De botanicus Linnaeus gaf aan de mispelaar de wetenschappelijke naam Mespilus germanica L. omdat hij dacht dat die in Duitsland van nature groeide. Maar de mispel is niet echt inheems, wel is hij reeds voor de Middeleeuwen bij ons ingevoerd. Hij is wel inheems in de loofbossen van Klein-Azië, Noord-Iran en de Kaukasus.

Hij werd al vroeg in cultuur genomen. Vermoedelijk al door de Assyriërs en de Babyloniërs en nadien door Grieken en Romeinen. Door de beschrijvingen o.a. van Plinius weten we dat de Romeinen de mispelaar kweekten in hun tuinen. Tijdens de Middeleeuwen verspreidde de mispelteelt zich over heel het Middellandse Zeegebied en West-Europa. Eind 19de – begin 20ste eeuw was de mispel heel populair in de Balkanlanden, Turkije en Engeland.

In ons land is de mispel nooit erg populair geweest maar op de boerenerven kwam de mispel toch regelmatig voor. Hij is een hele tijd weggeweest, maar nu komt hij hier en daar terug. Ook bij de haagplantacties wordt hij gepromoot.

Wat is een Mispel?

De mispelaar is een kleine boom of struik. Hij wordt maximum 6 m hoog maar meestal blijft hij lager. Hij groeit meestal heel breed uit met bochtige takken. De bladeren zijn langwerpig, voelen zacht aan en ze zijn onderaan behaard. In de herfst verkleuren de bladeren prachtig naar rood en geel. De grote, witte bloemen verschijnen in mei – juni en maken van de mispelaar een sierlijke verschijning. Met hun witte kroon lijken de bloemen wat op kleine wilde rozen.

De mispelaar is zelfbevruchtend zodat er geen twee exemplaren voor bestuiving nodig zijn. De lichtbruine vruchten zijn bolvormig maar lichtjes afgeplat met daarin een diepte waarrond de resten van de kelkbladeren te zien zijn. Het vruchtvlees bevat 5 roodachtige zaden die vrij groot zijn. Wilde mispelvruchten worden ongeveer 3 cm groot, gecultiveerde worden groter.
Er zijn slechts een 12-tal rassen bekend.

Door zijn knoestig uiterlijk is hij een mooie solitair, bovendien heeft hij een prachtige herfstverkleuring. Ook de vogels houden van zijn vruchten als die op het eind van de winter nog aan de boom hangen.

Weinig onderhoud

Het is een gemakkelijke groeier die niet kieskeurig is, als hij maar niet te nat staat en veel zon krijgt. Hij is ook bestand tegen vorst en tegen een vervuilde omgeving. Na drie of vier jaar geeft de struik vruchten. Hij hoeft niet of slechts weinig gesnoeid te worden. Bij oudere bomen kunnen oude vruchttakken weggesnoeid worden als de kroon te dicht dreigt te worden.

De vruchten worden geplukt na de eerste nachtvorst of eind oktober – begin november. Je legt ze met de holle kant naar beneden op papier of stro naast elkaar om te laten narijpen. Mispels bewaren maximum 1 tot 1,5 maand. Ze zijn lekker als ze beurs zijn d.w.z. als ze zacht aanvoelen maar ongeschonden zijn. Dan kan je de vrucht bij de slippen open maken en ze leegzuigen zoals een verse vijg. Ze hebben een licht zoete tot zurige smaak en zijn niet bitter. De zaden spuw je uit. Het is niet goed op de zaden te kauwen want ze bevatten blauwzuur.

Gelei en andere toepassingen

Men eet mispels meestal rauw. In de keuken kan men ze verwerken tot gelei of marmelade. Mispels worden voor alle bereidingen gepeld en de pitten worden verwijderd behalve om gelei te maken. Vroeger at men het vruchtvlees vermengd met likeur en room. Het kan ook verwerkt worden in pudding en sorbet.

Er wordt ook tafelwijn van gemaakt en zelfs eau de vie van gestookt.

De mispel werd van oudsher gekweekt om de uitgesproken laxerende werking van het vruchtvlees. Mispels werden in die tijd ook gebruikt om de menstruatiepijnen te verlichten.
Het harde hout werd o.a. gebruikt voor tanden in raderen en getande cilinders in molens en voor wandelstokken.

In ‘De Stalkaars en andere verhalen’ *staat het als volgt: “Deze (wandelstok) werd uit het polsdikke hout van de mispel gesneden en als de bakoven nog nagloeide, werd hij erin gelegd om de bast eraf te krijgen. De zijtakjes werden verwijderd en de knoesten met een kaars donker gebrand. Om de stok een mooie kastanjebruine kleur te geven werd hij in paardengier gelegd en kreeg hij na deze bewerkingen als versiering een leren handvat en een ijzeren punt. Dit pronkstuk ging over van vader op zoon. Hoe fraaier de versiering, hoe groter de welstand van de eigenaar.”

Gelei van mispels

Was de mispels. Zet ze onder water en laat ze aan de kook komen. Laat een nacht trekken en giet dan alles door een neteldoek.
Breng ¾ liter sap aan de kook en voeg hierbij 250 g ruwe rietsuiker vermengd met 25 g marmello nr 2. Laat 1 minuut koken en giet alles in zuivere, niet te grote potten. Sluit af met een schroefdeksel.

Marmelade van mispels

500 g mispels – 150 g suiker – kaneelstokje – 1 kop water
De schoongemaakte, ontpitte mispels in een pan leggen, water toevoegen en zacht laten koken. Alles door een zeef doen, de suiker en kaneel toevoegen en het mengsel laten koken tot het gebonden is. Heet in gesteriliseerde potten doen en sluiten met schroefdeksel.

* De Stalkaars en andere verhalen, M Van Dijken en L. Willems, Boeckhoff, 1992, ISBN 90 5446 007 5

Deze tekst is eerder verschenen in ‘De Sapstroom’, een trimestrieel contactblad van Yggdrasil. Meer informatie vindt u hier: Een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats.

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!