De appelaar is samen met andere loofbomen ongeveer honderd miljoen jaar geleden ontstaan, wellicht ergens in Centraal-Azië. De eetbare variëteiten zouden voortkomen uit de woudappel Malus silvestris. In het wild is deze appel zuur en slechts genietbaar nadat de vorst erover is gegaan.

De Grieken kenden de appel maar de Romeinen hadden kwekerijen en kenden de techniek van het enten. Zij verspreidden de appel over Europa. Maar aanvankelijk waren het vooral de monniken die zich met de appelteelt bezig hielden. Pas in de late Middeleeuwen werd de appel populairder en minder duur. In de 18de en 19de eeuw nam het aantal rassen enorm toe. Op dit ogenblik zijn er duizenden appelrassen maar slechts enkele zijn te koop in de winkel.

Appels als vruchtbaarheidssymbool

Appelen kwamen naar verhouding talrijk voor en aan één struik stonden soms honderden vruchten. Ze werden dus vruchtbaarheidssymbolen. Het was een Keltische gewoonte omstreeks de jaarwisseling te drinken op de gezondheid van de appelboom en op zijn vruchtbaarheid.

Een beker, rond als de zon, werd gevuld met warme cider. Daarin zwommen geroosterde appeltjes. Drie warmte- of zonnesymbolen. Iedereen nam plaats in een wijde kring, omheen een appelboom die, door zijn ouderdom of gestalte, als vertegenwoordiger van alle bomen in de tuin werd verkozen. Om de beurt dronk iedereen een slok uit de beker en de rest werd over de boomwortels gesprenkeld. Zo bezwoer men de zon, dwong men haar in haar zwakste stand, om door haar warmte de appelbomen te zegenen met vele vruchten. Tegelijkertijd werd er met potten en pannen een hels lawaai gemaakt, om de boze geesten te weren of uit te drijven en om de ziel van de appelboom uit de winterslaap te wekken.

In februari gingen de vrouwen in de boomgaard met vuurpotten en fakkels. Ze geloofden dat iedere vonk en iedere genster een appel zou worden. Dit gebruik werd later gekerstend tot Lichtmis. De appel was ook het symbool van de kennis. De appel draagt nl. een pentagram of vijfster binnen in zich. Deze vijfster is te zien als je een appel dwars doorsnijdt zodanig dat het klokhuis niet overlangs maar dwars gesneden wordt.

Een heilige boom

De appelboom was bij de Kelten, na de eik, de meest geheiligde boom. Daarom werden ook appelbomen geplant in de onmiddellijke nabijheid van de heilige plaatsen. De druïden geloofden in een zonneparadijs. Dit was het eiland Avalon, het eiland van de appelen en de onsterfelijkheid. Daar wordt koning Arthur verzorgd van zijn dodelijke wonden. Door het eten van de magische appelen bereikt hij de onsterfelijkheid.

Als symbool van het leven en van onsterfelijkheid is de appel terug te vinden in vele verhalen. Reeds zeer lang wordt de appel als voedsel gebruikt. De oudste appelresten die men gevonden heeft kunnen zo ongeveer 6000 tot 6500 jaar oud zijn en ze stammen uit het steentijdperk. Het zijn meestal verkoolde resten van vruchten of versteende indrukken van pitten. De verkoolde appel is amper 14 mm groot. Er bestaan aanduidingen dat ze in 2 of 3 stukken gesneden werden en in de wind of aan het vuur gedroogd werden, om ze zolang mogelijk na de herfst te kunnen bewaren.

Vele manieren om te eten

Ook nu nog zijn er talrijke recepten te vinden met appelen. Je vindt ze zowel in voorgerechten, hoofdgerechten, nagerechten, gebak, dranken al of niet alcoholisch, broodbeleg,… Een appel kan in zowat alles verwerkt worden of je kan hem gewoon rauw eten als gezond tussendoortje. Van de schillen kan je samen met een kaneelstokje lekkere thee zetten.

Niet alleen in de keuken, maar ook in de cosmetica werd de appel reeds vroeg op prijs gesteld. Het woord ‘pommade’ komt van de gewoonte van de Romeinse vrouwen om hun huid te verzorgen met een appelzalf. Hiervoor lieten ze appels, bestoken met kruidnagels, in wolvet trekken. Appelsap herstelt immers het huidweefsel.

De appel bevat veel gezonde stoffen zoals natuurlijke vruchtensuiker, kaliumzouten, magnesium, ijzer, fosfor, kiezelzuur, zwavel, koolhydraten, vit A, B, C en E, een weinig oxaalzuur, appelzuur, 0,5 tot 1,6% pectine. Appel helpt tegen diarrhee, is kalmerend en ontgiftend. Zo raadde Paracelsus (15de – 16de eeuw) zijn patiënten aan eens per maand een appeldag te houden om het organisme te revitaliseren en te reinigen.

Uit wetenschappelijk onderzoek in de jaren zeventig bleek dat appelpectine een gunstige invloed heeft op de afzettingen van cholesterol. Appel vermindert het risico van aderverkalking en van een hartinfarct. En dit is nog maar een fractie van wat een appel allemaal vermag. Of zoals het spreekwoord zegt: ’An apple a day, keeps the doctor away’.

Ook bij de Bachbloesems vinden we de appel, (Malus pumila) terug als reinigingsremedie.

Appelen in onze taal

Dat appelen altijd een belangrijke rol gespeeld hebben, vinden we terug in de vele spreekwoorden en uitdrukkingen die onze taal rijk is, zoals een appeltje met iemand te schillen  hebben, de appel valt niet ver van de boom, door de zure appel heenbijten, iets kopen voor een appel en een ei, iemand appelen voor citroenen verkopen, een appeltje voor de dorst, een appelflauwte, een oogappel,…

Appels zijn er in diverse kleuren: groen, geel rood, met streepjes, maar toch blijken mensen vooral van blozende appelen te houden.

Een gedicht als afsluiter

De oudste Europese dichteres is Sappho, een Griekse dichteres uit de 7de eeuw voor Christus. Er zijn alleen fragmenten bewaard van haar poëzie, maar daar zijn juweeltjes tussen. Bovendien bieden fragmenten het voordeel dat de fantasie en interpretatie onbeperkt zijn:

Zoals de zoete appel
bloost aan het eind van een tak
hoog in de hoogste twijgen
door de plukkers vergeten —
neen, niet vergeten
maar niet te bereiken…

vertaling P. Claes

Deze tekst is eerder verschenen in ‘De Sapstroom’, een trimestrieel contactblad van Yggdrasil. Meer informatie vindt u hier: Een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats.

Volgende Stap?

Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!