Deze podcast gaan we een beetje omgekeerd aanpakken. Normaal vertel ik over dingen die ik geleerd heb in de tuin, die ik toepas en die ik wil delen om jou eventueel te helpen in jouw tuin. Deze keer zou ik graag hulp vragen voor een probleem waar ik mee zit en ben ik ervan overtuigd dat jullie mij daar bij kunnen helpen.

Bodempioniers

Je hebt het misschien al gezien op sociale media. Ik ben in het najaar geselecteerd als bodempionier. Het is een initiatief van verschillende organisaties met als doel Vlaamse bodems onder de aandacht te brengen, omdat we ondertussen allemaal stilaan beseffen dat het niet goed gaat, dat er problemen zijn en dat we naar de toekomst toe oplossingen moeten zoeken en het anders moeten aanpakken. Ik kan daar jullie hulp goed bij gebruiken.

In het najaar was er een oproep voor bodempioniers, voor mensen die op hun manier bezig waren met bodemregeneratie, die misschien wat vooroplopen of op een speciale manier zorgen dat hun bodem sterk verbetert. Er waren meer dan honderd inschrijvingen, en Yggdrasil is daaruit gekozen als een van de tien pioniers. We zijn in februari gestart met de eerste bijeenkomst.

Bodem verbeteren, nu en in de toekomst

Het idee van dit jaartraject is om samen te komen, van elkaar te leren, informatie te delen, maar ook om innovatieve oplossingen voor de toekomst vast te leggen en te delen. Het doel is vooral om die bodem te verbeteren, om te delen hoe wij het doen en daaruit eventueel een leidraad te maken waar ook anderen zich door kunnen laten begeleiden. Uiteindelijk willen we een handleiding ontwikkelen die ervoor zorgt dat iedereen met zijn bodem aan de slag gaat, dat alle bodems in de toekomst sterk verbeteren, dat iedereen het belang van bodemregeneratie beseft, maar ook weet hoe hij zelf zijn bodem kan verbeteren.

Want die bodem is echt essentieel. Die vormt de basis van ons ecosysteem. Alles start eigenlijk in die bodem. En als die gezond is – dat kan ik beamen, dat heb ik ook al vaak verteld – gaat alles in je tuin veel gemakkelijker. Ik denk dan aan waterhuishouding, aan problemen bij moeilijkere omstandigheden door klimaatverandering.

Waarom niet?

Het is op zich niet zo moeilijk, maar er zijn verschillende redenen waarom niet iedereen ermee aan de slag gaat. Dat proberen we te achterhalen, in kaart te brengen en daarop in te spelen. We hopen tegen het einde van het jaar een plan te hebben om advies te geven en ervoor te zorgen dat alles in de goede richting gaat. Ook willen we voorkomen dat iedereen apart naar zijn bodem kijkt.

Want net zoals een natuurlijke tuin best holistisch benaderd wordt, moet dat bij een bodem zeker gebeuren. En dat moet niet alleen door de persoon die naar die bodem kijkt, maar best ook door alle organisaties en mensen die met bodem werken. Het is belangrijk dat dit gezamenlijk gebeurt, als een gezamenlijk initiatief. Want zeker in Vlaanderen staat die bodem zwaar onder druk door intensief gebruik, door de dichte bebouwing, door erosie en door de geschiedenis van die bodems, die al heel lang bijvoorbeeld geploegd worden en waarvan de kwaliteit stilaan elk jaar vermindert.

Diverse groep

Dit pionierswerk is een samenwerking van experts uit verschillende gebieden. In onze groep zitten landbouwers, mensen met een stedelijke achtergrond die met stadsprojecten werken, mensen zoals ik die met een tuin bezig zijn, maar ook landschapsarchitecten en tuinarchitecten. Een diverse groep dus, maar allemaal met veel kennis over bodem in hun specifieke domein.

Door die kennis samen te brengen, merk je dat iedereen van elkaar leert, dat je andere inzichten krijgt, maar dat je ook beter begrijpt welke problemen anderen hebben en waar ze kunnen verbeteren, omdat je die problemen misschien al hebt opgelost. Uiteindelijk zoeken we naar oplossingen voor die uitdagingen.

