In deze blog wil ik dieper ingaan op het principe van actie en reactie in de tuin. In een tuin merk je vaak dat elke aanpassing of handeling een reactie oproept. Soms kun je inschatten wat er zal gebeuren, maar vaak zijn er ook gevolgen waar je niet op had gerekend en waar je geen invloed op hebt.

Actie-reactie vraagt ons om creatief te leren omgaan met de effecten van wat we doen in de tuin, maar ook om geduld te hebben en te wachten tot de gevolgen zichtbaar worden. Wanneer je iets aanpast in je tuin, heeft dit altijd een bepaalde reactie. Stel dat je bomen plant om schaduw te creëren of bomen snoeit om meer licht door te laten; dit heeft ongetwijfeld effecten. Bij het snoeien krijg je inderdaad meer licht, maar onbedoeld ook misschien meer last van plagen of minder vogels, omdat deze dieren hun nestplek verloren hebben.

Voorbeelden uit de Praktijk

Enkele voorbeelden uit de praktijk kunnen illustreren wat ik bedoel. Jarenlang hebben we in onze tuin last gehad van allerlei plagen, die meestal vanzelf onder controle kwamen. Maar zo’n vijf, zes jaar geleden begonnen konijnen voor serieuze problemen te zorgen.

Een belangrijke les hierbij is dat hoe groter de plaag is, hoe moeilijker of langer het duurt om deze te beheersen. We proberen altijd op een natuurlijke manier te werken en zorgen ervoor dat natuurlijke vijanden van de plagen worden aangetrokken. We bieden bijvoorbeeld overwinteringsplaatsen voor nuttige dieren, zodat een ecosysteem kan ontstaan waarin een balans komt. Denk bijvoorbeeld aan slakken of woelmuizen, die nog wel aanwezig zijn, maar beheerst worden door de natuurlijke vijanden die we in de loop der jaren hebben aangetrokken. Deze aanpak voorkomt dat deze plagen een groot probleem vormen.

Bij konijnen bleek dit echter veel moeilijker. Konijnen hebben wel natuurlijke vijanden, maar die komen nauwelijks nog voor in onze omgeving. Konijnen planten zich snel voort en verspreiden zich over een groot gebied, en de grotere roofdieren die hen kunnen beheersen, zijn er niet meer. Vooral in een tuin, hoe groot ook, is het bijna onmogelijk om konijnen met natuurlijke vijanden in toom te houden.

Draden Rond de Tuin als Barrière

Uiteindelijk zijn we begonnen met het plaatsen van draden rondom onze tuin, aanvankelijk rond de bedden waar we groenten kweekten. Dit bleek in het begin afdoende, maar na verloop van tijd werden de konijnen vindingrijker: ze begonnen te graven onder de draden of zelfs eroverheen te springen. Dit maakte het noodzakelijk om meer en hogere draden te plaatsen en de omheining nauwkeurig te controleren. Na deze aanpassingen kregen we de konijnenplaag onder controle en nam de vraatschade af.

Maar ook deze maatregel had weer onbedoelde gevolgen. De draden hielden niet alleen konijnen tegen, maar vormden ook een barrière voor nuttige dieren, zoals egels. Egels eten slakken en hun eitjes, maar door de kleine openingen in de draad konden ze niet langer in de tuin komen. Ook grotere amfibieën zoals kikkers en padden konden niet door de draden heen, terwijl juist zij heel actief zijn in het bestrijden van slakken. Hierdoor werden slakken, die voorheen weinig problemen gaven, ineens een grotere plaag.

Een tijd lang probeerden we de draden ’s winters te verwijderen, zodat de natuurlijke vijanden van slakken in de tuin hun werk konden doen. In het voorjaar zetten we de draden weer terug. Helaas zorgde dit niet voor een definitieve oplossing, want konijnen blijven zowel ’s zomers als ’s winters een probleem. Vooral in de winter is de schade zelfs groter: als het sneeuwt en alles bedekt is, vallen de groenten boven de sneeuwlaag extra op en zijn ze binnen enkele dagen verdwenen. Uiteindelijk besloten we de draden het hele jaar door te laten staan, met alle bekende gevolgen voor de slakken.

