Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
Een plantje dat al jaren opduikt in onze tuin en niet zo direct een nut lijkt te hebben is de duivenkervel. Een fragiel, mooi bloeiende en zich goed uitzaaiende plant die welkom is, al is het maar voor zijn uiterlijk dat toch net wat anders is dan de meeste planten en daardoor direct opvalt in een zee van planten.
Al heel mijn leven lees ik veel boeken. Sommige periodes wat meer, soms wat minder, maar zeker als jongen heb ik enorm genoten van de vele andere werelden die bereikbaar werden door boeken. Zo heb ik op jonge leeftijd de reeks (toen nog maar 4 boeken) van De Aardkinderen gelezen, een reeks over het leven van het meisje Ayla in de prehistorie. De beschrijving van de natuur, van de leefomstandigheden toen, hoe de mensen aan eten geraakten, hoe er gejaagd werd: het is allemaal zo doordacht en accuraat dat je helemaal mee bent in het verhaal.
Een kritiek op de boeken is soms dat er heel uitgebreid wordt ingegaan op de werking van kruiden. En dan meestal met de nadruk op medisch gebruik. Er staan in de boeken inderdaad lange beschrijvingen van planten, vindplaatsen, bloeittijdstippen, gebruik en toepassingen, maar deze vind ik absoluut niet storend. Ze geven een extra dimensie aan het verhaal, want toen waren kruiden (zowat alle planten eigenlijk) zeer belangrijk en vormde plantenkennis een essentieel onderdeel om te overleven.
Het zou niet slecht zijn mochten mensen ook in deze tijden wat meer kennis van deze zaken hebben …
De naam, look-zonder-look, vertelt ons dat deze plant naar look geurt maar geen look is. Het is een kruisbloemige en helemaal geen familie van de look. Nochtans als je een blaadje kneust, verspreidt zich een lookgeur.
Deze plant komt vooral voor in Europa en in het westen van Azië. In België is ze ruim verspreid in bossen, hakhout, in struikgewas, verwaarloosde parken en tuinen. Vandaar dat ze vaak het etiket ‘onkruid’ krijgt opgeplakt.
Mulchen en planten spontaan laten uitzaaien lijkt misschien niet zo evident, maar is wel perfect mogelijk. Vooral omdat de meeste planten grote hoeveelheden zaad achterlaten, maar ook omdat je bodem nooit 100% perfect afgedekt blijft tijdens het volledige jaar. In het voorjaar is het de bedoeling dat de mulchlaag dun tot onbestaande is, in de zomer zijn er voldoende vogels die komen krabben en zo open plekken creëren.
Maar welke planten laten wij spontaan uitzaaien en opkomen in onze tuin? Een hele reeks, sommige bekend, andere net iets minder. De lijst hieronder is zeker niet volledig, maar omvat de planten die zo direct in mij opkwamen tijdens het schrijven.
Die lijst is de kortste, al is er een beetje een grijze zone tussen wat je als groente en als kruid kan bekijken.
Om te beginnen is sla een hele eenvoudige maar blijkt rode sla toch een streepje voor te hebben. We laten hier en daar sla in bloei komen, ze maken veel bloemetjes en trekken bestuivers aan en zijn ook gewoon mooi. Eens uitgebloeid vormen ze een mooie hoeveelheid mulchmateriaal. In onze tuin zijn het vooral de ‘Wonder der vier jaargetijden’ en de eikenbladsla die regelmatig opkomen. Indien ze in te dichte groepjes opkomen kan je het teveel aan planten verplanten.
Radijzen laten we ook volop in bloei en zaad komen. Beide zijn eetbaar én lekker, en vormen nadien ook een flinke hoeveelheid mulch. Eén radijs groeit al flink uit en geeft veel opbrengst, dus zeker niet overdrijven is de boodschap. Ook hier is er een verschil in resultaat. Bij ons zaait vooral de IJspegel zich goed uit, de gewone rode ‘Cherry Bell’ doet het eerder sporadisch.
