Afgelopen week heb ik op aanraden van mijn moeder het boek ‘The serengeti rules’ van Sean Carroll gelezen. Het boek gaat over de Serengeti woestijn, een uitgestrekt gebied in Afrika dat bekend is voor zijn grote leeuwenpopulatie, indrukwekkende migraties van grote kuddes dieren en enorme diversiteit aan leven.
Beschrijving van de Serengeti?
Het boek begint verrassend genoeg niet met informatie over de Serengeti, maar met een blik op de werking van het menselijke lichaam. Het eerste deel bekijkt de regulering van verschillende belangrijke processen in ons lichaam: het in evenwicht houden van bepaalde stoffen in ons lichaam.
De vraag doorheen het volledige boek is: hoe zorgt de natuur voor evenwicht? Hoe komt het dat bv. de verhouding van cholesterol in ons lichaam constant wordt gehouden? Hoe komt het dat er soms plagen ontstaan? Hoe komt het dat populaties in de natuur niet ongebreideld doorgroeien?
Lang werd (of wordt vaak zelfs nog) gedacht dat populaties zich uitbreiden zolang er voldoende voedsel aanwezig is. Maar in het boek wordt een andere hypothese naar voor gebracht. Zowel in de natuur als in ons lichaam is er zoiets als een dubbel negatief principe. En dit werkt zo bij het niveau van cholesterol in ons lichaam, de bestrijding van kanker, maar ook de aanwezigheid van plagen in onze tuin of zee-egels aan de stranden in de Stille Oceaan.
Hier geldt het principe: de vijand van mijn vijand is mijn vriend!
Top down
Het idee is als volgt: een populatie wordt niet in balans gehouden van onder naar boven in de voedselpiramide (hoeveelheid gras voor herkauwers) maar juist omgekeerd: aantal roofdieren voor herkauwers (leeuwen, wolven, hyena’s voor herkauwers). Denk hierbij ook aan het bekende verhaal van de re-introductie van wolven in het Yellowstone park: geschiedenis van de wolf in Yellostone Park. Populaties worden onder controle gehouden door top-predatoren.
Maar daar blijft het niet bij: deze zogeheten sleutelsoorten hebben een veel grotere invloed dan wat je op het eerste gezicht vermoedt. Zo veranderen door hun gedrag hele ecosystemen op een positieve manier! En dat heeft grote gevolgen, ook voor je tuin!
Een voorbeeld uit het boek: In Azië is de teelt van rijst van levensbelang. Niet alleen is de opbrengst vaak het enige inkomen van een gezin, het vormt tot 80% van hun dieet. Een mislukte oogst is dan ook dramatisch. De Groene Revolutie van de jaren ’60 zorgde voor nieuwe rassen, meststoffen en bestrijdingsmiddelen en verhoogde de opbrengst van de rijstvelden aanzienlijk. Maar er ontstond ook een nieuwe plaag: cicaden. De logische oplossing is het bestrijden met sproeistoffen, maar dat hielp maar zeer tijdelijk.
Uit onderzoek bleek dat juist in de rijstvelden die intensief bespoten waren, er veel meer schade was. De cicaden werden snel resistent en hadden nog weinig last van de bestrijdingsmiddelen. Hun natuurlijke vijanden zoals wolfspinnen bleven echter gevoelig voor deze gifstoffen en waren niet meer te vinden. De plaag kon zich ongebreideld verspreiden en veroorzaakte immens veel schade.
Gif in je tuin
Net zo heeft spuiten met gifstoffen (bestrijdingsmiddelen, aftreksels … ) een negatief effect in je tuin. Je verwijdert misschien tijdelijk de plaag, maar je doodt ineens ook je natuurlijke vijanden. Beide populaties bouwen zich terug op, maar de plaag is er altijd eerst. Veel spuiten leidt tot resistentie en een afwezigheid van natuurlijke vijanden: gegarandeerd problemen dus.
Maar een belangrijke boodschap uit het boek heeft een nog veel grotere invloed op je tuin: zo’n sleutelsoort heeft altijd (ja, altijd!) veel positieve effecten op het hele ecosysteem. Wat die effecten juist zijn is niet te voorspellen door de complexe werking van de natuur. Maar aangezien je in je tuin een of meerdere ecosystemen probeert op te bouwen, is het bestrijden en doden van deze sleutelsoorten echt wel uit den boze!
Afsluiter
Op het einde van het boek worden de verschillende serengeti regels overlopen, met ook een opvallende conclusie, iets wat doorheen het boek mij ook al opgevallen was: de natuur herstelt zich verrassend snel. Je moet niet al te veel moeite doen om de natuur in je tuin te halen. Voorzie voedsel en nestplaatsen, sta open voor verandering en je zult verbaasd zijn hoe snel de natuur zich in je tuin ontwikkelt. Het vraagt echt geen jaren om de evolutie te zien, het gaat veel sneller dan je aanvankelijk voor mogelijk houdt 🙂 .
Conclusie over het boek
Zeker de moeite van het lezen! Is het allemaal nieuw? Nee, ik denk dat veel mensen al weten dat top-predatoren heel belangrijk zijn voor ecosystemen. Maar wat mij vooral verbaasde was de complexiteit van die systemen en hoeveel invloed de herintroductie van een sleutelsoort wel heeft.
