Jean Pain is een, van geboorte Zwitserse, uitvinder die zich in 1969 in de Provence vestigde en boswachter werd op een domein van 270 hectare. De ondergroei in het bos was kurkdroog en was in de hete, droge zomerse omstandigheden vaak de oorzaak van bosbranden. Jean begon met het struikgewas methodisch te snoeien om zo het risico op bosbranden te verkleinen. Het snoeisel smeet hij niet weg , maar zag hij als waardevol materiaal en hij begon met composteren. De kleine takjes gingen zo in de composthoop, de grotere werden versnipperd.
De Jean Pain Methode
Met deze compost legde hij een tuin aan op een open plek in het bos, de resultaten die hij hiermee behaalde waren spectaculair. Hij schreef hier een boek over en haalde eerst de lokale, dan de nationale en uiteindelijk zelfs de internationale pers. Zijn methode van composteren met houtig materiaal en het gebruik van deze compost in de moestuin werden druk bezocht en kreeg ook navolging: de Jean Pain Methode.
Het is in het begin van onze zoektocht, eind de jaren ’90 van de 20ste eeuw, dat wij bij de Jean Pain tuin in Londerzeel uitkomen. Opgericht door Frederik Vanden Brande in 1978, is het een organisatie die zich sterk heeft ingezet om het composteren te promoten, met de nadruk op het composteren van houtig materiaal. In die tijd werd alle snoeisel van hagen en bomen afgevoerd en verbrand, hoe raar dat dat nu ook mag klinken.
Yggdrasil
Onze bodem was compleet uitgeput en een bodemleven was onbestaand. Mulchen met stro had geen resultaat opgeleverd, de bodem was gewoon te arm en het stro werd niet verteerd. Een andere oplossing was dus nodig. De Jean Pain Tuin is een proeftuin waar ze intensief werken met houtgewascompostering en dat leek een ideale manier om onze bodem te enten met organisch materiaal en bodemleven.
Het grote verschil tussen onze methode en die van Jean Pain, is dat wij onze compost niet inwerken, maar enkel bovenop de bodem leggen. Het bodemleven brengt het dan geleidelijk in de bodem.
Houtgewascompost of groencompost is geconcentreerd organisch materiaal en bevat weinig voedingsstoffen. Vooral dat laatste is belangrijk naar het voorkomen van plagen en ziektes in je tuin. Een belangrijke reden voor het optreden van plagen en ziektes is namelijk het teveel aan voedingsstoffen in de plant. Klink heel tegenstrijdig, maar het is wel zo: je planten hebben helemaal niet zo veel stikstof nodig. En momenteel hebben de meeste zelfs veel te veel, waardoor allerhande problemen optreden.
Maar terug naar het verleden.
Om onze bodem verder te verbeteren, hebben wij de eerste jaren de compostlaag telkens terug aangevuld tot het oorspronkelijke niveau. De eerste keer zijn we gestart met een laag van zo’n 12 cm, deze verdween echter snel in de bodem. Geleidelijk aan was de honger van onze bodem minder en moesten we nog slechts een beperkte hoeveelheid compost toedienen. De eerste 4-5 jaar jaarlijks, daarna nog slechts sporadisch en vaak ook enkel plaatselijk: op een stuk van een bed, een zone in de tuin die toch wat meer nodig had dan de rest.
Mulchen?
In die tijd waren we nog volop aan het zoeken, experimenteren en ontdekken. Mulchen was iets wat slechts beperkt bekend en gebruikt werd en niet te vergelijken met de manier waarop we nu te werk gaan.
De eerste 10 jaar zowat aanzagen we de compost als mulchlaag: het is organisch materiaal, onkruidvrij en het sluit de bodem goed af. In principe dus alles wat een mulch moet zijn. Maar er zijn wel enkele nadelen verbonden aan het gebruik van compost als mulchlaag.
De eerste is de prijs: compost zelf produceren in de juiste hoeveelheden én onkruidvrij is zeker niet evident. Aankopen is daarom meestal de manier om voldoende materiaal te hebben. En wanneer je jaar na jaar grote hoeveelheden compost aankoopt, kan de prijs toch aardig oplopen.
