In een tuin kan je verschillende soorten problemen hebben, je kan vragen hebben bij bijvoorbeeld mulchen of hoe je moet combineren, maar ook een ander onderwerp roept zeer veel vragen op en ik denk dan bijvoorbeeld aan woelmuizen. Wat kan je doen bij woelmuizen? Hoe kan je die kwijt geraken? Want het is zeker niet plezant als je geplaagd bent door die beestjes, als je al jouw oogst ziet verdwijnen, in de grond getrokken of afgeknaagd en je nauwelijks iets hebt op het einde van het seizoen.

Dus wat te doen bij woelmuizen is het onderwerp van deze podcast.

Soorten woelmuizen

Misschien even starten om te zeggen dat er verschillende soorten woelmuizen zijn en je hebt misschien ook al wel horen praten over woelratten. Dat zijn geen echte ratten, dat zijn ook eigenlijk een soort woelmuizen. Er zijn een zes, zevental soorten als ik mij niet vergis, die je onder de banner van woelmuizen kan verzamelen. Je hebt bijvoorbeeld een rosse woelmuis, dat is een, het woord zegt het zelf uiteraard, een rosse. Je hebt er bruine, je hebt grijze, je hebt ook die woelrat die uiteindelijk gewoon een muis is, maar behoorlijk groot is uitgevallen en dat noemt men dan een woelrat.

Wat ze gelijk hebben, is dat ze allemaal onder de grond veel schade kunnen veroorzaken aan je tuin. Sommige komen ook wel af en toe bovengronds, maar de meeste houden zich toch op onder de grond en gaan daar aan je wortels, aan het hart van de andijvie, aan de knollen van je rode biet, van je knolselder knabbelen.  Op die manier zorgen ze ervoor dat een deel van jouw oogst verloren gaat. Zo kan het zijn dat jij denkt: ‘Ik ga wortelen eten vandaag.’ Je gaat je tuin in om die wortelen te oogsten die op het eerste gezicht goed aan het groeien zijn. Het loof is mooi groot. Het topje van die wortel dat je boven de grond ziet, is ook al goed uitgegroeid, dus je denkt dat je al een dikke wortel hebt. Wanneer je die dan uittrekt, blijkt dat er nog maar een drie, vier centimeter wortel aanhangt, de rest is afgevreten.

Of bijvoorbeeld bij knolselder hebben we lang gehad dat je knolcelder wilt gaan oogsten en van boven lijkt dat een grote, dikke knol te zijn. Maar als je die dan uittrekt, dan merk je al snel dat er iets niet klopt en dat die eigenlijk helemaal leeg of uitgegeten is en dat er gewoon een omhulsel is met wat worteltjes langs de randen, maar dat er van een dikke knol helemaal geen sprake is. Dat is frustrerend, dat snap ik. Wij hebben daar heel lang mee gesukkeld.

Ik denk dan bijvoorbeeld aan de winterperiode. Wij planten dan veel andijvie in onze tunnel, waar dan, tot onze frustratie, die diertjes nog niet eens die andijvie opeten, maar gewoon het hartje eruit eten. Die worteltjes van die andijvie zijn blijkbaar zeer lekker en dan kan je je andijvie weggooien. Je hebt dan wel dat blad nog langs de buitenkant en dat kan je dan wel opeten, maar je moet het wel op tijd gezien hebben natuurlijk. En op die manier doen die diertjes eigenlijk zeer veel schade voor wat in mijn ogen voor hun magere oogst is, maar het effect is natuurlijk hetzelfde. Je bent je andijvie kwijt.

Mulch is de oorzaak

De opmerking of de vraag die het meeste gesteld wordt daarover is dan, ja die mulch, dat moet toch wel de oorzaak zijn. Moet ik niet gewoon stoppen met mulchen, want dat zorgt ervoor dat er woelmuizen zijn, want vroeger had ik die niet toen ik nog niet mulchte.

