Nadat de composthoop is opgezet, in het begin snel heel warm wordt en dan langzaamaan afkoelt, komt er een moment dat u de nieuwe compost wilt gebruiken in uw tuin.

Maar wanneer is deze eigenlijk klaar? Wanneer is het keuken- en tuinafval ver genoeg afgebroken en omgezet om compost genoemd te worden en gebruikt te worden?

In handboeken wordt meestal geschreven dat compost gereed is nadat ze afgekoeld is en de oorspronkelijke producten niet meer herkenbaar zijn.

Klacht over zaad

Ik heb jarenlang op een tuincentrum gewerkt. Ik herinner me nog iemand die de klacht had dat al zijn zaadjes die hij had gezaaid niet of slecht opkwamen. Hij vond dat wij slechte kwaliteit verkochten en wou zijn geld terug.

Na veel vijven en zessen, kwam het probleem naar boven.

Hij had vrij veel verse compost ondergewerkt in de grond. Wanneer deze compost nog niet klaar is, gaat de compostering onder de grond gewoon verder.

Nu denkt u waarschijnlijk dat deze compost onder de grond verder is gaan werken en te warm is geworden. Zaad kiemt inderdaad niet meer goed wanneer het is blootgesteld aan temperaturen boven 44°C.

De compost was echter ondergewerkt en vermengd met de grond waardoor de temperatuur niet meer heel hoog oploopt. De compost is zo te sterk verdund waardoor te hoge temperaturen zelden de oorzaak zijn.

Om te achterhalen wat wél de oorzaak is, moeten we even naar de samenstelling van de grond kijken.

C/N = 12/1

Het eindstadium van organisch materiaal in de bodem is humus. We weten niet precies wat humus juist is, maar wel dat humus een koolstof (C) – Stikstof (N) verhouding (C/N) heeft van 12 – 1. Dit noemt men stabiele humus omdat deze maar langzaam wordt afgebroken. Tijdens deze afbraak stelt hij constant voedingsstoffen ter beschikking van planten.

De belangrijkste stof die vrijkomt bij de afbraak van humus is stikstof.

Wanneer u nu onafgewerkte compost in de grond werkt met een andere verhouding van C/N dan gaat de natuur alles in het werk stellen om deze verhouding terug te herstellen.

C/N < 12/1

Bij deze verhouding is er meer stikstof aanwezig dan koolstof. Omdat de grond meer stikstof dan stabiele humus bevat, wordt het teveel aan stikstof snel gebruikt door de planten en dan het bodemleven om zich te voeden.

Samen met stikstof komen ook andere voedingsstoffen vrij. Deze versnelde vrijstelling van stikstof en andere voedingsstoffen duurt tot het bodemevenwicht hersteld is en de verhouding C/N in de bodem terug rond de 12/1 ligt.

Hoe lager deze verhouding van C/N, hoe meer stikstof dus en hoe heviger de reactie in de grond.

Een voorbeeld hiervan is kippenmest. Dit is een zeer goede bemesting omdat ze een lage C/N verhouding bevat. Hierdoor wordt het teveel aan stikstof snel vrijgesteld en samen met andere voedingsstoffen gebruikt door planten en micro-organismen.

Na enkele maanden is het evenwicht hersteld en komen stikstof en voedingsstoffen nog maar geleidelijk aan vrij.

Een composthoop zal echter meestal geen lage verhouding van C/N hebben, meestal gaat deze te hoog zijn.

C/N > 12/1

Bij compost met een hoge C/N verhouding is er een overschot aan koolstof. Nu is koolstof in al zijn verschillende vormen een energiebron voor micro-organismen en deze zullen dan ook zeer actief worden en zich snel vermenigvuldigen.

Het grote probleem dat zich dan voordoet is dat deze organismen niet enkel koolstof nodig hebben, maar ook stikstof, kalium, fosfor, magnesium, calcium, … Dezelfde stoffen die ook planten nodig hebben voor hun groei!

