Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
Diversiteit is een heel belangrijk element in de natuur en logischerwijs dus ook in permacultuur en natuurlijk tuinieren. Bovengrondse diversiteit is relatief eenvoudig uit te leggen. We streven naar een diverse tuin: verschillende planten, diverse randen, een rijkdom aan leven.
Dat weten we ondertussen wel. Daar zijn we ook al een heel eind in mee. Dat is vertrouwd terrein. [Read more…]
Ik wil het vandaag graag hebben over het belang van foto’s nemen tijdens het observeren in de tuin. Niet alleen in een grote nieuwe tuin, maar ook in een kleine tuin én zelfs wanneer je al jaren bezig bent. Foto’s zijn niet alleen handig om vast te leggen wat er allemaal aanwezig is en die informatie later te gebruiken in je planning. Wat ik in deze podcast vooral wil benadrukken, is hoe waardevol foto’s zijn om terug te kijken in de tijd. Die vergelijking is vaak verrassender dan je denkt. [Read more…]
Welkom in de podcast van deze week. Het is een beetje een minireeks. Vorige week heb ik het gehad over onze pluktuin, onze zelfpluktuin voor fruit, die we opnieuw gaan inrichten omdat er momenteel toch van alles fout loopt.
Ik heb vorige keer uitgelegd hoe we die ontworpen hebben, dat de ligging ideaal is met enkele bemerkingen, en wat er momenteel fout loopt. Deze week wil ik het graag hebben over de praktische uitwerkingen van de oplossingen en hoe we de nieuwe zelfpluktuin gaan aanpakken en inrichten. Zoals ik al zei, we gaan hem anders inrichten. [Read more…]
Ik krijg heel veel mails binnen waarin ik problemen voorgeschoteld krijg. Mensen geven soms ook een oplossing erbij en vragen dan of dat misschien de manier is waarop ik het zou doen. Maar het is dikwijls niet zo eenvoudig om op die vragen te antwoorden, want op welke manier kan je eigenlijk het best antwoorden op vragen over problemen in de tuin?
Het lijkt misschien raar dat ik dat op die manier verwoord, want uiteindelijk wil jij, als je een vraag stelt, gewoon een oplossing voor je probleem. Maar in een natuurlijke tuin, als je met permacultuur bezig bent, dan weet je dat al: een direct antwoord is vaak niet de juiste oplossing voor jouw specifieke situatie. En wat ik daarmee bedoel, dat leg ik graag uit in deze podcast.
Afgelopen week heb ik een korte lezing gevolgd van Laurens Van Dessel, die in zijn vrije tijd actief bezig is met voedselbossen, met permacultuur en met vele zaken daar rond. Maar als job, wat hij in zijn dagelijks leven doet, is hij marketeer die vooral bezig is met storytelling. Hij heeft dat ook aangetoond, bijvoorbeeld met de site Eten Uit het Bos, waar hij verschillende permacultuurprojecten is gaan bezoeken en eigenlijk een beetje het verhaal vertelt van wat er allemaal gebeurt en wat mensen daar doen.
Tijdens die lezing gaf hij wat uitleg – storytelling een heel uitgebreid onderwerp – over wat je als bedrijf of als persoon kan doen om mensen geboeid te houden en het interessant te maken, bijvoorbeeld op sociale media. Hij haalde daar tien tips uit, en één daarvan heb ik heel goed onthouden: dat je moet inspelen op of vertrekken vanuit het waarom van je project, je dienst of wat je doet, en dat dan automatisch de hoe ook wel duidelijk wordt.
Dat klonk mij vertrouwd, want dat is uiteindelijk ook wat ik probeer te doen, en wat je zeker ook in permacultuur moet doen. Het is heel moeilijk om te zeggen tegen mensen: je moet dat zo doen. Het is belangrijker dat je weet waarom je iets moet doen en wat daar allemaal achter zit. Dan vind je meestal ook wel het hoe dat voor jou van toepassing is.