Een ander nadeel is dat de aangekochte compost ook steeds een input in je systeem betekent. Het is de uiteindelijke bedoeling om een gesloten systeem te maken, waarbij alles in je tuin hergebruikt wordt en je geen afval hebt. Met mulchmateriaal zoals gras, houtsnippers en oogstresten is dat perfect mogelijk. Aangekochte compost past niet in dat plaatje. Met de nuance dat het in de eerste jaren, bij de opbouw van je systeem, normaal is dat je kringen niet gesloten zijn. Compost aanvoeren om je bodem aan te rijken, mulchmateriaal invoeren om je bedden te mulchen: het is een manier om de opstart te versnellen, maar het moet altijd de bedoeling zijn om uit te komen op een situatie waar je zelfvoorzienend bent.
Onkruid
Het laatste nadeel en misschien wel het grootste is onkruid. Er is een heel groot verschil in onkruiddruk. Op een laag mulch van gras of versnipperd hout of blad kiemt er nauwelijks iets en zal eventueel onkruid van onder de mulchlaag opduiken. Inwaaiend onkruidzaad vindt niet echt ideale omstandigheden op deze mulch. De bovenste laag droogt snel uit, of wordt te vaak afgedekt om veel kans te geven aan het zaad om succesvol te kiemen.
Bij compost als mulch is het een ander verhaal. Compost is een ideaal medium voor zaden om in te kiemen: vruchtbaar en vaak vochtig, meer moet een zaadje niet hebben. Daarnaast is compost donker en warmt het snel op in het voorjaar en blijft het langer warm in het najaar. Voor je groenten ideaal, maar ook voor onkruiden kan het niet veel beter.
Het resultaat is dan ook dat er veel meer onkruiddruk is op bedden die enkele bedekt zijn met compost. Dat hebben wij ook in onze tuin duidelijk gemerkt. Het verschil in werk is echt opvallend. Eerst beperkt en zoekend, experimenterend met verschillende mulchmaterialen, kijk je wat het beste werkt en wanneer je het het beste gebruikt.
Ondertussen mulchen we toch al bijna 10 jaar intensief waarbij de bodem (en compost) nooit lang onbedekt blijft. Het mulchen vraagt wat meer werk, maar je doet het voornamelijk in minder drukke periodes in de tuin. De tijdsbesparing achteraf is echter enorm.
In het voorjaar beginnen met zaaien en planten zonder iets van onkruid wieden, en zelfs doorheen het jaar ben je op enkele minuten doorheen een bed. Het tuinieren wordt gewoon iets anders wanneer er geen enorme druk is om te wieden. Je kan het je niet voorstellen, het is iets wat je moet meemaken 🙂 .
Kan compost als mulch dienen?
Zeker. Het is op zich een mulchmateriaal dat ook goed dienst doet. Maar het werkt niet even goed als ‘echt’ mulchmateriaal zoals gras, houtsnippers, smeerwortel of gevallen blad. Vooral het effect op onkruid is bij compost juist averechts, waardoor je veel extra werk krijgt met wieden.
Dat is uiteraard onze ervaring. Heb jij andere ervaringen? Gebruik jij al jaren compost als mulch en moet je toch niet wieden? Ik lees het graag in de reacties!
Ik mulch al jaren lang alleen met compost. Wel zet ik de plantjes iets dichter op elkaar zodat zij elkaar goed aansluiten. Daardoor bedekken de planten de bodem en is er tevens weinig licht om onkruiden te laten ontkiemen. De onkruidjes die toch boven komen haal je gemakkelijk weg en de onkruiddruk is minimaal en beheersbaar. Nou ben ik natuurlijk geen productietuinder en ben niet van verkoop afhankelijk. De kg/m2 is voor mij niet belangrijk.
Bedankt voor het interessante stuk. Gebruik je naast mulch en compost ook nog mest?
Nee, meststof doet volgens mij meer kwaad dan goed in tuin. Te veel mest maakt je planten gevoeliger voor plagen en ziektes. Mest kan je composteren en dan is het ideaal. Maar anders zou ik het niet gebruiken.
