In deze blog wil ik het hebben over effectieve micro-organismen, ook wel EM genoemd. Ik krijg regelmatig de vraag of het nu echt zin heeft om deze in je tuin te gebruiken. Zijn ze nuttig, brengen ze iets positiefs bij, of kunnen ze zelfs schade aanrichten aan de bodem? In deze tekst wil ik daarom ingaan op wat EM precies zijn, waar ze vandaan komen, en of ze echt iets toevoegen aan je tuin.

Wat zijn effectieve micro-organismen (EM)?

Laten we beginnen met wat EM eigenlijk zijn. In de jaren ’70 ontwikkelde de Japanse professor Higa een mengsel van 82 verschillende soorten micro-organismen. Dit mengsel, bestaande uit bijvoorbeeld melkzuurbacteriën, schimmels, gisten, en zowel aerobe als anaerobe bacteriën, zou samenwerken en positieve effecten hebben op verschillende processen, zoals de bodemgezondheid en plantengroei.

Waar komen EM vandaan?

Een vraag die vaak gesteld wordt, is waar deze micro-organismen precies vandaan komen. De EM die we hier in Nederland en België kopen, zijn oorspronkelijk afkomstig uit Japan. Dit roept een interessante vraag op: passen deze Japanse micro-organismen wel in onze lokale ecosystemen? Als we al discussiëren over inheemse en uitheemse planten en dieren, moeten we ons dan ook zorgen maken over bacteriën die niet van nature in onze bodems voorkomen? Eerlijk gezegd heb ik hier geen duidelijk antwoord op kunnen vinden, maar het lijkt mij aannemelijk dat de micro-organismen in Japan anders zijn dan die in onze bodems.

Waar kun je EM voor gebruiken?

EM worden op allerlei manieren toegepast. Je kunt ze gebruiken om graskwaltiteit te bevorderen, om vieze geurtjes tegen te gaan (zoals van mest), om compost sneller te laten verteren, en zelfs om je huis schoon te maken. Daarnaast worden ze gebruikt in de verzorging van dieren en in de landbouw. Over het algemeen hoor je veel positieve verhalen over deze toepassingen.

Maar wanneer het op land- en tuinbouw aankomt, lijken de resultaten minder duidelijk. Onderzoeken tonen aan dat EM vaak in moeilijke omstandigheden een positief effect hebben, bijvoorbeeld in zoute bodems of voor sanering. In deze slechte bodems helpen EM om de plantengroei te verbeteren. Ook in landbouwsystemen waar veel chemische middelen worden gebruikt, kunnen EM nuttig zijn om de bodem te herstellen en opnieuw op te bouwen.

Werken EM in een goed onderhouden tuin?

Wanneer we naar goed onderhouden tuinen kijken – tuinen met een gezonde bodem en voldoende organisch materiaal – komen we tot een ander verhaal. Zo heeft de organisatie Velt  jaren geleden (2008) onderzoek laten doen naar het gebruik van EM in biologische tuinen. Dit zijn tuinen van particulieren die regelmatig organisch materiaal toevoegen, geen bestrijdingsmiddelen gebruiken en nauwelijks extra bemesting nodig hebben. Uit dit onderzoek bleek dat EM in deze tuinen eigenlijk geen toegevoegde waarde hadden.

Hoe kan dit? Waarom zouden EM in de ene bodem wel werken en in de andere niet? Het blijkt dat de bacteriën en micro-organismen in goed onderhouden bodems al op maximale capaciteit werken. Dit betekent dat er net zoveel micro-organismen zijn als er voedsel beschikbaar is. Zodra er genoeg organisch materiaal is, eten de bacteriën dit op, vermenigvuldigen ze zich, en bereiken ze een evenwicht. Extra bacteriën toevoegen in de vorm van EM heeft dan weinig effect, omdat de bodem al zijn maximale capaciteit heeft bereikt.

Wat heeft de bodem dan nodig?

Als je meer micro-organismen in je bodem wilt, dan moet je vooral meer voedsel toevoegen. Als je een natuurlijke tuin hebt, weet je wat dat betekent: meer organisch materiaal! Hoe meer voeding er beschikbaar is, hoe meer bacteriën zich kunnen vermenigvuldigen.

Daarnaast gaat het niet alleen om bacteriën, maar ook om andere micro-organismen zoals schimmels en nematoden. Hoe kun je dit proces ondersteunen? Simpel: vermijd spitten! Door te spitten verstoor je het bodemleven en dood je veel micro-organismen. Bovendien verbruik je het organisch materiaal sneller, wat leidt tot een slechtere bodem en minder micro-organismen.