Nieuw-Zeelandse spinazie is een zalige soort spinazie die je zeker eens moet proberen: geen problemen met doorschieten, maandenlange opbrengst en lekker. Voorzaaien is niet evident, spontaan uitzaaien is de oplossing. Je laat een plant gewoon afsterven in de winter, de bloemetjes en zaden worden massaal in de oksels gevormd. Het is geen snelle kiemer, maar geen paniek: eens de bodem is opgewarmd krijg je meer dan genoeg exemplaren om uit te kiezen. Verplant de mooiste, laat de andere iets uitgroeien en eet ze op.
Prei en ajuin zijn ook behoorlijk simpel. Gewoon enkele mooie exemplaren niet oogsten en best ook steunen met een bamboestokje zodat ze mooi recht blijven. De bloei is spectaculair, er komen altijd veel insecten op af. Daarna kan je de stengel omplooien zodat het zaad mooi bijeen op de grond neerkomt. Of je laat het verspreiden zodat je op verschillende plaatsen zaailingen krijgt. De kiemende plantjes moet je normaal wel verplanten zodat ze ver genoeg uit elkaar kunnen verder groeien en mooi ontwikkelen.
Pastinaak is een tweejarige en zal normaal pas in het tweede jaar bloem vormen. Het zijn grote opvallende bloemen die hoog worden en zeer veel insecten aantrekken. Ook hier hebben we gemerkt dat het zaad vaak in hoopjes samen valt en kiemt en je best verspeent.
Veldsla doet het goed. Enkele planten laten staan zorgt ervoor dat het jaar erna in het najaar massaal veel opkomt. Ook hier vaak te dicht bijeen waardoor je best dunt en een deel jonge plantjes verwijdert of verplant. Zorg dat er maximaal een 3-4 plantjes bijeen staan zodat ze mooi kunnen uitgroeien. Ik vind dat er vaak zelfs te veel plantjes opkomen, zelfs indien er behoorlijk gemulcht is.
Postelein, zowel de winter- als zomerversie doen het zeer goed eens je ze in zaad hebt laten komen. Beide komen massaal op en vormen zich eerder om tot onkruid dan groente. Het is bij beide eerder een prestatie om ze beperkt en controleerbaar te laten uitzaaien. Wij doen op enkele plekken in de tuin al jaren moeite om winterpostelein onder controle te houden en het uitzaaien en opkomen te beperken!
Bladkolen zoals frills en mosterdblad laten we ook in bloei en zaad komen. De bloemen zijn mooi, lekker en kan je perfect in een salade mengen. Vooral de frills zaaien zich vlot uit, waardoor ze her en der opduiken doorheen het jaar. Mosterdblad heeft een beetje meer moeite en zijn we soms al bijna kwijt geraakt in de tuin. Het zelf oogsten van zaad en gericht uitzaaien (of strooien) is dan een goede tussenoplossing.
Een voordeel van deze manier van uitzaaien is dat vele van deze groentes gespreid doorheen het jaar opkomen en je dus over een lange periode kan oogsten.
Hier tel ik zowel bloemen, halve groenten en echte kruiden bij. Kwestie van geen discussie te hebben wat nu juist wat is. In een natuurlijke tuin vervullen de meeste planten trouwens vaak bovenstaande functies tegelijk zodat indelen niet altijd nodig is.
Oost-Indische kers is een sterke groeier en maakt voldoende zaad. Je zal merken dat het jaar daarna er hier en daar plantjes opkomen die je ter plaatse kan laten of kan verplanten. Bloemen en blad zijn heel lekker en op vele manieren te gebruiken in de keuken.
Kardoen vormt hele mooie bloemen, de struiken zijn trouwens ook heel mooi maar hebben wel behoorlijk wat plaats nodig. De uitgebloeide bloemen vallen op de grond, maar ik leg er in het najaar een dun laagje mulchmateriaal op. Ik merk dat ze dan veel beter kiemen. Het is dan een dik pakket met plantjes die je best verspeent en uitplant. Anders krijg je een hele hoop kleine plantjes waarvan er geen enkel fatsoenlijk ontwikkelt.