Daarom ook, als ik cursussen geef of mails beantwoord, zeg ik altijd: “Ik vertel wat wij doen, in onze situatie.” Dat is als laatste toevoegsel na de uitleg van een oplossing toch wel belangrijk, omdat het onze manier van werken is, op onze bodem, in onze omstandigheden. Het kan perfect zijn dat het helemaal anders werkt bij jou.
Bijvoorbeeld als het over mulchen gaat in deze periode, dan komen er altijd vragen over de dikte, over het materiaal, over wanneer je moet mulchen en wat je allemaal kan gebruiken. In deze tijd van het jaar gaat het heel vaak over mulchen: welke materialen mag je gebruiken, verzuurt de bodem niet, moet je het weghalen in het voorjaar? Dat zijn allemaal vragen die op zich eenvoudig lijken, maar als je wat dieper kijkt, merk je dat het allemaal sterk afhankelijk is van je bodemactiviteit, van de materialen die je gebruikt – eikenblad of lindeblad bijvoorbeeld – van hoe fijn je ze maakt, of je dat volledig op de bodem legt of gedeeltelijk laat verteren, of je het verzamelt met een grasmachine of in stukken knipt met een haagschaar.
Dat maakt allemaal verschil en heeft invloed op de verteringssnelheid. En ook: wanneer wil je het weg hebben van je bedden? Wij zijn luie tuiniers, wij laten alles lang liggen, laten de natuur haar werk doen en wachten tot de temperatuur van de bodem voldoende opgelopen is, tot het bodemleven heel actief is. Wij beginnen meestal pas begin mei met het grootste deel van onze tuin te zaaien en te planten. Dat is redelijk laat, maar dat speelt allemaal een rol.
De temperatuur speelt mee. Lig jij in Friesland met je tuin of aan de zee in Vlaanderen, dat is een enorm verschil. Heb je een microklimaat, lig je in een stad of op een open plek, op een helling aan de noordkant waar veel wind en open ruimte is – dat maakt allemaal verschil in temperaturen, in nachttemperaturen.
Er zijn dus heel veel factoren die het resultaat beïnvloeden, en die ook bepalen hoe je iets het best aanpakt. En dat maakt het zo moeilijk om te zeggen tegen iemand: “Je moet dat zo doen.” Daarom vind ik het veel belangrijker dat wij in een cursus uitleggen waarom je iets doet en wat het effect zal zijn. Hoe je dat zelf het best kan aanpakken, volgt daar meestal vanzelf uit.
Of, wat volgens mij het ideale is: dat je het zelf ontdekt door te observeren en te experimenteren. Dat is ook een belangrijke denk ik: dat je moet leren om dingen te proberen en te durven, wetende dat het kan mislukken. We zijn dat een beetje afgeleerd. Op school leren we de manier waarop het moet. Op het werk leer je een stramien dat je moet volgen. Als je gaat koken, heb je een recept waarin stap voor stap staat wat je moet doen. En het idee is dan: als je die volgorde volgt, kom je tot een goed resultaat.
Dat kan in sommige delen van je leven kloppen, maar in een tuin werkt dat zelden zo. In permacultuur en natuurlijk tuinieren draait het niet om “de juiste manier” – die bestaat niet. Er zijn zoveel externe factoren die alles beïnvloeden, waarvan misschien wel de belangrijkste jouw manier van werken is. Het gaat niet om de juiste manier, maar om de juiste omgeving, de juiste context, het juiste geheel van factoren.
Wat bij ons werkt, in onze omstandigheden, met onze bodem, onze voorgeschiedenis en onze doelen, kan bij jou totaal anders uitpakken. Misschien heb jij andere doelen, een ander ritme, andere materialen of gewoon minder tijd. En dan moet het dus ook op een andere manier.
Daarom besteden we in onze cursussen veel tijd aan het theoretische gedeelte. Dat lijkt misschien vreemd – theorie in een tuinierscursus – maar eigenlijk is dat heel logisch, zeker als je natuurlijk wilt tuinieren. Er is zoveel kennis nodig om te begrijpen wat er allemaal gebeurt en waarom je iets doet. Als je dat weet, begrijp je ook beter hoe je het kunt doen.