Dus, als je wat extra tijd hebt:The serengeti rules. (Een Nederlandstalige versie is er volgens mij nog niet)
Ik kan deze redenatie volgen, wat ik mij echter onmiddellijk afvroeg, is de mens een toppredator of niet, we gedragen ons alleszins zo maar ik denk eerder dat we “een plaag” zijn, maar dat helemaal terzijde.
Je hebt helemaal gelijk en de rol van de mens komt ook in het boek aan bod. Wij zijn idd de top predator maar ipv reguleren en extra rijkdom bieden gedragen wij ons als een plaag.
Wat een geweldig verhaal heb je geschreven! Ik hoop dat ik binnenkort tijd vrij ga maken om het boek ook te lezen! Wat prachtig on te zien dat het onderwerp breed is getrokken met vergelijkingen naar het menselijk lichaam. Dit is precies wat ik ook onderschrijf.
Wow Frank! Vanuit een nieuwe hoek bekeken!
Zal het boek graag lezen!
Dank je, Frank en Lucrèce!
(dit zouden onze beleidsmakers moeten lezen 🙂
Veel van deze aspecten zag ik ook in de film ‘ My biggest little Farm’.
Je bericht lezend moet ik direct aan slakken en muizen denken. Om de muizenpopulatie in toom te houden hebben we een aantal gevleugelde roofdieren in ons bos en doden onze 2 katten dagelijks ook een muis of 5-6. Gaat goed kan een eerste gedachte zijn. Maar de toppredator voor de slakken, de lijsters, mijden onze tuin. Ze zijn er genoeg. In de ochtend zingen ze me vanuit de bosrand toe, maar ze weten ook dat niet zolang daarna hun 2 vijanden naar buiten komen, dus laten ze zich niet meer zien. Terecht natuurlijk. Natuur is ingewikkeld op kleine schaal en de moestuin lijdt daar ernstig onder. Het blijft zoeken naar het evenwicht.Gelukkig kan ik ook genieten van de schoonheid van de petit gri slak en bloemen die niet slakaantrekkelijk zijn.
frank zou dit iets zijn om over te discussiëren op het forum? het kan zijn dat dit hevige reacties oproept maar ik vind dat daarover gepraat zou moeten kunnen worden.
Hiermee wil ik toch even verder ingaan op die “groene revolutie” van de jaren zestig die in dit boek/artikel wordt vermeld.
Deze “revolutie” ligt aan de basis van het ontspoord landbouwbeleid waar genetische manipulatie, kunstmest, gebruik van pesticiden, enz. als de oplossingen werden voorgesteld voor het voedselprobleem. Honger is gebleven, vrije zaadvermeerdering door de kleine boer werd verboden en ze werden afhankelijk van de multinationals, het bodemleven is in grote gebieden totaal kapotgemaakt.
Een eerste bron : https://en.wikipedia.org/wiki/Green_Revolution en over CGIAR : https://en.wikipedia.org/wiki/CGIAR. Op het internet kan je meer vinden o.m. Vandana Shiva .
Zij die mee aan de basis lagen van dat ontspoord landbouwbeleid zoals CIMMYT/Wereldbank, willen nu weer met o.m. genetisch gemanipuleerde soorten het voedselprobleem oplossen.
https://www.youtube.com/watch?v=hUIdsMKnECg
In ieder geval een nuttig boek. Maar intussen zit ik wel met hardnekkige vogelvoet in mijn moestuin.
Het boek Wolventotem van Jiang Rong is eveens een aanrader als je iets wil te weten komen over het evenwicht in de natuur. In Mongolië werd onderzocht wat het effect was van het afschieten van wolven op de fauna en flora in de steppe. Het bleek een enorme impact te hebben. Het boek leest in het begin wat moeilijk en gaat traag, maar het laat je nooit meer los.
Ik ken het boek niet, maar uit wat je schrijft lijkt het ook veel op waarover Alan Savory vanuit een andere invalshoek vertelt. Hoe kijk jij tegen een synergie aan van beiden?
Bedankt voor de tip. Ga hem zeker lezen 👍
Beste mensen,
Ik vind het allemaal geweldig en interessant wat er zoal geschreven is, maar wat kan ik er mee op een moestuintje met een oppervlakte van circa 100 m2 tussen 35 andere moestuiniers die gewoon regulier hun hobby beleven.
Ik blijf mijn best doen, maar soms wordt ik er ‘n beetje moedeloos van.
Wie kan mij daarin adviseren??
Dag Geert,
Mijn advies: show don’t tell… dat is wat ik doe. Heel vermoeiend soms, al die opmerkingen over mijn warboel maar…
Eerst zien de dichtsbijzijnde buren dat het bij jou werkt, niet dat ze het durven overnemen dat mulchen etc en de slakkenplaag komt natuurlijk ook door jou, maar stilletjes aan komt er wat begrip. Ik denk dat de meeste mensen niet graag omgevraagd advies of les krijgen, maar vroeg of laat vragen ze wat, en dan… niet stoppen met vertellen (een beetje zoals ik nu, je vroeg advies, ik hoop dat het helpt)
Hey Geert. Is verhuizen met je tuin geen optie? In Wommelgem is er een ecologisch volkstuin complex. Bij ons op de onrustige bedden zijn onlangs ook enkele ervaren tuiniers neergestreken. Succes!
Serengeti Rules: ik ben het nu aan het lezen. Wat een heerlijk boek! De beschrijving van de vroege ontdekkingen, wat nog vol hoop en onschuld!
Ongetwijfeld ga ik er ook wat mee kunnen op mijn Tijn.
Dank voor de tip, Frank.