Stalkaarsen zijn mooi en vervullen vele verschillende functies in de tuin. Ze vormen veel zaad en verspreiden dit ook graag. Door intensief te mulchen en de eenjarige stalkaarsen hiervoor te gebruiken, kan het zijn dat ze nauwelijks nog aanwezig zijn. Ik heb ook de indruk dat ze de droge zomers van de laatste jaren graag hebben en het in deze omstandigheden beter doen. Vroeger gebeurde het soms dat we in bepaalde stukken geen kaarsen meer hadden staan en er een uitgebloeide tak legden zodat er veel zaad viel. De laatste jaren is dit niet meer nodig en moeten we in de vroege zomer vele jonge kaarsen weghalen.
Dille is een perfecte plant om te gebruiken in de tuin. Mooi, goed geurend met vele toepassingen in de keuken is het de ideale plant om te laten groeien tussen je groenten. Hij neemt weinig tot geen plaats in en vormt een belangrijke bijdrage aan het systeem van schijnbare chaos. Jong is hij eenvoudig te oogsten met wortel en al. Wil je de zaden ter plaatse houden, dan plooi je de stengel om zodat het zaadscherm op de bodem valt. Er staan soms heel veel dilleplanten in bloei, dan is het zaak om gewoon even met een snoeischaar door de tuin te lopen en de uitgebloeide schermen te verwijderen voor ze zaad vormen. Valt er toch veel zaad, is dat ook niet echt een probleem: de kiemplanten zijn goed te herkennen en kan je indien nodig verwijderen door te oogsten.
Verder laten we driekleurige viooltjes, winterkers, koriander, kervel, goudsbloemen, drop, boomspinazie, brave hendrik, aardbeispinazie, Egyptische ajuin, Chinese bieslook, rucola, Mariadistel en komkommerkruid zich (redelijk) vrij verspreiden. Ze vormen allemaal in min of meerdere mate een onderdeel van onze slamengeling doorheen het jaar. Zowel het blad als de bloemetjes zijn vaak te gebruiken. Doordat de opkomst zich over een lange periode uitspreidt, kan je ook over een lange periode oogsten. Doordat het spontaan gebeurt moet je hier niet over na denken en kan je het ook niet vergeten!
Melde bestaat in verschillende soorten: rode, bonte en groene melde. De rode melde zaait zich het beste uit, de groene het slechtst. Om de groene elk jaar opnieuw te hebben, doen we een beetje extra moeite en zorgen we dat er zeker enkele zaadtakken overeind blijven. We plooien deze dan om zodat het zaad redelijk lokaal valt. Bij de rode en bonte melde proberen we het aantal zaadtakken te beperken zodat er niet te veel opkomt in het volgende jaar. Net zoals bij de sla doen de rode soorten het blijkbaar beter.
Als laatste oogsten we ook het hele jaar door veldkers. Indien we er kunnen vinden. Zeker in het najaar en de winter is het een lekkere aanvulling op de soms eentonige slamengeling. Het heeft een pittige smaak maar wordt vaak als onkruid aanzien en verwijderd uit de tuin. Zonde. Het is echt een aanwinst. Laat er niet te veel in bloei en zaad komen, maar enkele planten elk jaar is toch wel aangeraden. Het zaad springt een heel eind weg en verspreidt zich zo over een grote oppervlakte. Hierdoor zijn enkele planten in zaad, her en der verspreid in de tuin vaak voldoende om terug te kunnen oogsten in het volgende jaar.
Er zijn uiteraard nog vele andere planten die je kan laten in zaad komen en spontaan uitzaaien. Hierboven staat een opsommingen van planten die je hun gang kan laten gaan zonder al te veel ingrijpen. Het laten bloeien van deze soorten verandert het uitzicht van je tuin compleet, maar voegt daarnaast door het spontaan opkomen ook een extra dimensie toe aan je tuin.