Maar hoe doe je het dan? Eerst een compostlaag en dan mulch daarbovenop? Ik begin nog maar pas met moestuinieren en heb deze herfst alles met karton bedekt, vervolgens compost erbovenop, en inderdaad, er begint nu veel onkruid op te groeien. Maar mijn bodem moet losser gemaakt worden (is een wei, dikke klei). Doe ik nu dan een mulchlaag van houtsnippers bovenop de compostlaag en plant ik direct in de karton (+ compost + mulch)? Rond de pruimenboom heb ik dat ook gedaan, karton en compost om volgende week pinksterbloemen te planten. Overal houtsnippers nu bovenop?
Naast ieder jaar een laagje compost (laat de natuur zijn werk doen en werk het niet in) doe ik ook een laagje mulch van wat voor handen is in de tuin. Daardoor heb ik wel het idee dat het onkruid een stuk minder is. Alleen compost is inderdaad niet handig als je minder onkruid wilt hebben.
Dank je wel, ik heb nooit zo gelet op het verschil tussen de twee: ik noemde “alles” mulch 😉 Ik zal proberen er rekening mee te houden voortaan!
ja, herkenbaar. Daar heb ook ik jaren mee rondgelopen, als er maar iets op lag , wat speelde eigenlijk geen rol, als het maar natuurlijk en verteerbaar was. Achteraf is het besef gekomen dat het toch iets meer was en eigenlijk is het logisch, eerst het grove materiaal, mulch, hetgeen verwerkt word naar het fijnere, compost, hetgeen eigenlijk weer verder verteerd word tot humus, hetgeen dus verteerde compost is. Als je de natuur volgt gaat zulks in dezelfde volgorde.
Met stro heb ik ongeveer 15jaar gemulched, maar 3 jaar geleden ben ik overgestapt op houtsnippers. Nu heb ik het geluk dat onze tuin zodanig groot is dat ik, wat dat betreft, zelfvoorzienend ben. Stro is een mooi materiaal, maar lastig om mee te werken, erin zaaien is lastig door de lange sprieten.
Bij takkensnippers is dat een stuk eenvoudiger. Maar ook wanneer je kijkt naar het bodemleven onder de mulchlaag dan is die bij takkensnippers veel rijker. Het wemelt van het leven en wanneer je de mogelijk hebt om de snippers een tijd op een bult te laten liggen dan zie je dat de schimmels er al volop inzitten.
Last van kool,wortel of andere vliegen heb ik niet en de koolwitjes vliegen lustig rond, maar mijn boerenkool laten ze voor 99% met rust. Ook van Kooluilen heb ik veel minder last.
Van slakken heb ik minder last omdat de snippers ze minder mogelijkheiden bieden om ze te verstoppen.
De bult takkensnippers heeft nog een andere functie bij mij in de tuin, de ringslangen leggen er elk jaar hun eieren in en ‘s winters overwinteren de padden erin.
Wat wel mooi wil met stro is de pakken een jaar of meer buiten laten liggen, dan zie je dat het pak stro van binnen helemaal zwart is geworden en wanneer je het dan uitstrooit valt het in kleine stukjes uit elkaar. Mooi om in een kas of serre te gebruiken.
Takkensnippers doen meer met de grond dan stro en je ziet er meer paddestoelen ingroeien.
Voor zover mijn ervaringen met takkensnippers en stro.
Dat is wat wij ook hebben ondervonden. Stro bevat gewoon te weinig voedingsstoffen en heeft een minder positieve invloed op de bodem dan houtsnippers. Het is prima als afdekmateriaal tegen onkruid, minder als voeding voor de bodem. Houtsnippers is ideaal voor beide!
We mulchen met houtsnippers, takken en blad, stro en hooi als afval uit het konijnenhok voor het 2e jaar. Het is een ander gezicht dan bij reguliere tuinen, maar we krijgen altijd positieve reacties op onze kleurige lappendeken. Tot nu toe werd alles mooi opgenomen door de bodem en wieden stelt niks meer voor;). In een hoekje van de tuin experimenteren we met een hügel, dat zijn boomstammen en takken in de grond, als leverancier van vocht en voedingstoffen voor planten die er op groeien. Ik ben benieuwd waar planten zoals kolen, die vaak extra voeding nodig hebben het beter gaan doen: op de hügel of op mulch?
