Een tijdje geleden kreeg ik via e-mail de vraag of ik iets wist over het gebruik van karton in de tuin. Iemand had deze persoon verteld dat karton wel goed was en dat de wormen er dol op waren. In deze podcast wil ik graag mijn visie op het gebruik van karton delen.

Ik begin met een beetje achtergrondinformatie over de geschiedenis van karton in de tuin. Hoe hebben we karton gebruikt en hoe kijk ik daar tegenwoordig tegenaan? Voordat je karton in de tuin gebruikt, denk ik dat het belangrijk is om eerst goed te overwegen waarom je het zou willen inzetten.

Karton sluit af van licht

Karton wordt vaak gebruikt om de bodem af te sluiten van licht. Dit is een slimme zet, omdat planten alleen groeien als ze licht krijgen, en zaden kunnen alleen kiemen als ze licht ontvangen. Als je het licht afsluit, zullen veel onkruiden zichzelf doodgroeien. Onkruid gebruikt de energie in de wortels of de plant om naar licht te zoeken. Ze proberen zich zo ver mogelijk uit te rekken, maar als je de bodem goed afdekt, kunnen ze die zoektocht niet voortzetten en zullen ze uiteindelijk sterven. Zaden van onkruiden kunnen ook niet kiemen zonder licht.

Er is echter een uitzondering die je misschien al in je tuin hebt opgemerkt: kleefkruid. Dit onkruid heeft juist de neiging om goed te kiemen wanneer je de bodem afdekt met karton of mulch. Dit is echter een uitzondering. Bijna alle andere onkruiden hebben het moeilijk onder een afdekking en al helemaal onder karton. Daarom is karton een handig hulpmiddel als je onkruid wilt voorkomen.

Er zijn echter ook wortelonkruiden die niet zo gemakkelijk opgeven onder karton. Deze planten hebben vaak veel reserves en kunnen daardoor lang doorgroeien. Ze kunnen zich door het karton heen wringen of er langs de zijkanten uitkomen. In sommige gevallen blijven ze doorgroeien tot het karton zacht genoeg is om door te breken. Toch blijft karton heel effectief voor het voorkomen van kiemend onkruid, vooral bij eenjarigen. Bij meerjarige planten werkt het minder goed, maar karton put deze planten wel behoorlijk uit. Ze zullen minder goed geworteld raken, waardoor ze later makkelijker te verwijderen zijn.

Theorie en praktijk

In theorie is dit de reden waarom we karton gebruiken. Het is echter belangrijk om karton niet zomaar toe te passen. Als je een natuurlijke moestuin wilt beginnen, of een moestuin in het algemeen, en je hebt te maken met veel onkruid, is het belangrijk om eerst het type onkruid te bekijken. Als er weinig onkruid is, kun je het beter handmatig verwijderen. Daarna kun je gewoon een mulchlaag aanleggen en jezelf de moeite van karton besparen.

Als er wel veel onkruid staat, maar het gaat om eenjarige planten, dan hoef je ook geen karton te gebruiken. Deze onkruiden sterven immers in de herfst vanzelf af. Als je er daarna een mulchlaag overheen legt, krijgt het zaad op de bodem geen kans om te kiemen. Er zal af en toe wat opkomen, maar dat blijft beperkt en kun je makkelijk weghalen. Op deze manier kun je eenvoudig starten en je tuin opruimen zonder dat je karton nodig hebt.

In gevallen waar je veel meerjarig onkruid hebt, zoals wortelonkruiden, brandnetels, bramen, zevenblad of boterbloemen, kan karton wel nuttig zijn. Toch is het belangrijk om goed na te denken over wat je precies wilt bereiken. Als je snel wilt starten, kun je overwegen om een keer te spitten of een freesmachine te gebruiken om de bodem alvast los te maken. Als je kiest voor karton, moet je wel weten dat je de bodem minimaal zes tot zeven maanden moet afdekken. Dit zorgt ervoor dat de onkruiden uitgeput raken of sterk verzwakken. Karton werkt niet als je twee maanden later de bodem kaal wilt hebben om te planten en zaaien. Dit proces heeft tijd nodig.