Misschien nog een laatste tip: heb je nog geen ervaring met het spontaan laten uitzaaien en opkomen van groenten en kruiden, dan is het volgens mij het beste om te beginnen met enkele soorten en hier geleidelijk aan soorten aan toe te voegen. Alles tegelijk, is vragen om problemen.
Ongetwijfeld heb jij nog andere soorten planten die zichzelf gemakkelijk uitzaaien en een plezier zijn in de tuin. Laat het mij zeker weten in de reacties! Misschien ken ik ze, waarschijnlijk niet 🙂 .
Melganzevoet komt oorspronkelijk voor in Europa en Midden-Azië maar is nu verspreid over de gehele wereld. Deze plant is niet kieskeurig, ze groeit zowel op vochtige als droge grond, in klei, zand, leem, zavel en op stenige plaatsen. Het is een pionier, dit betekent dat ze overal verschijnt waar onbedekte of bewerkte grond is, liefst op een open, zonnige en stikstofrijke plek. Wellicht is melganzevoet dus ook te vinden in uw tuin.
Het madeliefje is een algemeen gekend bloempje en het heeft dan ook heel wat volksnamen. Meizoentje is er één van. Een erg positieve naam en dat weerspiegelt wel het gevoel dat velen hebben voor het madeliefje, vooral kinderen. Liefhebbers van een biljartgazon verafschuwen dan weer het madeliefje want het groeit toch zo graag in gras.
Het is inheems en bloeit bijna het gehele jaar door maar wanneer het lente wordt, komen ze massaal te voorschijn. Er is een Engels spreekwoord dat zegt dat de lente pas begint als je je voet op 12 madeliefjes tegelijk kan zetten.
Het madeliefje was bij de Germanen gewijd aan Ostara, de godin van de lente en de schoonheid. Haar feest wordt onder gekerstende vorm nog altijd gevierd nl. Pasen. En zie, in Frankrijk heet het madeliefje: pâquerette. Over het ontstaan van het madeliefje zijn heel wat verhalen in omloop.
Een ervan vertelt dat Boreas, de koude noordenwind, verliefd werd op Flora, de bloemengodin. Dolverliefd haalde hij zo’n dwaze kuren uit dat hij in de knoop geraakte met zijn broers Eurus, de oostenwind, Auster, de zuidenwind en Zephyrus, de westenwind. Toen de aarde weer pronkte en de bloemen in volle pracht stonden, blies Boreas zijn mooiste witte sneeuwvlokjes over het land om zijn liefde voor Flora te bewijzen. Zeus, de oppergod, was woedend maar Flora lachte en veranderde elk sneeuwvlokje in een madeliefje.
Een andere legende vertelt dat Maria naar het graf van Jezus ging en toen ze zag dat zijn lichaam verdwenen was in tranen uitbarstte. Overal waar haar tranen op de grond vielen, kwam er een madeliefje op.
Het madeliefje is een doorlevend kruid met een wortelstok die uitlopers ontwikkelt. De kortgesteelde, spatelvormige blaadjes vormen een dicht rozet waardoor het het gras kan verdringen. Een bloeistengel draagt maar één bloemetje en heeft geen blaadjes. Het madeliefje is een samengesteldbloemige d.w.z. het bloemetje bestaat uit buisbloemetjes die een geel hartje vormen temidden van een krans van witte straalbloemetjes, soms met een rood puntje onderaan. De rode schijn langs de rand is afkomstig van een druppel bloed van de vinger van Maria. Ze prikte zich toen ze madeliefjes in het kleed van het kindje Jezus wou bevestigen. De bloemetjes openen en sluiten samen met het licht, vandaar de Engelse naam ‘daisy’ dat ‘oog van het licht’ betekent.
De Engelse ridders mochten een ‘daisy’ aan hun wapenschild toevoegen als ze het ja-woord gekregen hadden van hun adellijke geliefde. Lange tijd is het madeliefje als bloemenorakel gebruikt: men trekt de bloemblaadjes één voor één uit onder het zeggen van een versje zoals verliefd, verloofd, getrouwd om een toekomstige toestand te kennen of die van degene op wie men verliefd is.
