Wat is humus eigenlijk? In de vorige delen hebben we al gezien dat compost geen humus is maar dat humus een onderdeel – zij het een heel belangrijk onderdeel – is van compost.

De omschrijving in het woordenboek is als volgt:

hu·mus de; m aarde die ontstaan is uit vergane plantenresten

 

Dit is wel een heel beperkte (en nietszeggende) omschrijving van humus. Maar de waarheid is eigenlijk dat het nog altijd niet juist geweten is wat humus eigenlijk is. Na meer dan 100 jaar onderzoek heeft men enkele ideeën over humus, maar wat het juist is, heeft men nog niet ontdekt.

Wat weet men niet?

Wat men waarschijnlijk nooit gaat ontdekken is de correcte chemische samenstelling van humus. Het probleem voor de wetenschap maar tevens voordeel voor ons tuiniers is dat humus-complexen sterk kunnen verschillen.

Humus is een erg ingewikkeld mengsel waarvan de samenstelling varieert naargelang het uitgangsmateriaal, de omgevingstoestand en de specifieke organismen die geholpen hebben bij de afbraak van het organische materiaal.

De verhouding van koolstof – stikstof is ongeveer 12-1. Dit noemt men stabiele humus.

Maar ook de manier waarop humus gevormd wordt, is nog een blinde vlek in onze wetenschappelijke kennis over humus.

Wat weten we wel?

Ongeacht de ontstaansachtergrond, is alle humus:

• bruin tot zwart van kleur
• kruimelig van structuur
• erg licht in droge toestand
• geurend naar verse aarde
• kan meerdere malen zijn eigen gewicht aan water vasthouden

Heel belangrijk ook om weten is dat humus het eindstadium is van compostering.

Bij het composteren worden eerst alle gemakkelijke onderdelen afgebroken en verbruikt door de bacteriën, daarna komen de moeilijkere structuren aan de beurt.

In een proces dat nog niet goed begrepen wordt, worden deze laatste, sterke organische verbindingen door micro-organismen en andere krachten afgebroken en omgezet tot humus.

Humus is zeer stabiel en wordt heel traag of niet afgebroken in de grond. Het bevat veel koolstof, zuurstof, stikstof en waterstof, speciaal samengebonden zodat het moeilijk afbreekbaar is voor bodemorganismen.

In onze streken wordt humus in de vrije natuur sneller aangevuld dan het verdwijnt, waardoor je een opbouw van humus en een continue verbetering van de kwaliteit van de bodem krijgt.

Humus afbreken in noodgevallen

Wanneer bodemorganismen geen voedsel meer hebben, kunnen ze niet anders dan de aanwezige humus aanvallen. Dit is iets dat met grote tegenzin gebeurt en enkel als laatste redmiddel. Het humuscomplex wordt afgebroken waarbij vooral stikstof vrijkomt. Dit heeft goede effecten op korte termijn voor de plantengroei, maar op lange termijn is dit desastreus voor de bodem.

Humus houdt immers zeer goed voedingsstoffen vast. Wanneer u een humuscomplex bekijkt op moleculair niveau dan staan daar langs de buitenkant allemaal zuurstof-atomen op. Deze zijn sterk negatief geladen en trekken dus positief geladen atomen aan, net zoals magneten.

Nu zijn heel veel van de belangrijke voedingsstoffen voor de planten positief geladen en worden deze aangetrokken door deze humus-deeltjes. Dit zijn voedingsstoffen zoals kalium, calcium, magnesium, ammonium (stikstof), koper, zink, mangaan en vele anderen.

In de juiste omstandigheden, een pH rond de 7 (neutrale grond), kunnen humus-deeltjes zo enorm veel voedingsstoffen aan zich binden.

Wanneer humus dus verdwijnt uit de bodem, gaat ook het bindende vermogen van de grond achteruitgaan. Hierdoor verarmt de grond en moet u sneller ingrijpen met extra meststoffen.

Dit is niet alles

Humus kan 4 tot 6 maal zijn eigen gewicht aan water vasthouden. Na een regenbui neemt humus veel water op en zwelt op. Hierdoor gaat de bodem ook wat uitzetten en omhoog komen wanneer u veel humus in de bodem heeft.

Hierna zal de humus geleidelijk zijn water terug afgeven en krimpt de bodem terug. Door dit uitzetten en krimpen worden er ruimtes gevormd tussen de gronddeeltjes waardoor de verluchting van de bodem toeneemt. Dit is belangrijk om zuurstof naar de wortels en bodemorganismen te brengen en het giftige CO₂ af te voeren.

Een humus-rijke grond is losser en heeft een kruimelstructuur. Hierdoor kunnen wortels van planten en organismen zoals regenwormen zich gemakkelijker verplaatsen en geraken ze ook gemakkelijker dieper in de grond.

Doordat er dieper in de grond ook gangen gemaakt worden, komt ook hier zuurstof en daarmee bodemleven en wordt hier na verloop van tijd ook humus gevormd.

Over humus is er nog zeer veel te vertellen maar moet ook nog heel veel onderzocht worden. Het is fascinerend om te ontdekken hoe goed alles geregeld is door de natuur en hoe indrukwekkend complex sommige processen zijn.

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!