Ik vertel dan altijd over de plantages van fruit in onze buurt. Ik denk dan aan appelboomgaarden en perenboomgaarden en daar zijn er ook altijd veel problemen met woelmuizen. Een fruitboomgaard die aangeplant wordt, dat kost veel geld. Daar staan gigantisch veel bomen op, maar het kan evengoed zijn dat er ook gigantisch veel uitval is doordat woelmuizen aan de wortels van die jonge bomen gaan knagen. Daarom dat sommige plantages aangeplant worden met een boom in een ijzeren netje, zodat woelmuizen de kern van die wortels niet kunnen aanvreten. Enkel aan de wortels die uit dat netje groeien kan gevreten worden. Na enkele jaren is dat netje natuurlijk kapotgeroest, maar als een boom groot is en volgroeid, dan kan hij wel wat vraatschade verdragen.

Maar het is om aan te tonen dat ook in een boomgaard enorm veel woelmuizen actief kunnen zijn, dat die daar veel schade doen en dat tot schrik van een fruitboomteler. Maar als je gaat kijken naar zo’n boomgaard, daar is geen mulch, daar wordt zelfs zoveel mogelijk rond die bomen kapot gespoten. Er is rond de bomen blote aarde, er staat geen onkruid op. Dus als je daar zoveel problemen hebt, ja, dan kan je wel concluderen dat dat mulchen niet de reden kan zijn.

Wat is er gelijkaardig tussen zo’n plantage en tussen jouw moestuin? Ja, niet veel kan je wel denken, maar er is toch één aspect dat hetzelfde verloopt en dat is het afwezig blijven van grondbewerking. In een fruitboomgaard wordt niet geploegd of gespit, in jouw moestuin inderdaad ook niet. Dus dat is dan hetgene dat het gelijk maakt waardoor je dus woelmuizen krijgt. Ik ben ervan overtuigd dat niet dat mulchen de oorzaak is van die woelmuizen, maar dat het feit dat je stopt met bodembewerking, dat je de grond niet meer verstoort, dat dat eigenlijk de oorzaak is.

Woelmuizen willen rust

Omdat woelmuizen graag met rust gelaten worden. Zij hebben graag hun ondergrondterritorium, ze hebben hun gangen waar ze in rondlopen en ze hebben niet graag dat dat verstoord wordt, dat zij gestoord worden. En als zij wel regelmatig gestoord worden, dan gaan ze andere oorden opzoeken. En dat brengt me eigenlijk bij de eerste oplossing, dat is wat wij doen.

Als je in je tuin bezig bent, als je aan het oogsten bent, aan het planten bent, aan het zaaien bent, aan het omkruid uit doen bent of aan het mulchen bent, dan zal je regelmatig merken dat er hier en daar gangen zijn. Je komt tijdens deze activiteiten gangen tegen en dan maken wij die stuk. We gaan met onze hand in die gang, zover als we die kunnen volgen. Dikwijls lopen die oppervlakkig en is dat een redelijk eindje. En dan ga je die verstoren over die oppervlakte of over die lengte. En zo, als je doorheen je tuin dat telkens doet, als je gangen tegenkomt, ga je toch doorheen het jaar redelijk wat verstoren en ga je het die dieren wat moeilijker maken. Dat gaat uiteraard niet voldoende zijn. Het is een samenspel van verschillende oplossingen.

Maar als ultieme oplossing heb ik het verhaal van iemand die enkele jaren geleden bij ons op een rondleiding kwam en vertelde dat ook hij enorm veel last had van woelmuizen. Dat hij eigenlijk ook op het punt stond om natuurlijk tuinieren weg te doen, te verwerpen en terug klassiek te gaan werken met het spitten van zijn bodem. Maar hij vond dat toch zonde, omdat hij dat wel een aangename manier van tuinieren vond en daar op zich wel tevreden over was. En zijn oplossing was dat hij met zijn woelvork of zijn spitvork regelmatig door zijn bedden ging, om dan gewoon die bodem eventjes wat op te heffen en op die manier eigenlijk die woelmuizen te gaan verstoren, die gangen te gaan verstoren. En zo heeft dat bij hem succesvol geweest en is hij dat grote probleem van die woelmuizen kwijtgeraakt.

Ik zal altijd zeggen, probeer jouw bodem zo weinig mogelijk te verstoren. Probeer die zeker niet op regelmatige basis om te spitten of zelfs met een woelvork te verstoren, omdat je jouw bodemvoedselweb sterk gaat storen, je gaat jouw schimmelnetwerken kapot maken. Maar het is uiteindelijk altijd een keuze die je gaat maken. Ofwel, pak je de lange weg die ik je vertel, waar er misschien ook geen oplossing uit voortkomt en ga je zo proberen om woelmuizen weg te halen.

Maar als dat echt niet lukt, als je telkens achter blijft met een hoop afgevreten groenten en het te frustrerend is, dan is dat uiteraard wel een oplossing. Dan is het een betere keuze om ervoor te kiezen om toch zo te blijven tuinieren en de grond regelmatig te verstoren, dan dat je gewoon helemaal omdraait en terug klassiek gaat tuinieren, zonder mulch, met regelmatig spitten. Dat is uiteraard nog een veel slechtere oplossing.

Dus het is een keuze die je zal moeten maken, maar ik zou je adviseren om toch eerst nog wat andere manieren te proberen. En als dat niet werkt, dan is dat misschien de ultieme oplossing.

Verstoor jouw bodem heel regelmatig.

Natuurlijke vijanden

Een tweede pijler die wij gebruiken om die woelmuizen weg te krijgen, is het gebruik van natuurlijke vijanden. Wij proberen die op verschillende manieren aan te trekken en ik denk dan in de eerste plaats aan grote natuurlijke vijanden, aan roofvogels met vooral uilen en torenvalken die zeer actief zijn in het vangen van muizen. Wij zitten met twee soorten uilen, een steenuil en een kerkuil en ook met torenvalken die bij ons in de buurt zijn. Dus wij hebben wel wat natuurlijke vijanden.

We hebben uiteraard ook een grote tuin. We hebben kasten opgehangen en dat was snel succesvol. Dat zal in een dicht bebouwd gebied misschien moeilijker zijn, misschien in een kleine tuin sowieso ook moeilijker. In Vlaanderen is dat dan nog een ander verhaal. Wij zitten met zeer veel lintbebouwing, wat betekent dat je een straat hebt waar langs de straat huizen staan en achter die huizen, achter die tuinen, is er vaak landbouwgrond of bos of zelfs natuurgebied. Dan is het veel eenvoudiger om aan de achterkant van jouw tuin bijvoorbeeld een kast op te hangen, een nestkast of wat rustplaatsen, wat stokken waar verschillende roofvogels op kunnen rusten terwijl ze uitkijken naar eten. Op die manier kan je net iets gemakkelijker roofvogels aantrekken. Maar dat hangt dus heel hard van jouw situatie af.

Wat maakt dat het aantrekken van roofvogels op zich wel een zeer goede oplossing is, maar zeker geen evidente oplossing en zeker niet gemakkelijk om dat voor elkaar te krijgen. Je moet er toch wel wat geluk bij hebben, denk ik, en het zal ook vragen dat jij je tuin misschien wat wilder ontwikkelt, wat meer open of vriendelijker maakt voor roofvogels.

Een ander soort dieren of roofdieren die je kan aantrekken, dat zijn bijvoorbeeld kleinere roofdieren zoals een wezel, een hermelijn, een vos. Als je katten hebt in je tuin zal dat ook helpen. Een hond gaat ook zeer veel geur achterlaten, gaat ook dikwijls jagen op muizen. Dus dat zijn allemaal dieren die je eventueel kunnen bijstaan of helpen in jouw tuin, maar ook hier kan je daar zelf zeer weinig aan doen. Moet je wat geluk hebben. Het enige roofdier dat wel zeer vaak aanwezig is in tuinen, is de mol. Die komt bijna in elke tuin voor, dikwijls in het grasveld, maar je moet die zeker niet gaan wegjagen, je moet die zeker niet gaan bestrijden.

