, wat weer een prachtige bodembedekker is.
Het enige lastige is om precies uit te zoeken wat je waarna al 2e teelt kunt zaaien. Daar ben ik nog niet helemaal uit. Dat is meer een winterkarweitje.
Mijns inziens put je zo de bodem nooit uit en hebben de planten geen last van elkaar, maar wanneer iemand er anders overdenkt, brandt maar los.
Voor de nateelt maken wij niet echt een planning. Wij lopen eigenlijk gewoon rond met wat we willen planten en zaaien en vullen zo de leeggekomen plaatsen op.
Het is heel moeilijk om deze nateelten te plannen, sommige dingen blijven langer staan, of zijn misschien vroeger op en dat is onmogelijk in de te plannen bijna een jaar op voorhand.
Ik heb dit artikel nog eens gelezen, en ben het er wel mee eens, maar toch een kanttekening. Voorbeeld: Ik heb 13 soorten aardbeien, en moet die dus wel in groepen planten per soort omdat als alles zo maar ergens tussen gezet wordt ik de soortechtheid van de aardbeien niet meer kan garanderen. Dat zal ook wel met andere gewassen het geval zijn…
Beste Frank,
Nu na het mulchen en bedekken heb ik de 4 basis principes toegepast, maar mijn vraag is nu wat doe ik na het oogsten van de aardappelen of ui of spinazie of…., plant of zaai ik als op de plaats vrijkomt het zelfde? Als ik zie in de”film” tuin van heden” zegt hij dat de aardappelen jaar na jaar op de zelfde plaats staan.
Of pas ik gewoon terug de 4 basis principes met andere gewassen op de vrijgekomen plaats.
Graag had ik daar wat info over van jou of van iemand die al langer met natuurlijk tuinieren bezig is.
Simone
hülya saÄŸlam diyor ki:46 yaşındayım, ingilizce ve almancaya orta derecede hakimim, emekliyim, ön muhasebe, sekreterlik ve ofis iÅŸlerinde, yararlı olabileceÄŸimi ve bana uygun olduÄŸunu düşündüğüm bir iÅŸ arıyorum, alibeyköyde ikatem ediyorum…
Beste Frank,
Ik heb ongemerkt in de afgelopen jaren al een soort permacultuur toegepast in mijn tuin. Hoog en laag, verschillende bladsoorten, kleuren, fruitbomen en struiken, kruiden tussen de planten etc, en een gang door het jaar. Wel heb ik ieder jaar veel slakken. Het is een tuin op het zuiden , met aan de zuidzijde als natuurlijke parasol een grote berk en bij de buren een grote esdoorn. Daar valt veel blad af, wat we laten liggen in de winter om te composteren. Blijkbaar is het een natuurkijke omgeving voor slakken, alleen basilicum, tomaat, sla ed is in een dag weggegeten. Wat kan ik in onze ‘bosrand’ tuin zetten wat de slakken niet eten maar wij wel?
Groeten,
Petra
No lhe bocal ele me levou até seu ancas. http://kozbods.ranchofraunch.com/gallery/picture.php?/22/categories&comments_order=DESC&rvnl=wpcpground.php%3Fcat%3Dusaia&status=0
Wat leuk om dit verhaal tegen te komen, los van optimale doelen, toch voldoende opbrengst hebben gewoon omdat je met de natuur mee doet. Mooi. Ik ga voort….