De bodem mulchen, afdekken, beschermen als het ware, net zoals in de natuur, heeft vele effecten op de bodem. In de eerste plaats is er een rechtstreeks effect bij verschillende weersomstandigheden. De mulch vormt een fysieke bescherming tegen regen en hagel en vormt een isolatiedeken tegen de wisselende temperaturen doorheen het jaar. Hierdoor blijft de bodemstructuur intact, de bodem vochtig en redelijk constant in temperatuur. En dit heeft belangrijke gevolgen voor de groeikracht en sterkte van je planten.

Temperatuur

Een plant heeft een bepaalde temperatuur nodig om optimaal te groeien. Je weet al wel dat je in april nog geen tomaten en courgettes buiten moet zetten want ze groeien dan niet of zeer traag door de te lage temperaturen. Maar niet enkel de temperatuur in de lucht is belangrijk. Ook de temperatuur in de bodem is belangrijk. Een te koude bodem levert problemen op. Sommige planten hebben hier geen problemen mee en kan je vroeg op het seizoen reeds in een koude grond steken: aardappelen, erwten, sla en ajuintjes zijn er enkele van. Maar deze zijn toch de uitzondering. De optimale bodemtemperatuur voor de meeste groenten ligt tussen de 17 en 25 °C.

Opwarming van de bodem

De meeste moestuinen in onze streken liggen op een open plek en krijgen zowat de volledige dag rechtstreekse zon. Dat betekent dat de bodem in het voorjaar snel kan opwarmen waardoor je vroeger kan beginnen zaaien en planten. Dat betekent ook dat in de zomer de bodem zeer lang wordt blootgesteld aan een met momenten verschroeiend hete zon. Zo kan de temperatuur in je onbedekte bodem al snel oplopen tot 50°C. En dit bij een luchttemperatuur van 30 °C. Die hoge bodemtemperatuur zorgt ervoor dat je planten volledig in de stress schieten en stoppen met hun fotosynthese.

Hierdoor stopt de groei. Maar dat is niet alles. Ook ondergronds gebeurt er veel. Of juist niet.

De hoge temperatuur in de bodem leidt tot zuurstoftekorten waardoor het bodemleven afsterft. En niet enkel schimmels, bacteriën en alle andere organismen in de bodem hebben zuurstof nodig, ook je plantenwortels hebben zuurstof nodig voor hun ademhaling. Geen wortelademhaling, geen wortelactiviteit en geen wateropname. Hierdoor kan de plant zich niet meer koelen in de bovengrondse hitte en geraakt je plant in een negatieve spiraal. Zo bouwen de effecten van enkele warme dagen snel op en valt de groei compleet stil of kwijnen je groenten zelfs weg.

Een neerwaartse spiraal

Die neerwaartse spiraal bestaat uit een heel systeem dat uiteenrafelt bij te hoge temperaturen: te hoge bodemtemperaturen (boven de 30°C) hebben een negatief effect op de groei en de fotosynthese. De voedingsopname stokt, maar ook de uitstoot van exsudaten valt stil. De plant staat constant in een wisselwerking met het bodemleven en voedt deze bacteriën, schimmels en andere micro-organismen via suikers (= exsudaten) die uitgescheiden worden via de wortels. Dit bodemvoedselweb ondersteunt de groei van de plant, maar indien ze wegvallen door een gebrek aan voeding en zuurstof, raakt de plant verder in de stress en wordt hij gevoeliger voor ziektes en plagen.

Daarnaast (alsof het nog niet genoeg is) speelt er nog het effect van een hete dag in combinatie met een onbedekte bodem.

Uitstraling van warmte

Elk voorjaar treedt er een periode op waarin fruittelers slecht slapen. Angst voor de combinatie van ontluikende bloesems en kans op nachtvorst is hiervoor de reden. Een fikse nachtvorst, juist op het moment dat de bloesem van de appels of peren openstaat, kan het jaar van een fruitteler helemaal om zeep helpen. De bloesems zijn heel gevoelig voor vorst en verdragen geen negatieve temperaturen. De fruitteler stelt dan ook alles in het werk om dit te voorkomen. Vuurkorven, rook, watersproeiers en overkappingen zijn allemaal hulpmiddelen die worden ingezet. De eenvoudigste ingreep is echter het vrijhouden van de bodem onder de fruitbomen. Maar waarom helpt dat?

Een blote bodem kan overdag, zeker op een zonnige dag, extra warmte opnemen ten opzichte van een begroeide bodem. En ‘s nachts kan een blote bodem deze opgeslagen warmte weer beter afgeven. Het leidt al snel tot een plaatselijk verschil in temperatuur van 1.5°C tot 3°C, wat het verschil kan maken tussen nauwelijks opbrengst en overvloed. De uitstraling van warmte is in dit geval een positief iets, maar dat is het niet altijd.

Uitstraling in de moestuin

Herinner je je de temperatuur van de bodem op een warme zomerdag? Deze kon oplopen tot 50°C. Maar zodra de avond valt, neemt de omgevingstemperatuur af, begint de bodem zijn warmte uit te stralen en daalt de temperatuur in de bodem spectaculair. Een plant heeft voor zijn groei liefst een temperatuur tussen de 17 en 25°C, maar ook liefst geen grote schommelingen. De schommeling in bodemtemperatuur blijft het best beperkt tot 10°C. Anders moet de plant te lang herstellen van deze verandering en vertraagt weeral de groei.

Wat is het voordeel van mulchen in deze omstandigheden?

Een gemulchte bodem, in dezelfde omstandigheden (30°C omgevingstemperatuur in de zomer), leidt tot een bodemtemperatuur van 30°C onder een dunne laag mulch van 2 cm. Onder een dikke laag (10 cm) leidt dit tot een temperatuur van 23°C. Dat is een verschil van maar liefst 27°C met een onbedekte bodem. En de uitstraling ‘s nachts is ook onbestaande waardoor ook dat geen hevige schommelingen en groeiproblemen oplevert.

Daarnaast blijven de andere factoren wel op punt: ademhaling van de wortels, uitstoten van exsudaten, samenwerking met het bodemleven … Hierdoor is er een redelijk constante groei en ondervindt de plant nauwelijks stress. Dat zorgt voor een continue en stabiele groei en levert gezonde planten op die ongevoelig zijn voor plagen en ziektes.

Overduidelijk heeft mulchen dus een enorme invloed op de bodem en je plantengroei in de zomer bij hoge temperaturen.

Maar ook in de koudere periodes fungeert de mulch als isolatiedeken en beperkt het de warmte-uitstraling van de bodem ‘s nachts. Rechtstreeks daarmee verbonden heb je natuurlijk het omgekeerde effect: een mulchlaag vertraagt in het voorjaar ook de opwarming van de bodem. Daarom wordt vaak geadviseerd om vanaf maart je mulchlaag weg te halen en de bodem vrij te maken. Dat klopt, maar door correct te mulchen in het najaar, hoeft dit geen werk te kosten. Maar dat is voor een andere keer.