Vele onkruiden verdwijnen tijdelijk in de winter. Klein kruiskruid echter houdt het steeds vol, zelfs om te bloeien en zaad te vormen. Wellicht woont deze plant ook in uw tuin. Het is immers een zeer algemeen kruid in alle gematigde streken over de gehele wereld hoewel het oorspronkelijk rond de Middellandse Zee groeide.

Klein kruiskruid

Het is een éénjarige plant die bloeit van januari tot december, altijd dus en ze gaat steeds snel in zaad. De zaadbollen, vol zaadpluis zijn grijs en liggen wellicht aan de basis van de wetenschappelijke naam, senecio. Dit komt immers van het Latijnse ‘senex’ dat oude man betekent of ‘grijsaard’. In het Duits spreekt men van Greiskrauter.

Het plantje wordt 15 tot 30 cm hoog, uitzonderlijk tot 40 cm. De bladeren zijn kaal of licht behaard en redelijk diep ingesneden. De onderste stengelbladeren hebben een gevleugelde steel. De stengels zijn vertakt en uit elke bladoksel komt een stengel met aan de top een bloemtrosje. De gele bloemhoofdjes staan op korte steeltjes en steken weinig boven de bladeren uit. De bloemhoofdjes hebben geen lintbloemen maar ze zijn als het ware ingepakt in de groene omwindselblaadjes met zwarte puntjes. Nadien vormen zich zaadpluisjes in de vorm van een bolletje. Elk zaadje is namelijk voorzien van een parachute waardoor ze gemakkelijk over grote afstanden meegenomen worden door de wind. Als ze nat zijn, worden ze kleverig waardoor ze overal blijven plakken. Deze plant verspreidt zich zeer snel omdat ze aan de ene kant heel veel zaad vormt, tot 4.000 stuks per plant. Anderzijds ontkiemt het zaad zeer snel en duurt de ontwikkeling van zaailing tot zaad slechts 5 weken. De wortels zijn vezelig en klein kruiskruid laat zich hierdoor gemakkelijk uittrekken.

Klein kruiskruid groeit zowat op alle gronden maar ze houdt van stikstof.

Medicinale plant

Vroeger, al van in de Oudheid, was het een veel geprezen medicinale plant. Ze werd vooral gebruikt omwille van haar geneeskrachtige werking op het bloed, o.a. bij menstruaties, bloedvergiftigingen en epilepsie. Ook Mellie Uyldert raadt nog thee van klein kruiskruid aan.

Omwille van de vele geneeskrachtige eigenschappen namen de ‘Pilgrimsfathers’ klein kruiskruid mee naar Amerika toen ze zich daar in de 17de eeuw gingen vestigen. Vijftig jaar later was het daar ‘onkruid’ geworden.

Giftige plant?

Op dit moment wordt klein kruiskruid beschouwd als een giftige plant.

In ’Gevaarlijke planten’ van Fred De Vries staat: ’De hele plant is dodelijk giftig, zowel voor mens als dier.’  De oorzaak zijn pyrrolizidine alkaloïden (o.a. senecionine) die het weefsel van de lever aantasten. De giftige stof stapelt zich niet op in het lichaam maar de schade aan de lever wel. Een beetje kan blijkbaar weinig of geen kwaad maar regelmatig of ruim gebruik is gevaarlijk. Volgens anderen is het dan weer niet zo giftig. Maar we kunnen beter voorzichtig zijn.

Paarden en paardachtigen hebben problemen met die stof die zich ook in het Jacobskruiskruid bevindt. De dieren weten dat de plant giftig is en laten ze links liggen tenzij ze te weinig te eten hebben. Gedroogd herkennen ze het niet meer en zo ontstaan er vergiftigingen als het tussen het hooi geraakt.

Functie in natuur en tuin

Tuinders zien ze als onkruid omdat ze zich zo snel verspreidt, het gehele jaar door, ook in de winter. Roest, een schimmel, overwintert op klein kruiskruid, nog een reden waarom deze plant niet gegeerd is.

Toch heeft ook klein kruiskruid haar functie in de natuur en in de tuin.

Het is een voedselplant voor de zebrarups van de Sint Jacobsvlinder (Tyria jacobea). Deze vlinder heeft één generatie per jaar en legt de eieren in juni in grote groepen aan de onderkant van de bladeren. De rupsen eten van juli tot augustus. Het is een opvallende rups: ze is zwart-oranje gestreept en kort behaard. Ze voedt zich overdag, maar door haar kleuren waarschuwt ze mogelijke aanvallers dat ze ongenietbaar is. In september verpoppen ze op de grond om in mei-juni als vlinder uit te komen.

De rupsen zijn behulpzaam om het klein kruiskruid te beperken. Ze eten de planten bijna helemaal op en ze verhinderen de plant hoe dan ook te bloeien.  Twee jaar geleden zaten in onze tuin zowat alle planten van het klein kruiskruid vol zebrarupsen. We lieten ze begaan, het zijn trouwens mooie rupsen, evenals de rode vlinder die er uit voortkomt. Het resultaat was dat heel veel planten tot beneden toe waren afgevreten en dat we het volgende jaar slechts hier en daar een klein kruiskruid plantje hadden.

De alkaloïden die in het kleine Kruiskruid zitten zorgen voor bescherming van de plant tegen insectenvraat. Maar niets is waterdicht,  er zijn altijd slimmerds, zoals de zebrarups die zich aangepast heeft. De opgenomen alkaloïden worden grotendeels onveranderd bewaard en komen via de pop in de vlinder terecht, soms in een hogere dosis dan in de plant.  Daarom negeren de vogels zowel de rups als de vlinder omwille van de bittere smaak waarvoor, naar men denkt,  door de kleuren wordt gewaarschuwd.  Maar misschien is het veel eerder een verworvenheid van de vogels dat ze weten dat  die rupsen giftig zijn.

Er zijn ook luizen die zich aangepast hebben. Ze zuigen het sap op en accumuleren de alkaloïden waarvan ze een deel uitscheiden in de honingdauw. Het 7-stippelig lieveheersbeestje eet die luizen en accumuleert eveneens de alkaloïden.

De vogels zouden verzot zijn op de zaden van klein kruiskruid. Het is een ijzerrijk gewas dat vroeger verbouwd werd als voeder voor varkens, geiten, konijnen en pluimvee.

Honingbijen zoeken er stuifmeel en nectar. Dus, laat er hier en daar maar enkele staan, voor de rupsen, die uitgroeien tot mooie vlinders en als voedsel voor bijen.

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!