Effect van Droogte op Waterbronnen en de Toename van Slakken

In onze tuin hebben we verschillende natuurlijke poelen die afhankelijk zijn van de grondwaterstand. Tijdens de extreme droogteperiode van 2018 tot 2023 daalde het waterpeil aanzienlijk, waardoor onze poelen lange tijd droog stonden. Door gebrek aan water konden kikkers en andere amfibieën zich niet voortplanten. Hierdoor waren er weinig natuurlijke vijanden om de slakkenpopulatie in toom te houden, en na de droge jaren volgde een natte periode waarin de slakkenpopulatie fors toenam.

Het afgelopen anderhalf jaar was er weer veel regen, wat zorgde voor een ideale omgeving voor slakken. Het aantal natuurlijke vijanden was echter nog niet hersteld. Omdat de populatie van natuurlijke vijanden langzamer groeit, liep deze achter op de snelle groei van de slakkenpopulatie. Dit leidde ertoe dat slakken een serieus probleem werden, zelfs op plekken waar we voorheen nooit last van hadden. De samenloop van de natte periode en de draden rondom onze tuin, die natuurlijke vijanden buiten hielden, zorgde voor een ongekende toename van het aantal slakken.

Een Onverwacht Effect van ons Composttoilet

Halverwege onze lange, smalle tuin hebben we een composttoilet geplaatst. Met een lengte van bijna 300 meter is het praktisch om halverwege een toilet te hebben. Omdat er geen water of elektriciteit is, bleek een composttoilet de beste optie. Voor privacy bouwden we er een beschutting van natuurlijke materialen omheen. We gebruikten hout en leem, wat we lokaal konden vinden.

Wat we niet hadden verwacht, was dat het leem een ideale overwinteringsplek zou vormen voor solitaire bijen en wespen. Na een paar jaar merkten we dat deze insecten hun gangetjes boorden in de leem en daar hun eitjes legden. De muur rondom het composttoilet werd zo een waardevolle nestplek voor bijen en wespen die niet alleen nuttig zijn voor de bestuiving, maar ook helpen bij de plaagbestrijding. Zo merkten we dat schoorsteenwespen rupsen verzamelen en opslaan voor hun larven, waardoor ze bijdragen aan het beheersen van de rupsenpopulatie.

Het Bevorderen van Biodiversiteit en zijn Onverwachte Voordelen

Ons composttoilet is een voorbeeld van hoe een onverwachte aanpassing een positieve uitwerking kan hebben op het ecosysteem van de tuin. Door de aanwezigheid van bijen en wespen draagt de compostmuur niet alleen bij aan bestuiving, maar biedt het ook nestplaatsen voor insecten die helpen bij het bestrijden van plagen. Het bevorderen van biodiversiteit blijkt de sleutel te zijn tot een veerkrachtige tuin, waarin natuurlijke vijanden kunnen helpen om de balans te bewaren.

Ruimte voor Natuurlijke Processen en Geduld

Het principe van actie en reactie laat zien dat niet alles in de tuin strikt gecontroleerd hoeft te worden. Ruimte laten voor natuurlijke processen kan waardevolle resultaten opleveren. Hoewel sommige gevolgen direct zichtbaar zijn, zullen andere pas na verloop van tijd duidelijk worden. Geduld is hierbij een essentiële eigenschap. Een stabiel ecosysteem kost tijd om zich op te bouwen, maar op de lange termijn zorgt het voor een gezonde balans.

Diversiteit als Fundering voor een Gezonde Tuin

In een natuurlijke tuin draait het om het bevorderen van diversiteit. Door niet te focussen op specifieke soorten, maar juist een breed scala aan insecten en dieren te verwelkomen, ontstaat een robuust ecosysteem. Het creëren van verschillende leefomgevingen in de tuin trekt tal van soorten aan, wat bijdraagt aan een stabiele balans waarin plagen minder kans krijgen om zich te verspreiden.

Deze benadering leidt tot een tuin die zichzelf ontwikkelt en verbetert. Uiteindelijk creëert een diverse tuin niet alleen een betere omgeving voor je gewassen, maar ook een plek waar je als tuinier kunt genieten van de natuurlijke interacties tussen de verschillende elementen van het ecosysteem.