Karton is een langzame manier

Normaal gesproken adviseren we om karton in de zomer te gebruiken. Tegen de tijd dat het najaar nadert, bijvoorbeeld in november, is het karton vaak grotendeels verteerd. Op dat moment kunnen er nog steeds onkruiden opkomen. Je zult dan opnieuw met karton moeten afdekken. In het voorjaar, zeven of acht maanden later, zou je een redelijk schone bodem moeten hebben. Er kunnen hier en daar nog wat onkruiden opkomen, maar die zijn meestal makkelijk te verwijderen.

Het gebruik van karton kost tijd en vergt wel wat werk. Daarnaast moet je ook karton verzamelen. Tegenwoordig is dat niet altijd makkelijk, vooral omdat veel bedrijven het karton tegenwoordig laten ophalen of er geld voor krijgen, omdat het vaak gerecycled wordt. Toen wij 25 jaar geleden begonnen, was het makkelijker om karton te krijgen, maar het is nog steeds mogelijk om het te verzamelen. Begin dus niet zomaar met karton zonder goed na te denken over de fase en de omstandigheden waarin je het gebruikt.

Frezen of spitten?

Toen wij onze tuin begonnen, was het terrein overwoekerd met veel meerjarig onkruid en was de bodem erg slecht. Er was nauwelijks bodemleven aanwezig. In zo’n geval kun je ervoor kiezen om de bodem een laatste keer te bewerken. Dit heeft nauwelijks invloed op het bodemvoedselweb of de structuur, omdat die bijna niet aanwezig waren. Als je echter een stuk grond hebt dat al jaren bewerkt is of een tuin die braak ligt, dan is er waarschijnlijk al een goed ontwikkeld bodemvoedselweb en een betere bodemstructuur. In dat geval zou het zonde zijn om deze structuur te verstoren met een bodembewerking. Het blijft je eigen keuze om dat wel of niet te doen.

Als de bodem slecht is, kun je besluiten om de bodem nogmaals te bewerken, bijvoorbeeld door te spitten of te frezen, om zo een goede start te maken. Vanaf dat moment kun je mulchen en hoef je geen bodembewerking meer uit te voeren. Het is altijd een kwestie van afwegen wat het beste is voor jouw specifieke situatie.

Wij hebben in het begin inderdaad gekozen voor frezen, omdat we een zeer slechte bodem hadden. Bij stukken waar we later mee begonnen, die al jarenlang met rust waren gelaten en waar organisch materiaal en bodemleven zich al hadden ontwikkeld, hebben we ervoor gekozen om karton te gebruiken. Dit karton legden we op de grond, bedekt met een mulchlaag, en gaven het de tijd om het onkruid onder de afdekking uit te putten. Dit zorgde ervoor dat veel van het onkruid verdween, wat ons later aanzienlijk minder werk opleverde.

Karton enkel in beginfase

Wat wel belangrijk is, denk ik, is dat we karton alleen in het begin hebben gebruikt. Het is niet de bedoeling om elk jaar opnieuw karton te gebruiken, omdat er toch wel wat bedenkingen zijn bij het gebruik van karton op lange termijn. In het begin besteedden we daar niet veel aandacht aan, maar naarmate we langer bezig waren en meer informatie verzamelden, gingen we toch nadenken of de voordelen van karton echt opwegen tegen de nadelen.

Alle karton?

Wij hebben altijd ervoor gekozen om alleen bruin karton te gebruiken, dus karton zonder verf of coatings. Soms zie je wel beplakte dozen met een coating erop, maar die kun je beter vermijden. Deze bevatten vaak plastic materialen, lijmresten, en dergelijke, wat niet ideaal is voor je tuin. Dit soort materialen blijven achter in de bodem, wat uiteindelijk schadelijk kan zijn. Ook karton met gekleurde opdrukken is beter te vermijden. Zorg er ook altijd voor dat je alle stickers, nietjes en andere materialen van het karton verwijdert, zodat je alleen met puur karton werkt.

Wat wij altijd gebruikten, waren bruine golfkartons die vaak worden gebruikt als verpakkingsmateriaal. Denk hierbij aan karton van bijvoorbeeld fietsenwinkels, meubelzaken of IKEA-materialen. Deze grote, eenvoudige golfkartons zijn ideaal omdat ze meteen grote oppervlakken kunnen bedekken. Ze zijn redelijk makkelijk te vinden en naar mijn mening de beste keuze als het om karton gaat. De inkt die vaak op dit soort karton staat, is meestal zwarte inkt die wordt gebruikt voor simpele gegevens of instructies. Volgens mijn informatie is deze inkt op soja-basis en lost deze gewoon op in de bodem, waardoor het geen probleem vormt.

