In deze podcast wil ik het graag hebben over bodembewerking. Of beter gezegd: geen bodembewerking. Eigenlijk gaat het over het weglaten van bodembewerking. Geen bodembewerking, precies zoals wij het doen.

We streven naar zo weinig mogelijk betreding. Geen bodembewerking. En daarmee hebben we de resultaten bereikt die we nu hebben.

Niet spitten

Toch zijn er enkele bedenkingen. Het is stilaan winter, een ideale periode om aan zelfreflectie te doen. Wij zijn gestart op een zeer slechte bodem: hard, arm aan organisch materiaal. Vanaf het begin wilden we op een andere manier tuinieren. Niet meer spitten, geen werk dat het bodemleven telkens verstoort en organisch materiaal versneld laat verbranden.

Gewoon zoals in de natuur, alles laten rusten. De natuur haar gang laten gaan. Dat heeft geleid tot een zeer goede bodemstructuur: rulle, losse bodem.

Hoewel we in een leembodem zitten met behoorlijk wat klei en wat zand, is het verschil met de velden naast ons groot. Daar is de bodem zwaar, zeker in droge zomers, en raak je er met een spade nauwelijks in. Wij zeggen daarom: geen bodembewerking, ook oppervlakkig absoluut niet.

Soms hoor je dat men de bovenste vijf à zes centimeter nog losmaakt met een vork. Dat lijkt onschuldig, maar je doodt er veel bodemleven mee. Er zit enorm veel activiteit in de bovenste tien centimeter, en een beetje bewerken kan al veel schade aanrichten. Daarom doen wij dat niet, ook geen woelvork.

Zelfs minimale bodembewerking kan een impact hebben op de schimmels in de bodem, de fijne draadjes die een netwerk vormen en cruciaal zijn voor bodemprocessen. Als je die breekt, zelfs met een woelvork, verstoort dat het netwerk en de bodemstructuur.

Oogsten

Oogsten heeft natuurlijk ook impact. Je kan niet alles bovengronds oogsten. Wortelgewassen zoals aardappelen, prei, rapen en bieten moeten uit de grond gehaald worden. In het begin, op een jonge bodem, vergt dat nog wat inspanning en lichte verstoring. Maar na jaren wordt dat eenvoudiger: je trekt het uit met minimale verstoring. Voor bovengrondse oogst, zoals tomaten of kolen, kun je de wortels laten zitten. Zo blijft de bodemstructuur behouden en het bodemleven intact.

Minimale verstoring is ons advies. Combineer dat met vaste bedden en paden, zodat je de grond niet moet betreden. Zo blijft de bodem los en rul, zonder nood aan bodembewerking. Na verloop van tijd kan je zelfs 20 à 30 centimeter diep in de grond werken met je handen, afhankelijk van de voorgeschiedenis van de bodem. De structuur blijft los, luchtig, en water wordt goed opgenomen. Zelfs bij hevige regen blijven er geen plassen staan.

Het mooie is dat deze structuur volledig is bereikt zonder ooit te spitten. Het is zelfs zichtbaar als iemand per ongeluk op een bed stapt: je zakt gemakkelijk tien centimeter weg door het gewicht zelf. Dat toont hoe rul de bodem is geworden.

Is het wel zo goed?

Toch vraag ik me tegenwoordig af of dat wel ideaal is. Er zijn veel droge periodes, en we merken dat de bodem sneller droogvalt dan vroeger. Heeft dat te maken met de extreme droogte of met een te losse bodemstructuur? Onze tuin ligt op een helling, water stroomt makkelijk af. Onze natuurlijke poel, vroeger vol water, staat nu vaak droog, ook in de winter. Het grondwater daalt, en dat kan de droogtegevoeligheid van de bodem beïnvloeden.

We geven bijna nooit water. Waar we dat doen, groeit alles perfect. Maar we zouden graag een tuin hebben die ook zonder irrigatie goed functioneert.

Charles Dowding

Onlangs zag ik een fragment van Charles Dowding op Instagram, een Engelse no-dig tuinder. Hij werkt volledig zonder bodembewerking, gebruikt compost als mulch en stapt gewoon op zijn bedden. Zijn bodem is compacter, maar het groeiresultaat is prima. Zijn ervaring roept vragen op: is een iets vastere bodem soms beter dan extreem losse structuren?

Onze bovenste laag, intensief gemulcht, is zeer los, vergelijkbaar met goede compost. Dat is positief vanwege het hoge organische gehalte, maar ook nadelig: de bodemdeeltjes liggen ver uit elkaar, waardoor de capillaire werking vermindert. Water kan minder makkelijk omhoog komen en jonge kiemplantjes hebben moeite om water te bereiken.

Een test?

Misschien geldt dit probleem voor een groter deel van de bodem, niet alleen voor de bovenlaag. Na natte periodes volgen vaak droge periodes, en ondanks veel organisch materiaal, droogt de bodem snel uit. Misschien zouden we de grond op bepaalde plekken wat moeten compacteren, zoals in de natuur gebeurt door dieren, zodat de capillaire werking verbetert.

We hebben dit experiment eerder geprobeerd met wisselende paden om de bodem slechts tijdelijk te belopen, zodat hij in de winter zou herstellen. Na enkele jaren bleek dat de plekken waar we gelopen hadden nog altijd compacter waren en planten minder goed groeiden. Conclusie: vaste paden zijn effectiever, ook al duurde het enkele jaren voordat de structuur overal hersteld was. Maar we gebruikten in die tijd stro als mulch en dat had ook zijn nadelen. Stro is rijk aan koolstof maar arm aan stikstof, en bevat soms residuen van bestrijdingsmiddelen. Het stimuleert het bodemleven minder dan houtsnippers of gemaaid groen.

Al deze ervaringen laten zien dat er misschien een bovengrens is voor hoe los een bodem kan zijn. Soms kan iets te goed doen ook nadelen hebben. Of is het gewoon de droogte die het probleem veroorzaakt? Het kan ook regio-afhankelijk zijn; sommige gebieden krijgen meer regen dan andere.

Misschien is het een interessant experiment om enkele jaren een bed vaker te betreden en te kijken of dat een positief effect heeft, of dat de droogte de doorslag geeft. Het is een kwestie van balanceren tussen minimale verstoring van de bodem en praktische werking, afhankelijk van omstandigheden.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin