Iedereen die soms naar een natuurdocumentaire kijkt heeft hem al wel eens bezig gezien of gehoord. Met een diepe stem die passioneel kan vertellen over de kleinste beestjes of een doorsnee bloem waardoor je gaat geloven dat er een wereldschokkende ontdekking is gedaan. Hij gaat vaak op zijn buik bij een plant of dier liggen erover te vertellen en is altijd enorm betrokken bij wat hij filmt en vertelt.

Hij moet zowat een icoon zijn in de televisiewereld en hij heeft zonder twijfel de wereld van de documentaire vorm gegeven en verschillende keren drastisch vernieuwd! Ik was dan ook erg nieuwsgierig naar een boek van hem dat onlangs opnieuw is uitgekomen: ‘Life on earth‘ van David Attenborough!

Geschiedenis van het leven

Het boek behandelt de evolutie van het leven en begint helemaal bij het begin, bij de allereerste levensvorm die ontstaat in de oeroceanen. Op zich niets speciaals, over dit onderwerp zijn er al vele boeken verschenen, waarvan ik er al enkele heb gelezen. Maar ik heb gekozen om de voorleeseditie van dit boek te ‘lezen’ omdat ik de manier waarop Sir David zijn stem gebruikt fantastisch vind. Het geeft een extra dimensie aan het boek om hem bezig te horen.

Maar daarnaast is het gewoon een enorm goed boek. Wat ik vooral zo goed vind, is dat er niet gekozen werd voor volledigheid, maar voor een doorlopende lijn en eenvoud.

In boeken over de evolutie wordt je nogal snel overspoeld met ingewikkelde namen, opsommingen en dateringen van soorten, afsplitsingen, wetenschappelijke namen en wordt het al snel een kluwen.

Met het risico om veel weg te laten is er in dit boek voor gekozen om een enkele lijn aan te houden en vele diersoorten niet te benoemen. Het voordeel hiervan is dat het evolutionair proces veel duidelijker wordt.

De evolutie duidelijk in beeld

In de boeken over de evolutie die ik al gelezen heb, krijg je een overzicht van de verschillende soorten die ten tonele verschijnen. In dit boek wordt het anders aangepakt. Men begint met de allereerste organismen en dan kiest men steeds een vertakking die een stapje verder zet in de evolutie: je vertrekt uiteraard vele miljarden jaren geleden in de zee met eencelligen, daarna ga je zo verder naar sponzen wat een samenwerking is tussen verschillende eencelligen. Daarna worden de organismen steeds complexer maar wordt er gefocust op soorten die steeds dichter in de buurt van de moderne zoogdieren komen.

Je krijgt de evolutie van de ademhaling in beeld, het vormen van een centraal zenuwstelsel … Ik heb mij altijd de vraag gesteld hoe je bv van een zeeorganisme tot een dier komt dat kan ademen met longen? Dat lijkt mij een enorme stap en hoe je daar door geleidelijke evolutie geraakt was mij een groot mysterie. En nu weet ik het!

Hetzelfde bij vliegen. Hoe je van bodemorganismen naar vliegende insecten en vogels komt is ook een enorm verschil, maar deze tussenstappen worden bekeken en uitgelegd. Het maakt het verhaal van de evolutie veel duidelijker, geloofwaardiger en nog miraculeuzer.

Nog een uitsmijter

Voor de voortplanting waren organismen in het water afgesteld op het verspreiden van hun zaad via water. Er was geen fysiek contact nodig tussen verschillende organismen om sperma bij het eitje van het vrouwtje te krijgen. Eens de eerste organismen op land kwamen was er wel fysiek contact nodig want via water ging niet meer. In het begin was dat geen probleem, de eerste miljoenpoten waren geen carnivoren en konden op en over elkaar kruipen zonder problemen of schrik om opgevreten te worden. Fysiek contact voor de voortplanting was dan ook geen probleem.

Het werd pas een probleem toen sommige soorten jagers werden en andere soorten opaten. Nu was het voor een mannetje veel gevaarlijker om een vrouwtje te benaderen: de kans om opgegeten te worden was groot, zelfs indien je het vrouwtje voorzichtig benaderde. Hier zou het soms ingewikkelde paargedrag ontstaan zijn.

Mannetjesspinnen die met hun poten in een bepaald ritme op de draden van een web trommelen om het vrouwtje te waarschuwen, of een vlieg vangen, inspinnen en aanbieden aan hun toekomstige. Een mannetjesschorpioen pakt de klauwen van het vrouwtje vast zodat ze hem niet kan pijn doen en samen maken ze een hele hoop rondjes waardoor ze het terrein schoonvegen en de begroeiing verwijderen of toch op zijn minst platdrukken. Het mannetje legt zijn pakketje spermacellen op de grond en wringt en trekt aan het vrouwtje tot ze zich boven het hoopje bevindt zodat ze het kan oprapen. Op dat moment laat het mannetje los en haast hij zich weg: opdracht volbracht.

Mens is niet belangrijk

Als je ziet hoeveel doodlopende sporen er zijn in de evolutie, hoeveel experimenten er niet gelukt zijn en op hoeveel manieren de natuur geprobeerd heeft om steeds complexere organismen te vormen, dan kan je ook niet anders dan beseffen dat wij voor de natuur ook maar een tussenstop zijn op weg naar een complexere levensvorm. Wij zijn zeker geen eindpunt en vormen misschien ook wel een dood spoor. Misschien kijkt men binnen 100 miljoen jaar terug op deze tijd als een faliekant afgelopen experiment en blijken bv. octopussen toch de ultieme creatie van de natuur (hierover is trouwens ook een uitstekend boek verschenen: Other Minds).

Telkens ik zo’n boek lees of een natuurdocumentaire bekijk, kan ik niet anders dan mij heel nederig voelen tegenover alle ingewikkelde systemen, dieren en natuurprocessen die je tegenkomt.

Ook in je tuin ben je niet zo belangrijk

En ik denk dat dit ook de juiste manier is om je op te stellen in je eigen tuin. Jij bent echt niet zo belangrijk! Er zijn immens veel processen die vanzelf verlopen, ecosystemen die zichzelf kunnen onderhouden waardoor er veel van onze ‘problemen’ niet eens voorkomen. Jezelf minder prominent op de voorgrond plaatsen in je eigen tuin, wat meer overlaten aan de natuur en vooral een dienende rol vervullen zijn volgens mij de belangrijkste ingrediënten voor een succesvolle natuurlijke moestuin.

Zo’n boek doet mij dit telkens weer beseffen, want ook ik verval soms teveel in een controlerende functie!

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!