De lijm die gebruikt wordt om de verschillende lagen karton aan elkaar te houden, is vaak zetmeel. Dit is eveneens geen probleem, omdat het snel oplost en eenvoudig afbreekt in de natuur. Als je karton op je bodem legt en het regent, merk je vaak dat de verschillende lagen van het karton gemakkelijk uit elkaar te trekken zijn. Dit komt omdat het zetmeel in contact met water oplost. Zolang je simpel, bruin karton gebruikt, kun je redelijk zeker zijn dat er geen problemen zijn met de opdruk of de lijm.

Hoe wordt karton gemaakt?

Maar natuurlijk blijft de vraag waar dat karton precies vandaan komt en van wat het precies gemaakt is. Veel karton komt uit gerecycled papier, en dat proces is niet altijd even zuiver. Gerecycled papier kan bijvoorbeeld reclamefolders bevatten, die vaak dun papier bevatten en veel drukinkt gebruiken. In sommige moderne drukinkten zitten zware metalen die niet ideaal zijn voor de bodem. Daarnaast kunnen er andere soorten lijm of toevoegingen in zitten, zoals plastic vensters in enveloppen. Hoewel dit soort materialen steeds minder voorkomen, blijft het een risico.

Het is dus altijd de vraag hoeveel verontreinigingen er precies in het karton zitten dat je gebruikt. Denk aan zware metalen, plasticrestjes of microplastics, die tegenwoordig een groot probleem vormen. Het is onmogelijk om precies te weten hoeveel van deze stoffen in het karton aanwezig zijn. Er werd destijds wel gesuggereerd om het karton te laten testen, maar dat bleek lastig en kostbaar. Het probleem is dat het basismateriaal van karton per producent en productielijn verschilt. Het testen van het ene karton zegt dus niet veel over het andere karton. Daarnaast was het testen destijds erg duur, dus we hebben dat toen niet gedaan.

Ik sprak in die tijd wel met iemand die in een kartonfabriek werkte. Hij vertelde me dat er bij de productie veel water wordt gebruikt en het karton flink wordt gezeefd om verontreinigingen eruit te filteren. Er worden ook chemische producten gebruikt om metalen en andere vervuilende stoffen te verwijderen. Dit betekent dat je redelijk zeker kunt zijn dat het karton dat je gebruikt vrij van schadelijke stoffen is.

Overal strenge normen?

In Europa en andere westerse landen zijn er strikte normen voor de productie van karton. Dit karton moet aan bepaalde eisen voldoen, zodat je redelijk zeker kunt zijn dat het veilig is om te gebruiken. Maar veel karton dat we tegenwoordig gebruiken, komt uit andere delen van de wereld, zoals China of andere Aziatische landen. Denk bijvoorbeeld aan karton van producten als fietsen, elektrotoestellen of meubels. De regels voor kartonproductie in deze landen zijn vaak minder streng, wat het risico op verontreinigingen vergroot.

Veel producten die wij kopen worden niet in het Westen geproduceerd, maar in Azië. Neem bijvoorbeeld fietsen. Die worden vaak in China gemaakt, en het karton dat hier wordt gebruikt, is dan afkomstig van daar.

Hetzelfde geldt voor allerlei soorten elektrotoestellen, zoals diepvriezers, koelkasten en vaatwasmachines. Deze apparaten worden altijd verpakt in grote kartonnen dozen, die ideaal zijn voor tuinprojecten. Maar ook deze kartonnen verpakkingen komen vaak uit Azië. Denk ook aan meubels van IKEA of andere producten die we in België kopen, maar die vaak afkomstig zijn uit het Verre Oosten. De regelgeving daar is vermoedelijk anders dan hier, en dat kan betekenen dat er stoffen overblijven in het karton die hier niet toegestaan zijn.

