[mashshare]

Wat enkele artikels geleden begon als een korte inleiding over patronen in de natuur en het gebruik hiervan in de moestuin is ondertussen uitgegroeid tot een reeks over patronen, spiralen, fractalen, vertakkingen en Fibonacci. Misschien dat je best voor je de onderstaande tekst leest, eerst de eerdere artikels in deze reeks leest: Natuurlijk Tuinieren Werkt met Natuurlijke Patronen en Vertakkingen Zijn Gemeengoed in de Natuur(lijke Moestuin)!.

Spiralen

De spiraalvorm zit impliciet in veel verschijnselen. Hij kan dynamisch zijn of statisch en ontstaat als gevolg van vervormingen in de stroming of het kan een intrinsieke eigenschap zijn van een specifieke snelheid van de stroming over een oppervlak.

Andere spiraalbewegingen zijn uitgezet door draaiende lichamen doorheen de tijd of zijn vormen die ontwikkeld zijn door organismen die een compacte vorm ontwikkelen. Bij planten zijn  spiralen zichtbaar in blader– of takkenkransen. Spiralen hebben geometrische en kwantitatieve eigenschappen die in veel natuurlijke vormen terugkeren.

De S-vorm van een helling in vochtige landschappen, net als het yin-yang symbool zijn delen van een lange spiraal. Driedimensionale spiralen vormen lange linten met een complexe vorm. Zelfs binnenin de moleculaire vormen van de materie vertoont het DNA een dubbele spiraalvorm.

Spiralen zijn eigenlijk enkelvoudige stroomlijnen van draaikolken, pieken of sapstromen. Ze ontstaan door de interactie van stroming en de daaropvolgende afbuiging van stroming rond de draaikolk.

Plaatsing van bladeren rond de stengel

In de Anthroposofie zijn studies gemaakt over de spiraalsgewijze plaatsing van de bladeren rond de stengel bij heel wat planten. De afstanden tussen de opeenvolgende bladeren (bij verspreide bladstand) naarmate je opklimt langs de stengel vormen relaties volgens een vast patroon, nl. de Fibonnaci-reeks (zie verder).

Deze verhoudingen zijn zowel te vinden in de plantenwereld als in de omlopen van de planeten. De Anthroposofen zien een relatie tussen de vorm van de planten en de omloop van de planeten. We gebruiken de spiraalvorm vaak in een ontwerp, zowel om compacte vormen te laten ontstaan of anderzijds precies om aanplantingen te spreiden of om water- en windstromen te geleiden  ten voordele van onze doelstellingen in het landschap.

We zien de toepassing van spiralen in de technologie van alledag zoals schroeven, propellers, turbines en dergelijke meer.

Sommige soorten haaien en ongewervelden ontwikkelen spiraalvormige darmen om voedselopname te vergroten of spiraalvorming van trilharen om slijm, voedsel of deeltjes in of uit het organisme te transporteren. Planten zoals de haagwinde gebruiken spiraalvormige wortels als ankers in de aarde zoals sommige parasieten doen in dierlijk weefsel.

Kortom: spiralen worden gevormd waar harmonische stroming, compacte vorm, efficiënte opstelling, verhoogde uitwisseling, transport of verankering nodig is.

Enkele toepassingen in de tuin

Wij kunnen gebruik maken van dergelijke vormen op geschikte plaatsen in het ontwerp. Enkele voorbeelden zijn een kruidenspiraal, flowforms of golvende zaai- en plantlijnen:

Spiralen en de rij van Fibonacci

De rij van Fibonacci is een rij getallen waarbij elk getal de som is van de 2 vorige. Deze getallenreeks heeft de maken met het getal fi of de verhouding van de gulden snede. De getalwaarde van deze verhouding is 1,61803… . Met de rij van Fibonacci kan men de irrationele waarde van het getal fi steeds nauwkeuriger benaderen doordat de breuk van 2 opeenvolgende getallen in deze rij de waarde van fi steeds beter benadert.

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, …. Deze verhouding fi treft men overal in de natuur aan. Fi wordt beschouwd als dé maat van het levensritme van alle levende wezens en de rij van Fibonnaci symboliseert de stroom van de scheppingskracht. Ze schetst dan ook de voortplantingssnelheid van konijnenpopulaties, darren, e.a. creatieve processen.

Sommige planten vertakken zich volgens de rij van Fibonacci omdat elke tak één knoop overslaat vooraleer hij zijtakken vormt. Eén van de mogelijke bladstanden bij een plant is de verspreide bladstand. Deze verspreide bladstand kan verschillende vormen aannemen waarbij elke vorm van bladstand door een breuk, de zgn. fyllotaxische formule, wordt weergegeven. De noemer van die breuk duidt aan het hoeveelste blad opnieuw boven het uitgangsblad staat. De teller duidt aan na hoeveel omwentelingen rond de stengel het volgend blad opnieuw boven het uitgangsblad verschijnt.

Enkele voorbeelden

Enkele voorbeelden van planten en hun fyllotaxische formule :

1/2: olm, linde, hazelaar

1/3: els, berk

2/5: eik, populier, notenboom, tabaksplant

3/8: kool, vlas en sommige wilgen

Ook hier zien we weer de rij van Fibonnaci verschijnen.

Heb je al eens gekeken naar de plaatsing van de zaden in een zonnebloem, of naar de bloempjes in het hart van een madeliefje of een Echinacea? Of naar de plaatsing van de schubben van een ananas? Of de plaatsing van de schubben bij een dennenappel? En zo kunnen we nog lang doorgaan.

Telkens is het een fascinerend gezicht hoe ordelijk en mooi die geplaatst zijn. En ook daar vinden we Fibonnaci weer terug. In de ordening kan je rijen onderscheiden die zich spiraalsgewijze voortzetten. Het aantal spiralen dat bij elke plant terug te vinden is varieert maar zal telkens overeenkomen met een getal uit de rij van Fibonnaci.

Wie meer informatie wil over dit onderwerp kan best even een kijkje nemen naar het artikel van Frank Van Der Linden: http://www.fractal.org/Life-Science-Technology/bouw-van-planten.htm

Je kan heel eenvoudig nog veel meer informatie vinden over dit onderwerp, een goede start is alvast: http://www.science.smith.edu/phyllo/

(Vrije vertaling uit ‘Permaculture. A Designer’s Manual’ van Bill Mollison met overname van enkele tekeningen)

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!