Advies naar toekomst toe

Het belangrijkste doel is om een leidraad te vormen voor beleid, praktijk en onderzoek, om een richting aan te geven voor wat er moet gebeuren of onderzocht worden. Een probleem dat iedereen herkent, is dat mensen die niet met bodem bezig zijn, er vaak geen kennis over hebben of niet geïnteresseerd zijn. Mensen die er wel mee bezig zijn, zoals ik, boeren of anderen, moeten er veel tijd in steken, maar moeten ook op andere manieren geld verdienen.

Dat is vaak beperkend, want je moet er geld en tijd in investeren. Het probleem is dat iedereen wel bezig is, maar net zoals met permacultuur tien jaar geleden, werkt iedereen een beetje op zijn eilandje, met weinig samenhang of overleg. Met dit project proberen we een netwerk op te zetten.

De pioniers zijn verspreid over heel Vlaanderen. We bekijken allerlei soorten bodems: industriebodems, landbouwbodems (daar zijn we al bij twee boeren geweest), bossen (er zit een bosbouwer in onze groep) en gewone tuinbodems. Alles komt aan bod.

Zelflerend netwerk

De bedoeling is meervoudig: de mensen die ermee bezig zijn met elkaar verbinden, elkaar advies geven, elkaar versterken in wat ze doen, erkenning geven dat ze goed bezig zijn, maar ook laten weten waar ze nog kunnen verbeteren. Een belangrijk doel is om te achterhalen waar de problemen liggen, bijvoorbeeld bij boeren. Ligt dat vooral aan beleid en wetgeving? Veel wetten en regels beperken inderdaad de mogelijkheden om een bodem te verbeteren.

Ook praktisch zijn er problemen: machines zijn niet altijd goed ontwikkeld voor deze praktijken. En het kost natuurlijk altijd geld – dat is ook een belangrijke beperking. Uiteindelijk willen we alles wat we geleerd hebben op een of andere manier doorgeven, zodat die kennis verspreid raakt.

Dat is waar ik momenteel mee bezig ben, want volgens mij is dat niet zo vanzelfsprekend. Met Yggdrasil probeer ik al lang op verschillende manieren kennis over bodem door te geven aan mensen die me volgen en met tuinieren bezig zijn. Soms is dat makkelijk.

Bij boeren weten we bijvoorbeeld dat er soms vreemde regels zijn die elkaar tegenspreken en die bodemverbetering tegenwerken. Een voorbeeld is het verplicht injecteren van drijfmest in de bodem, wat verschrikkelijke gevolgen heeft voor de bodem. Drijfmest moet eigenlijk verspreid worden over de bodem zodat het in contact komt met lucht en leven kan krijgen. Als je het in de bodem spuit, maak je eigenlijk al het bodemleven kapot door er een zuurstofarm, hoog geconcentreerd meststof in te spuiten. Dat is absoluut niet goed.

Je kunt nog zo je best doen om je bodem te verbeteren, maar als je met drijfmest werkt vanwege de regelgeving, moet je het injecteren. Je weet dat het slecht is voor je bodem, maar door de regels kun je niet anders. Voor boeren is dat makkelijk aan te wijzen als probleem – die regels of machines zijn er nog niet, of ze moeten het doen om aan de vereisten te voldoen. Want ze moeten natuurlijk ook nog hun brood verdienen.

Waarom niet?

Voor particulieren die als hobby tuinieren, ligt dat anders. Wij zijn veel minder gebonden aan regels. We kunnen veel vrijer doen wat we willen in onze eigen tuin, op ons eigen stukje bodem. Maar als je al die stukjes bij elkaar optelt, krijg je een enorme oppervlakte aan bodem die sterk verbeterd zou kunnen worden – waar minder stenen, terrassen, beton of asfalt zou kunnen liggen, en die een goede bodem zou kunnen zijn in plaats van een woestijn zoals een grasveld vaak is.