Om die reden hebben wij altijd met enige voorzichtigheid karton gebruikt. Ons advies over het gebruik van karton is door de jaren heen zelfs voorzichtiger geworden. Het is moeilijk om met zekerheid te zeggen wat er precies in karton zit, en dat is belangrijk als je een natuurlijke tuin wilt starten of groenten wilt kweken die gezond moeten zijn. Daarom raden wij aan om kritisch te blijven en alleen karton te gebruiken als het echt noodzakelijk is. Als het gaat om eenjarigen of een klein beetje onkruid, dan is het gebruik van karton vaak niet nodig.

Als je toch karton wilt gebruiken, doe dit dan met mate. Gebruik het niet jaar na jaar, maar hoogstens één of twee keer in de opstartfase. Gebruik het ook niet als je al groenten kweekt. Het gebruik van karton is vooral nuttig bij de start van je tuin, maar daarna kun je zonder karton verder gaan met tuinieren.

Relatief

Het is natuurlijk ook zo dat je slechts een beperkte hoeveelheid karton gebruikt. Veel van de verontreinigende stoffen, zoals zware metalen of organische stoffen, worden in de bodem afgebroken of vastgelegd, waardoor het risico op schade aan de bodem of je planten niet groot is. Toch blijft er altijd een klein risico, simpelweg omdat we het niet met zekerheid weten. Daarom raad ik aan om karton alleen in de opstartfase en met mate te gebruiken, wanneer het echt nodig is.

Ik vind het gebruik van karton in die gevallen verantwoord, omdat het veel tijd kan besparen. Het is namelijk erg lastig om een stuk grond waar meerjarig onkruid groeit op te kuisen, vooral als je niet wilt spitten en je al een goede bodemstructuur hebt. Stel je voor dat je lang op een stuk grond hebt getuinierd, maar het daarna enkele jaren hebt verwaarloosd, waardoor er veel meerjarig onkruid is gegroeid. Spitten of frezen zou in dat geval zonde zijn, omdat je het opgebouwde bodemleven daarmee zou verstoren.

In zo’n situatie vind ik het verantwoord om karton te gebruiken. Doe dit dan aan het begin van je project, één of twee keer, en zorg ervoor dat je daarna intensief mulcht. Zo voorkom je dat onkruid weer terugkomt. Onderhoud je tuin goed, zodat je het gebruik van karton daarna niet meer nodig hebt.

Tegenwoordig proberen wij karton nauwelijks nog te gebruiken. Af en toe komt het voor, bijvoorbeeld op plekken die overwoekerd zijn of waar de grond lange tijd zijn eigen gang heeft kunnen gaan en volledig overgroeid is.

Als we een nieuw stuk grond willen uitbreiden, gebruiken we bij het ontginnen nog wel eens karton. Maar dat is altijd tijdelijk. In het begin leggen we een dikke mulchlaag op het karton en halen we het onkruid dat later eventueel opkomt met de hand weg. Op deze manier blijft ons kartongebruik minimaal, terwijl het toch effectief en zinvol blijft.

Oorspronkelijke vraag

Om terug te komen op de vraag waarmee dit allemaal begon: iemand vroeg me of wormen dol zijn op karton. Dat klopt. Het uitgangsmateriaal van karton bestaat uit houtvezels en papier, wat ideaal voedsel is voor regenwormen. Het is organisch materiaal dat regenwormen eenvoudig kunnen opnemen. Je stimuleert met karton dus zeker de groei van regenwormen. Maar je kunt regenwormen net zo goed aantrekken met andere materialen, zoals bladeren of houtsnippers. Karton versnipperen en als mulch gebruiken, alleen omdat wormen het graag hebben, vind ik minder verstandig. Andere organische materialen hebben hetzelfde effect, misschien iets minder snel, maar ze zijn beter voor het bodemleven en de regenwormen.

Als je bijvoorbeeld met een dikke laag mulch werkt, zul je merken dat er vanzelf regenwormen onder komen die het materiaal verwerken en omzetten. Dus als je regenwormen wilt aantrekken, kan dat met karton, maar ik denk dat er betere manieren zijn. Mijn voorkeur gaat uit naar ander organisch materiaal. Karton is voor mij eigenlijk een laatste optie.

Conclusie

Kortom, omdat er toch nog wat vraagtekens zijn bij karton, is het verstandig om er voorzichtig mee om te gaan. Als je niet zeker weet wat de samenstelling van karton is, kijk dan altijd kritisch of de voordelen groot genoeg zijn om eventuele nadelen te compenseren.