Volgens mij op de mulch. Ik vermoed dat ze op de hügel in ons klimaat vaak te veel last gaan hebben van de droogte en minder goed gaan groeien … Ik ben benieuwd naar het resultaat 🙂
Wij gaan nu moestuinbedden aanleggen op dikke vette (zee)klei wat jaren lang intensief bemest is geweest voor de melkveehouderij of wat afkomstig is van een sloot die om ons terrein is gegraven. De eerste 2 jaar ingezaaid met vele soorten inheemse bloemen en luzerne. In het 3e jaar kwamen vooral brandnetels, riet en distels op. Echt apegrond wat dat aangaat. Nu is het tijd de aanplant van bomen, struiken en kruidlagen te doen en dus de moestuinen. Wij proberen een stuk met eerst omspitten en zoveel mogelijk verwijderen van brandnetel en riet. de rest met karton en daarop veel compost uit de biomeiler *ongeveer 50 kuub van voor heen 80 kuub houtsnippers, 20 kuub schapenmest en 1 kuub menselijke ontlasting. Dit heeft 3 jaar gerijpt en is altijd bevochtigd met urine, douchewater en regenwater. Het is hele mooie grond geworden. Wij zijn benieuwd wat dit gaat doen en of we zo voldoende grondverbetering krijgen om in te planten. We gaan afdekken met biologisch maaisel uit een natuurgebied. Spannend.
Hartelijk dank voor de goede tips. Ik mulch al jaren met elk denkbaar tuinmateriaal voor handen (houtsnippers, blad, snoeimateriaal, gedroogde lisdodde van het jaar ervoor, gras) tevens breng ik jaarlijks onder de deze mulchlaag nog wat compost aan voor ik ga zaaien. Mijn vraag is of u ook wel eens extra kalk aanbrengt vanwege het vele mulchen? Ik kreeg dit als tip. Tot nu toe heb ik niet echt de ervaring dat mijn groenteplanten het nodig lijken te hebben. Het enige gewas wat sinds enkele jaren niet meer of nauwelijks wil op komen is peen/ wortelen.
Beste,
U schrijft volgende alinea:
Het grote verschil tussen onze methode en die van Jean Pain, is dat wij onze compost niet inwerken, maar enkel bovenop de bodem leggen. Het bodemleven brengt het dan geleidelijk in de bodem.
Als je Jean- Pain bezoekt zal je zien dat de compost er niet in maar op de grond gebruikt wordt . Spitten is trouwens niet toegestaan in de 10 moestuintjes die er bewerkt worden.
Vriendelijke groeten,
Armand Puttemans
Dank je wel voor je opmerking. Ik dacht dat mijn ouders mij verteld hadden dat ze het gebruik van groencompost gezien en geleerd hadden in de Jean Pain tuin maar dat het verschil was dat wij het niet inwerkten. Ik zal mijn bronnen eens raadplegen 😉 .
Het grote voordeel aan compost als mulch tov ander materiaal vindt ik de hoeveelheid slakken. Wanneer ik stro of blad gebruik, heb ik enorm veel slakken, en vooral naaktslakken. En die vinden mijn groenten ook wel lekker..
Ik vind het onkruid enorm meevallen, zeker als ik het vergelijk met mijn buren die traditioneel tuinieren. Wat ik doe is de compost in het begin van de winter aanbrengen. In het voorjaar ontkiemen de onkruidzaden die in de compost zitten, dan haal ik er in een vroeg stadium, als de onkruidjes nog minuscule zijn, de schoffel of hark even licht doorheen. Dat verstoort ze genoeg om ze de das om te doen. Dit onkruid komt op voordat ik begin met planten en zaaien, dus met lege bedden is het een werkje van een paar minuten. Tegen de tijd dat ik de bedden ga vullen is het meeste onkruid weg. Ik merk dat het vooral een kwestie van bijhouden is. Als ik elke twee weken even een rondje doe door de tuin ben ik zo klaar, ik voorkom zo dat onkruid groot wordt en zaad gaat aanmaken, dat scheelt een hoop werk. En daarnaast vind ik compost als mulch wel strak en netjes staan, ik vind het wel mooi haha.