In plaats van spitten, kun je mulchen. Dit betekent dat je de bodem afdekt met organisch materiaal, zoals bladeren, gras of compost. Mulchen zorgt ervoor dat het bodemleven beschermd blijft tegen de weersomstandigheden en dat er continu voeding beschikbaar is voor de micro-organismen. Door compost toe te voegen, geef je het bodemleven een extra boost. Compost is namelijk nog niet volledig verteerd en wordt door micro-organismen verder afgebroken. Tijdens dit proces komen voedingsstoffen vrij en neemt het aantal micro-organismen in de bodem toe.

Plantenwortels spelen een belangrijke rol

Interessant genoeg blijkt uit onderzoek dat plantenwortels misschien nog wel belangrijker zijn dan mulch. Wortels stoten stoffen uit die “exsudaten” worden genoemd. Deze stoffen stimuleren het bodemleven rond de wortels en zorgen ervoor dat de micro-organismen hun werk kunnen doen, zoals het afbreken van organisch materiaal en het vrijmaken van voedingsstoffen voor de plant.

Meerjarige planten zijn hierbij bijzonder nuttig, omdat ze tot wel 50% van de voedingsstoffen die ze aanmaken, uitscheiden via hun wortels. Dit betekent dat deze planten constant bijdragen aan de opbouw van het bodemleven. Eenjarige planten doen dit in mindere mate, ongeveer 20-30%. Daarom is het belangrijk om meerjarige planten in je tuin te hebben. Ze zorgen ervoor dat je bodemleven zich kan blijven ontwikkelen, wat weer leidt tot een gezondere tuin.

Continu planten in de tuin

In ons combinatiesysteem, dat we schijnbare chaos noemen, streven we ernaar om het hele jaar door plantengroei in de tuin te hebben. Dit betekent dat we zelfs in de winter planten laten staan, zodat er continu exsudaten vrijkomen die het bodemleven voeden. Hoe meer divers je plantencombinaties zijn, hoe langer ze er staan en hoe meer meerjarige planten je hebt, hoe beter dit is voor het bodemleven. Hierdoor krijg je automatisch meer micro-organismen in je bodem.

Oogsten zonder verstoring

Een andere methode die we toepassen is het afsnijden van planten in plaats van ze uit de grond te trekken. Als je een plant oogst door de wortel te laten zitten, blijven de micro-organismen rond die wortels actief. Deze micro-organismen verteren de wortels langzaam, waardoor ze zich nog een tijdje kunnen vermenigvuldigen. Als je de wortel uittrekt, verstoor je dit proces en sterven veel micro-organismen af. Dus de volgende keer dat je kolen, selder of sla oogst, probeer dan eens de wortels te laten zitten!

Dode micro-organismen en bodemstructuur

Nog een interessant punt is dat dode micro-organismen, ook wel “necromassa” genoemd, een belangrijke rol spelen in de bodemstructuur. Wanneer bacteriën en andere micro-organismen afsterven, blijven hun lichamen achter in de bodem. Deze dode cellen helpen om de bodemdeeltjes samen te houden en dragen bij aan een stabiele bodemstructuur. Vroeger dachten we dat dit proces werd veroorzaakt door humus, maar recent onderzoek trekt het bestaan van humus in twijfel en wijst naar necromassa als belangrijke bouwsteen voor het verbeteren van de bodem.

Conclusie: Heb je EM nodig in je tuin?

Als je een gezonde tuin hebt met voldoende organisch materiaal, dan heb je waarschijnlijk geen effectieve micro-organismen nodig. Je bodem zal van nature al de maximale capaciteit aan micro-organismen bereiken. Het toevoegen van EM zal hier weinig aan veranderen. Wat je wel kunt doen, is ervoor zorgen dat je tuin optimaal blijft functioneren door niet te spitten, te mulchen en zoveel mogelijk (meerjarige) planten jaarrond te laten groeien. Deze factoren helpen het bodemleven zich te ontwikkelen zonder dat je extra micro-organismen hoeft toe te voegen.

Er zijn natuurlijk uitzonderingen. In zeer verarmde bodems, of wanneer je veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt, kan het gebruik van EM nuttig zijn. Maar als je deze producten gebruik, lees je waarschijnlijk niet mijn blog.

Maar als je op een natuurlijke manier tuiniert, heb je ze eigenlijk niet nodig.