Om al de lichaampjes van deze micro-organismen te vormen, zijn er grote hoeveelheden nodig van deze voedingsstoffen, en deze zijn niet voldoende aanwezig in de compost. Vooral stikstof is te beperkt aanwezig in de toegevoegde compost (lage C/N= veel koolstof, weinig stikstof).

De organismen zullen dus alle beschikbare stoffen opnemen uit de reserves van de bodem, waardoor de planten tekorten gaan krijgen en niet meer verder kunnen ontwikkelen.

Gedurende deze periode dat alle koolstof wordt verbruikt door bacteriën en andere organismen, worden alle voedingsstoffen en stikstof uit de bodem gehaald en opgeslagen in de lichaampjes van de micro-organismen.

Wanneer de hoeveelheid koolstof zakt, zakt ook de populatie van bodemorganismen. Doordat deze organismen afsterven komen de voedingsstoffen waaruit ze zijn opgebouwd terug vrij en zijn ze terug beschikbaar voor de planten.

Na verloop van tijd wordt het evenwicht hersteld, zakt de verhouding van koolstof en stikstof terug naar 12/1.

Sir Albert Howard is één van de grondleggers van de biologische landbouw en heeft verschillende belangrijke boeken geschreven over de bodem, compost, …. Hij had een unieke manier om dit probleem te omschrijven:

De bodem kan geen twee werkjes tegelijkertijd uitvoeren. Men zou niet mogen verwachten dat de bodem de humus zou kunnen nitrificeren, terwijl die ook organisch materiaal zou moeten omzetten. De vertering van organisch materiaal wordt best naast de landbouwgrond gedaan; en als het uiteindelijke product dan klaar is voor nitrificatie, dan wordt het terug op de landbouwgrond gebracht en in de grond gewerkt.

Welke verhouding heeft mijn compost?

Indien u bij het opzetten rekening heeft gehouden met de juiste samenstelling en mengeling van bruine en groene materialen dan zal uw composthoop al snel de juiste verhouding bereiken.

Wanneer u twijfelt en toch wat meer bruin materiaal heeft toegevoegd dan oorspronkelijk de bedoeling was dan kunt u 2 verschillende dingen doen:

1. In het najaar onderwerken in de grondWanneer u de compost in de grond onderwerkt in het najaar, zal tegen het voorjaar de juiste verhouding hersteld zijn en kunt u zonder zorgen uw moestuin beplanten.Indien u deze compost pas in het voorjaar gaat onderwerken is de kans groot dat de planten de eerste weken of maanden niet gaan groeien of ernstige tekorten gaan hebben.
2. Uw composthoop nog even laten rustenHet is niet omdat uw compost is afgekoeld en alles bruin ziet dat de compost ‘klaar’ is. Zelfs nadat de hoop is afgekoeld gaat de omzetting verder en wordt het juiste evenwicht van C/N nagestreefd.Het is moeilijk om hier een tijd aan vast te hangen omdat het bereiken van het juiste evenwicht afhankelijk is van vele factoren. Het tijdstip van opzetten, samenstelling, weersomstandigheden, …

Waarom kiemde het zaad nu eigenlijk niet?

Terug naar de boze meneer met zijn slechtkiemend zaad. Zoals in het begin gezegd had hij juist verse compost ingewerkt.

Deze bevatte hoogstwaarschijnlijk nog veel te veel koolstof waardoor het bodemleven explodeerde en gigantisch toenam. De koolstof in de grond wordt echter niet enkel opgenomen door de bodemorganismen, er wordt ook een heel deel afgegeven als CO₂ bij verschillende chemische processen

Nu is CO₂ giftig bij hoge concentraties. Doordat er een plotse gigantische explosie is van het bodemleven, explodeert ook de productie van CO₂. Dit heeft als gevolg dat er hoge concentraties van deze stof in de grond zitten en dit is toxisch voor kiemend zaad.

Het resultaat is slecht of niet kiemend zaad. Maar niet enkel zaad heeft hier last van, ook jong plantgoed kan hier hard van afzien!

Bron grafiek: Organic Composting for Gardeners, Steve Solomon