Het madeliefje is een nuttig kruid in de tuin omdat het kalk aanmaakt in de grond. Bovendien blijkt het spontaan te groeien op plaatsen met kalkgebrek.
In de volksgeneeskunde is het reeds lang in gebruik. In de Oudheid werd het vooral gebruikt als wondhelend kruid. Versgekneusde bladeren zijn goed tegen kneuzingen. Samen met arnica en calendula vormt het het trio van de wondmiddelen. Vanaf de 15de eeuw werd het een populair geneeskruid.
In Slovakije gebruikte men vroeger een hoestsiroop op basis van het madeliefje en ook in de hedendaagse kruidengeneeskunde wordt het gebruikt bij hoest omwille van zijn slijmoplossende werking.
Thee van blad en bloem werkt bloedreinigend en vochtafdrijvend. Daardoor is het reinigend voor de huid en helpt het bij acne en allerlei huidkwaaltjes. De thee stimuleert de werking van gal en lever en wekt de eetlust op. De bloem voorkomt en verlicht ook krampen.
Je kan het ook eten. Vroeger kookte men de blaadjes mee bij vette, zware vleesgerechten. Kauwen op vers geplukte bloemetjes is goed tegen ontstekingen in de mond, zoals aften bijvoorbeeld. Ze smaken wel een beetje bitter. Rauw kunnen de blaadjes ook in sla of je kan met de bloemetjes allerlei schotels en soepen garnieren. Jonge, ongeopende bloemknoppen kan je op azijn zetten en gebruiken als alternatief voor kappertjes.
Maar er is natuurlijk vooral van te genieten als je ze her en der in de tuin tegenkomt en ziet hoe ze zich openstellen voor het licht en weer sluiten als het regent. Kinderen gaan onmiddellijk de bloemetjes plukken. Ze kunnen er kransen mee versieren of ze in het haar of knoopsgaten steken. Toen ik kind was en er nog veel grachten waren waarin biezen groeiden, vlochten we kransen van de biezen en die versierden we met madeliefjes.
Gun de madeliefjes het leven in je tuin en je kan er op vele manieren van genieten.
Het mag ondertussen al wel duidelijk zijn: het corona-virus heeft een enorme impact op ons dagelijks leven. Of je het wilt of niet, overdreven vindt of niet, de volgende dagen, weken en maanden zal het een reëel onderdeel van ons leven zijn. Ook bij Yggdrasil hebben de ingrijpende maatregelen enkele gevolgen. Zo zijn alle activiteiten voor de komende weken afgelast of verzet.
In een natuurlijke moestuin laat je vaak planten zich spontaan uitzaaien. Hierdoor heb je het hele jaar door kiemplantjes in je tuin waarvan je er sommige herkent en waarvan andere je onkruid lijken. Maar ook dit kan soms verrassen! Laat af en toe eens een onbekende gast uitgroeien en kijk wat het wordt. Onkruid is niet altijd wat het lijkt en ook het Wilgenroosje valt in deze categorie: mooi en nuttig. Maar toch ook goed in de gaten houden want het kan snel een onkruid worden. [Read more…]
De Nederlandse naam van deze plant is erg misleidend, hondspeterselie is immers geen peterselie en behoort niet tot het geslacht van de peterselie. Bovendien, en dat kan een probleem zijn, is hondspeterselie giftig. Daarom hierbij wat meer uitleg over de hondspeterselie.
Wellicht ken je hondsdraf wel. Het is een plant die je niet moet kopen, ze is spontaan aanwezig in de tuin. Misschien heb je al meerdere keren de plant verwenst. Ze kruipt immers heel snel door de tuin. Ze heeft zelfs graag een mulchlaag! In de winter groeit ze gewoon verder onder de mulch om in het voorjaar ineens massaal op te duiken. Toch is ze waardevol.