Dat roept meteen veel vragen op: Waarom blijven sommige mensen vasthouden aan bemesten en besproeien van dat gazon? Waarom blijft dat gazon voor veel mensen zo belangrijk, met randen vol meststoffen en planten die weinig bijdragen? Waarom is er een drempel om te mulchen? Waarom wordt er weinig organisch materiaal gebruikt? Waarom blijft het besef van het belang van de bodem zo beperkt?

Als je kijkt naar mensen die natuurlijk tuinieren versus klassiek tuinieren, is het verschil enorm. Nog altijd tuinieren heel veel mensen klassiek, maar er zijn ook veel mensen die zo weinig mogelijk willen doen in hun tuin, maar dan toch kiezen voor methodes die veel werk of kosten met zich meebrengen.

Neem nu een gazon: je moet het goed onderhouden, vaak maaien, bemesten, kalken, ontmossen. Het lijkt misschien iets waar je weinig werk aan hebt, maar het kost eigenlijk enorm veel geld en tijd. Hetzelfde geldt voor alles in beton of stenen leggen – dat kost ook veel geld en vraagt nog steeds onderhoud.

Is dat een gebrek aan kennis? Angst voor opmerkingen van anderen? Spelen er andere dingen mee? Dat vind ik moeilijk om te achterhalen, omdat ik zelf niet in die wereld zit. Voor mij is een natuurlijke tuin normaal en iets wat ik nastreef. Ik kan me moeilijk verplaatsen in mensen die dat anders zien en wat hen dan tegenhoudt om het anders te doen.

Waarom wel?

Daar ben ik naar op zoek – waar jullie me misschien bij kunnen helpen. Maar wat me nog meer interesseert, en waar jullie me zeker een antwoord op kunnen geven, is: waarom hebben jullie de stap gezet om natuurlijk te tuinieren? Waarom luisteren jullie naar deze podcast en overwegen jullie misschien om anders te tuinieren?

Waarom spitten jullie niet meer? Waarom spuiten jullie niet meer? Waarom mulchen jullie? Wat was de reden? Wat was die innerlijke of externe drijfveer die ervoor zorgde dat jullie die omslag maakten van klassiek tuinieren, van misschien niet tuinieren, van misschien een grasveld met kiezelpaden? Wat heeft ervoor gezorgd dat jullie nu anders willen tuinieren of al anders tuinieren, met respect voor de bodem en al het leven in de tuin?

Die antwoorden kunnen jullie me geven in de reacties onder de blog, bij de podcast op Spotify, of via een mailtje. Ik ben heel benieuwd naar jullie redenen – intensief of extensief, waarom of wat jullie overtuigd heeft om het zo te doen.

Help met een reactie of mailtje

Ik vermoed dat die informatie belangrijk is – nee, ik weet zeker dat die veel waarde heeft voor ons netwerk. We zijn namelijk aan het bekijken hoe we informatie kunnen doorgeven om mensen te overtuigen van het belang van een gezonde bodem in hun eigen tuin, en hoe we hen kunnen aanzetten om er iets aan te doen.

Hebben mensen meer informatie nodig? Moeten we informatie op andere manieren aanbieden? Weten mensen gewoon niet hoe belangrijk de bodem is, en is basisinformatie dan belangrijker? Of is praktische informatie nodig? Dat zijn de vragen waar we momenteel mee bezig zijn – wat we moeten benadrukken, waar we het meeste belang aan moeten hechten. Jullie antwoord zou me daar enorm bij helpen.

De toekomst heeft een goede bodem nodig

Dus als je wil delen waarom jij bent overgeschakeld, waarom je zo werkt, waarom je dat misschien altijd al deed of waarom je dat wil gaan doen, zou me dat heel veel plezier doen en echt helpen. Dan kan ik die resultaten meenemen naar het volgende overleg van de bodempioniers, dat zelflerend netwerk dat als doel heeft om uiteindelijk over heel Vlaanderen alle bodems in de toekomst sterk te verbeteren.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin