Een tijdje geleden kreeg ik de vraag om te reageren op een artikel dat verschenen was over het gebruik van compost. Uiteraard omdat we bij Yggdrasil het gebruik van compost sterk aanraden en dat ook bij de opstart in grote hoeveelheden gebruiken. Kritiek op het gebruik van veel compost is niet nieuw en duikt om de zoveel tijd op. Telkens is het een verhaal dat best wat meer nuance kan gebruiken en waar ook vele zaken niet in besproken worden zodat het inderdaad soms lijkt alsof compostgebruik een schadelijk effect heeft op de bodem en de natuur.

Uiteraard mag iedereen zijn mening hebben en hierover schrijven, bij deze ook mijn bedenkingen over de kritiek en onze manier van werken.

Compost en mest is niet hetzelfde

Wat mij allereerst al opviel bij het lezen van het artikel en de commentaren is dat de schrijver er vanuit gaat dat compost en dierlijk mest hetzelfde zijn en over een kam kunnen geschoren worden. Terwijl uit de cijfers van het artikel zelf al blijkt dat er een hemelsbreed verschil is. In groencompost, de compost die wij aanraden en gebruiken, zit een totaal van 5 kg stikstof per ton en 500 g per ton minerale stikstof. Dit is in het geval van bv. kippenmest 6 keer meer totale stikstof en de minerale (vrij opneembare) stikstof is zelfs hoger met een factor van 7.4 dan in groencompost. Toch wel een aanzienlijk verschil tussen compost en mest. Paardenmest komt enigszins in de buurt van groencompost, maar onthoud dat het gemiddelden zijn en afhankelijk van hoeveel stro je bij de paardenmest mengt.

Deze verschillende producten gelijkstellen vind ik al kort door de bocht.

Uitspoeling

Het grootste probleem met een teveel aan meststoffen in de bodem is het gevaar van uitspoeling. En dat is een belangrijk probleem, kijk maar naar de gevolgen van een te hoog gehalte stikstof op de natuur, een heet hangijzer in de politiek! Maar is er uitspoeling zoals verteld wordt in het artikel? Is hier onderzoek naar verricht of is dit een vermoeden?

Een korte uitleg over onze manier van werken

Wij adviseren om bij het starten van een natuurlijke moestuin je bodem te voeden met groencompost. Juist omdat deze een laag gehalte heeft aan stikstof. De aangeraden hoeveelheid is 12 cm op slechte gronden, op een goede bodem volstaat 6-10 cm. Deze compost wordt op de bodem gelegd, niet ingewerkt, wat al een zeer belangrijk feit is om te vermelden. Dit heeft immers een grote invloed op de vrijstelling van stikstof.

De jaren daarna adviseren wij om je compostlaag op niveau te houden, wat betekent dat je niet elk jaar 12 cm compost toevoegt, maar kijkt hoeveel van de compost verdwenen is. Zowel je bodemleven als je plantenleven gebruikt een deel van het organisch materiaal waardoor je dit best aanvult. Aanvullen is het belangrijke woord hier. Je legt terug een laag compost indien er veel verdwenen is, en je vult maximaal aan tot 12 cm. Is er weinig compost weg, kan je een jaar overslaan.

Dit doe je ook niet eindeloos, maar enkel de eerste 3-4 jaar. Daarna is je bodem verzadigd en volstaat het om intensief te mulchen en op die manier je bodemleven en organisch materiaal in de bodem op peil te houden. Wij geven trouwens nooit enige bijkomende bemesting, noch chemisch, noch organisch.

Uitspoeling?

Wij hebben ons die vraag ook herhaaldelijk gesteld in de beginfase, maar door veel te lezen en te praten met bodemspecialisten ben ik ervan overtuigd geraakt dat de uitspoeling van stikstof in dit systeem minimaal is. Hier zijn enkele redenen voor.

1. De compost wordt op de grond aangebracht en niet ingewerkt. De vrijstelling van stikstof wordt hierdoor al sterk ingeperkt. Enkel de onderste laag wordt verteerd door het bodemleven, en dit gebeurt geleidelijk zodat wat vrijkomt aan mineralen ook kan opgenomen worden door de groeiende planten en het zich ontwikkelende bodemvoedselweb.

2. Volgens onderzoek is compost het materiaal bij uitstek dat voedingsstoffen vastlegt en zorgt dat er geen uitspoeling is. Logischerwijs is het dan nodig om organisch materiaal in je bodem te hebben zodat uitspoeling tot een minimum beperkt wordt. Het probleem met de huidige landbouw is juist dat er bijna geen organisch materiaal in de bodem zit waardoor er geen voedingsstoffen worden vastgehouden en alles van mineralen direct uitspoelt. Maar zo werkt het niet in een bodem die voorzien is van organisch materiaal. Wanneer er een teveel aan voedingsstoffen wordt vrijgesteld, wordt een groot deel (of alles?) vastgelegd door het organisch materiaal.

3. Het bodemleven heeft eten nodig. En een sterk groeiend bodemleven heeft veel eten nodig. Het is dit bodemleven dat zorgt voor je structuuropbouw, voor alle goede eigenschappen van je bodem en voor het omzetten van een fractie van het organische materiaal naar humus, een stof die enorm veel voedingsstoffen vasthoudt. Door dit bodemleven te stimuleren, groeit het exponentieel. In een goede bodem zit er ongeveer 5600 kg/ha aan bodemleven in de bovenste 15 cm. De opbouw van dit bodemvoedselweb vraagt ook stikstof, een bouwsteen van alle leven.

In het artikel wordt een berekening gemaakt van de stikstof die vrijkomt bij het gebruik van 15 cm groencompost.

Als je 15 cm groencompost aanvoert, is dat 120 kg per vierkante meter. Daar zit 600 g stikstof in, waarvan 60 in minerale vorm, direct opneembaar voor planten. De planten in een groentetuin nemen, als ze flink groeien, rond 20 g stikstof per vierkante meter op. Dus je voedt niet alleen de bodem, maar ook direct je planten. En het grondwater krijgt aan het eind van het seizoen ook nog 40 g per vierkante meter. En dan reken ik nog niet mee dat in het eerste jaar 10% van de organische stof in de compost afbreekt, waarbij ook ongeveer 10% van de organische gebonden stikstof vrijkomt, nog eens 45 gram.

Enkele opmerkingen hierbij liggen in de lijn van wat ik al geschreven heb. Ten eerste is deze hoeveelheid stikstof enkel van toepassing op het eerste jaar, de jaren daarna breng je weinig tot geen compost op en zijn de cijfers dan ook heel wat lager. Je brengt de compost ook bovenop de grond aan en gaat deze niet onderwerken. Hierdoor is het verhaal van vrijstelling ook weer wat anders, met andere woorden er wordt een pak minder stikstof vrijgesteld. En wat mij wel een beetje stoort in deze redenering is dat er vanuit gegaan wordt dat alles wat niet wordt opgenomen door de planten gaat uitspoelen. Op een landbouwbodem misschien wel, maar op een bodem met organisch materiaal zeer zeker niet. Vooral ook doordat je bodemleven al met een deel stikstof gaat lopen.

Laten we eens kijken naar die 40g per vierkante meter die vrijkomt en niet gebruikt wordt door planten. Je hebt een bodemleven dat ongeveer 560 g per m² inneemt. Als je dan weet dat bijvoorbeeld bacteriën uit 10 – 30% stikstof bestaan en dit veruit het meest aanwezige organisme is in de bodem. Als je rekent naar de helft bacteriemassa in de bodem, dan kom je op 280 g bacteriën in een m². Voor hun opbouw hebben de bacteriën 28 – 84 g stikstof nodig. En dan heb ik nog niet naar de stikstof in de rest van het bodemleven gerekend.

Zo kan je zelfs stellen dat je met die gift van 15 cm compost  te weinig geeft en dit eigenlijk mag verhogen voordat je uitspoeling krijgt.

Bewijs?

Er is nog wel veel meer te vertellen over het wel of niet gebruiken van compost en de mogelijke gevolgen in verband met uitspoeling. Ik ben er in ieder geval van overtuigd dat de kans op uitspoeling miniem is indien je groencompost gebruikt en niet jaarlijks enorme aantallen opbrengt. Ook niet vergeten dat je niet je volledige tuin vol legt, maar enkel de stukken die je als bed gebruikt. Dat zorgt ervoor dat je de hoeveelheid compost over je volledige tuin ook alweer met 25% per vierkante meter kan verlagen in de berekeningen.

Is er bewijs van uitspoeling? Nee, voornamelijk omdat er weinig tot geen onderzoek naar verricht is en de kennis van het bodemecosysteem en bij uitbreiding de bodem bedroevend beperkt is. Er is vooruitgang, maar wat mij vooral frustreert, om dat woord ook maar eens te gebruiken, is dat de resultaten van onderzoek naar uitspoeling op arme, dode langbouwgronden zonder aanpassing worden overgezet op een tuin. Dat zijn 2 volledig andere systemen waar ook de dynamiek tussen bodem, bodemleven, planten en mineralen volledig anders werkt.

Uiteraard bekijk ik dit verhaal door een andere bril dan de schrijver van het artikel, en zal ik volgens sommigen ook halve waarheden vertellen en soms kort door de bocht gaan. En ongetwijfeld is dit ook zo. Ik heb niet de bedoeling om het artikel in een negatief daglicht te plaatsen of te zeggen dat het pertinent onjuist is. Want dat kan ik niet.

De bedoeling is enkel om enkele argumenten aan te halen waarom het misschien toch juist wel goed is om compost te gebruiken, en waarom die 15 cm misschien zelfs op sommige gronden te weinig is in plaats van te veel.

Onze bodemstalen

Wij laten om de 3 jaar een bodemstaal nemen om te kijken of we problemen hebben met overbemesting en er een risico is op uitspoeling. En misschien komt dit voor sommigen als een verrassing als je weet hoeveel compost wij gebruiken en hoeveel wij mulchen, maar de resultaten geven het artikel volledig ongelijk.

Het gehalte aan minerale stikstof in onze bodem is onbestaand (0), ongeacht het feit dat er opgeteld al meer dan 30 cm compost op gegaan is, naast een jaarlijkse dikke mulchlaag. Ook het gehalte aan organische stikstof is zeer laag. De richtwaarde is 80, onze bodem zit op 4. Ondanks al die compost …

Compost gebruiken of niet?

Of er moet uit onderzoek rechtstreeks blijken dat compost echt verantwoordelijk is voor uitspoeling. Maar met enkel berekeningen waarbij volgens mij met veel factoren geen rekening wordt gehouden, verander ik niet van mening.

Compost is ideaal om je bodem op te bouwen en cruciaal in de versnelde verbetering van je bodem. En de kans op uitspoeling is, tot anders bewezen, volgens mij verwaarloosbaar.