Je moet eigenlijk blij zijn als die in jouw tuin voorkomt, omdat ook de mol een ondergronds roofdier is en gaat roven. Hij gaat niet aan je wortels knabbelen, maar hij gaat echt op zoek naar dierlijk leven, naar wormen, naar larven, maar dus ook naar jongen van woelmuizen bijvoorbeeld. Als hij ergens een nest tegenkomt in zijn gangen, dan gaat hij dat opruimen en dat is dus een welkome helper.

Wij hebben, het is misschien toevallig, maar wij hebben heel lang geen mollen gehad in onze groentebedden. We hebben altijd wel mollen gehad in de grasvelden en in de weide, maar in onze bedden waar we groenten kweken is dat lang niet het geval geweest. Enkele jaren geleden zijn die mollen ook in onze bedden gearriveerd, waarvan je zou denken dat het een probleem zou vormen, maar dat valt eigenlijk reuzegoed mee. En sindsdien hebben we ook veel minder last van woelmuizen. Ik vermoed dat het wel een samenloop van omstandigheden is, omdat onze uilenpopulatie ook wel uitgebreid is. Dus dat zal allemaal wel geholpen hebben, maar het is toch zeker een dier dat je goed kan gebruiken in jouw tuin en dat jou actief zal helpen om woelmuizen op een afstand te houden.

Een nadeel aan die natuurlijke vijanden is, ten eerste dat je niet kan bepalen welke er komen, maar een ander nadeel is dat dat ook wel een beetje seizoensgebonden is. Zeker uilen en torenvalken, maar ik vermoed elk roofdier gaat vooral jagen in het voorjaar als ze jongen hebben om die te voeden en dat kan dan zeer veel zijn, omdat die jongen veel eten.

Maar eens die jongen volgroeid zijn, dat die uitvliegen of uitzwermen, dan hebben alleen nog die ouderen eten nodig en dat is veel minder. Dus dan krijgt die populatie van muizen ook wel de kans om zich terug op te bouwen en dat merken we ook in de tuin. In het voorjaar hebben we zelden nog iets van last van woelmuizen, naargelang de zomer voordert en zeker naar de herfst toe merken we toch dat er nog altijd aanwezig zijn en dat er toch nog altijd wel wat vraatschade is. Dat is beperkt en dat is leefbaar voor ons.

Wij hebben in andere periodes geleefd dat er eigenlijk bijna niks te oogsten was, dat het frustrerend was en dat we gestopt zijn met sommige dingen te kweken omdat het gewoon niet mogelijk was om iets te oogsten. Die periode ligt gelukkig achter ons. We kunnen weer zowat alles kweken. We hebben wel nog last met wat vraat, af en toe is er eens een knolselder uitgevreden of wortels afgevreten, maar het is zeer beperkt. En het is op zich ook wel logisch natuurlijk, als er geen muizen meer zouden zijn in het najaar, wat betekent dat die populatie zo goed als weg is, ja dan hebben ook jouw uilen en torenvalken en andere natuurlijke vijanden geen eten en dan gaan die ook uitsterven.

We hebben het, denk ik, twee jaar geleden gehad dat er om een of andere reden zeer weinig muizen de winter hadden overleefd. De weeromstandigheden waren toen blijkbaar niet goed voor die diertjes. Wij merken dat bij ons, maar in de hele omtrek waren er zeer weinig jongen van uilen, zeer weinig jongen van torenvalken en dat was op dat moment natuurlijk geen probleem voor onze tuin en de muizen, maar als er weinig uilenjongen zijn, als er weinig torenvalkenjongen zijn, dan betekent dat ook dat er weinig of minder koppels zijn die het jaar daarna jongen gaan krijgen en muizen vangen.

Dus het jaar daarna zaten wij met gigantisch veel muizen en ook dat heeft een hele tijd geduurd voordat dat terug op het oude niveau was. Het heeft toch ook weer, want ik zeg wel twee jaar, maar het is langer, het heeft toch ook weer enkele jaren geduurd voordat die muizenproblemen terug in evenwicht waren en voordat we terug naar de situatie waren die dat we vroeger hadden, dat er in het voorjaar geen problemen zijn en in het najaar kleine problemen. Dus het is gewoon een natuurlijke cyclus, het is een evenwicht en wij hebben toch liefst dat dat evenwicht er is met op het einde van het jaar wat schade die zeker aanvaardbaar is dan dat je echt gewoon het hele jaar door van alles ziet verdwijnen en afsterven omdat het van onderuit afgevreten wordt en je er niks aan kan doen.

Voorzie kasten voor uilen, voor torenvalken, voorzie ruststokken voor roofdieren, probeer jouw tuin vriendelijk te maken voor misschien wat kleinere roofdieren en als je een mol hebt, hoop dan dat die in jouw groentetuin terechtkomt en dat hij daar actief is. Dat zal volgens mij ongetwijfeld een zeer groot verschil maken. Dat brengt mij tot huis- en tuinmiddeltjes die je overal kan vinden, die wij ook hebben geprobeerd.

Huis- en tuinmiddeltjes

Wij zitten al zeer lang met problemen met woelmuizen, of ik moet eigenlijk zeggen zaten zeer lang. De laatste drie, vier, vijf jaar is dat zeer miniem geworden, maar we hebben ook alles geprobeerd. Wij hebben etherische olie in de gangen gedruppeld. Wij hebben stinkende bloembollen geplant. Ik denk dan bijvoorbeeld aan keizerskroon die overal zo geprezen wordt, aan Bulgaarse sierui, knoflook, aan narcissen, maar dat heeft eigenlijk allemaal absoluut geen verschil gemaakt. Bij keizerskroon hebben we nog even gehoopt.

Keizerskroon is een knol die veel geur of toch een zeer sterke geur afgeeft en die op die manier muizen zou weghouden. Wat op zich eigenlijk al een beetje een absurd idee is, omdat je dan je tuin helemaal zou moeten volzetten met die knollen, wat uiteraard ook geen doen is, maar dat terzijde. We hadden er gekocht in de winkel, gewoon de klassiek opgekweekte keizerskroon, en dat had absoluut geen effect. We hadden die rond onze fruitbomen gezet, in de hoop dat die fruitbomen gespaard gingen blijven, maar dat is gewoon helemaal niet effectief geweest.

Er was op een rondleiding iemand die vertelde: ‘ja maar dat klopt niet helemaal, je moet echt die wildere keizerskroonknollen hebben, die geven een veel sterker geur.’ Dus dan zijn we via via aan wildere keizerskroonknollen geraakt, via een kweker die dat er had, en hebben we die uitgeplant en die geur inderdaad veel sterker, dat merk je. We hebben er ook enkele in onze tunnel gezet en als die knollen volop aan het groeien zijn, als die keizerskroon volop aan het groeien is, dan merk je dat die geur aanwezig is in die serre. Dus dat is wel effectief zo, die geur. Maar dat heeft dus absoluut geen invloed op de aanwezigheid van woelmuizen. Die gaan daar absoluut niet van wegblijven, dus dat is iets wat je al definitief naar de prullenbak kan verwijzen.

Urine, plassen in de gangen, dat hebben we ook geprobeerd om dan op die manier die dieren weg te krijgen, omdat ze misschien schrik krijgen van geur van urine van roofdieren, maar dat heeft ook niet geholpen. Of we hebben niet genoeg geplast, dat kan ook.

Mensenhaar. We zijn zelfs zo ver gegaan om naar een kapper te gaan en haar te vragen om dan in die gangen te steken, dat heeft ook geen effect. Dus we hebben echt wel zeer veel geprobeerd, maar dat heeft eigenlijk allemaal niets uitgehaald. Het heeft niks veranderd aan onze problemen in die periode.

Lawaai en trillingen, uiteraard ook geprobeerd. Ik denk dan aan trilstaven die op batterijen werken, aan ijzeren staven met blikjes op, aan ingegraven flessen, plastic flessen die je ingraaft zodat je bodem hebt uitgesneden, waar het teutje waar je uit giet boven de grond zit. De wind gaat er dan in en dan maakt dat een fluitend geluid in de gang van de woelmuizen, maar ook dat werkte absoluut niet. Er zijn zoveel gangen en je kan maar zoveel flessen ingraven, natuurlijk. Dat heeft allemaal absoluut geen invloed gehad en heeft helemaal niet geholpen om woelmuizen te verjagen.

Vangen? We hebben een tijd vallen gezet, muizenvallen, maar dat hebben we niet lang gedaan. Muizenvallen vangen alles natuurlijk wat er in komt, dus ook vogels en kikkers hebben erin gezeten. We zijn daar vrij snel mee gestopt, omdat het absoluut niet de bedoeling is dat we die dieren gaan vangen. We gebruiken vallen nu nog enkel in afgesloten ruimtes, dus in onze serre, in onze tunnel, waar geen vogels binnenkomen, zeker niet in de winter. Daar zetten we nog vallen en dan vangen we nog wel wat woelmuizen. Maar ze moeten natuurlijk boven komen, dus dat blijft toch altijd redelijk beperkt.

Conclusie

De conclusie, wat wij doen of wat wij gedaan hebben om ons probleem met de woelmuizen op te lossen, is eigenlijk zoveel mogelijk die gangen verstoren. Dus elke keer als je aan het werk bent in een  teeltbed, ga je die gangen verstoren tijdens het oogsten, tijdens het zaaien, tijdens het planten, tijdens het mulchen. Als je merkt dat er ergens een gang is, maak die gewoon kapot. Probeer die dieren zoveel mogelijk te pesten, die gangen af te breken en ze te verstoren, omdat ze dan sneller geneigd zullen zijn om toch maar naar ergens anders te gaan.

En probeer zoveel mogelijk natuurlijke vijanden aan te trekken. Niet evident, er gaat veel geluk en toeval mee gepaard, maar denk bijvoorbeeld aan die mol. Als je die in je tuin krijgt, wat voor de meeste mensen niet zo’n probleem is, omdat die toch heel dikwijls in tuinen aanwezig is. Ga die zeker niet wegjagen, maar wees blij en hoop dat hij zijn ding kan doen.

Die combinatie van die pesten en natuurlijke vijanden heeft in onze tuin gezorgd dat alle problemen met de woelmuizen opgelost zijn. Wat inderdaad niet wil zeggen dat er geen meer zijn, maar wel dat we eigenlijk zo goed als alles terug normaal kunnen kweken, mits er wel wat schade is en wat verloren planten, maar toch zeer beperkt. En zoals ik al heb uitgelegd, eigenlijk min of meer gewoon een onderdeel is van de cyclus van de natuur, wat op zich alleen maar toe te juichen is, omdat als die cyclus of dat evenwicht verstoord wordt, het probleem dan eigenlijk alleen maar groter wordt.

Woelmuizen is geen evident probleem, het is niet gemakkelijk op te lossen. Het is ook het idee dat een groot probleem veel moeilijker op te lossen is en ook veel meer tijd gaat vragen dan een klein probleem. Dus ik zou zeggen, heb geduld, probeer van alles en als wat ik gezegd heb niet voldoende werkt, probeer dan de tussenstap voordat je helemaal stopt met natuurlijk tuinieren en mulchen. Probeer dan bijvoorbeeld met een woelvork of spitvork regelmatig je bodem een beetje te verstoren, een beetje op te heffen, om op die manier die gangen af te breken, op die manier die woelmuizen te verstoren en op die manier te proberen die beesten weg te krijgen.