Als je weet waarom je gaat mulchen, waarom het najaar daar zo’n goede periode voor is, wat er gebeurt met het blad of ander materiaal, waarom je beter bruin materiaal gebruikt dan groen, waarom je de dikte van je mulchlaag aanpast aan de weersomstandigheden – dan begrijp je wat er gebeurt. En dan weet je ook waarom je het soms beter dunner doet, om vroeger een vrije bodem te hebben. Al die “waaroms” samen geven je een goed beeld van het “hoe”.
En natuurlijk moet je daarna altijd nog proberen, testen, aanpassen aan jouw omstandigheden. Want, ik geef het eerlijk toe, ook wij maken nog altijd fouten. Dat hoort erbij. De omstandigheden veranderen elk jaar, en dat betekent dat je blijft leren, met vallen en opstaan. De fouten worden kleiner, maar verdwijnen nooit helemaal. En dat is goed, want het houdt je scherp.
Dus voor iedereen die een vraag stelt – niet alleen aan mij, maar op alle mogelijke platformen of gewoon aan zichzelf – er is geen juist antwoord. Er is alleen jouw manier van werken, op jouw bodem, in jouw context, in relatie met alles wat daar leeft, onder en boven de grond. Ook bv. met medetuiniers moet je vaak zoeken naar een evenwicht tussen ieders manier van werken en verwachtingen.
Dat maakt sommige mensen onzeker, maar dat hoeft niet. Het zou je niet bang moeten maken, maar nieuwsgierig. Nieuwsgierig om dingen te proberen, te observeren, te leren. Weten dat fouten erbij horen, dat iedereen zoekende is. Zelfs mensen die al jaren tuinieren – ook wij.
Ik heb dit jaar bijvoorbeeld enorm veel bijgeleerd over de bodem door samen te werken met de Bodempioniers. En zo leer ik elk jaar weer iets nieuws. Over compost, over het kweken van tomaten, over mulch. Iedereen, ook wie al lang bezig is, blijft bijleren. Zolang je jezelf maar nieuwsgierig opstelt en de notie van perfectie loslaat. Want perfectie bestaat niet in de tuin.
Elk jaar zijn de weersomstandigheden anders, en elk jaar mislukt er wel iets. Soms één of twee teelten, om redenen die je niet altijd begrijpt. Soms lukt iets nergens: een jaar lang was peterselie moeilijk te vinden, nergens groeide het goed, ook niet bij ons. Het jaar daarna was het kervel of pompoen. Dan denk je misschien dat jij iets fout gedaan hebt, maar vaak zijn het gewoon de omstandigheden.
Observeren, experimenteren, durven proberen – dat is wat telt. Als je het waarom begrijpt, vind je vroeg of laat jouw hoe. En blijkbaar geldt dat niet alleen in de tuin, maar in zoveel andere domeinen van het leven.
Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!
Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin
Zoals je waarschijnlijk al weet, ben ik al een hele tijd bezig met Bodempioniers: een studiegroep, een zelflerend netwerk waarbij we elkaars projecten bezoeken, veel van elkaar leren, en op het einde de bedoeling hebben een advies uit te brengen aan het Departement Landbouw. Afgelopen week was Yggdrasil aan de beurt en hebben we onze bodem eens grondig bekeken.
Ik zat al een tijdje met behoorlijk wat vragen over onze bodem. Een deel ervan was al beantwoord door andere bodems te bekijken, veel te leren en te luisteren naar wat anderen ervaren, maar er was ook een nieuwe vraag bijgekomen. Daar had ik het eerder al over gehad: dat we ondanks al het mulchen toch nog last hebben van droogte, terwijl we nochtans heel veel organische stof in de bodem hebben.
In deze podcast wil ik het graag hebben over mulchen met blad. Mulch met blad is ideaal in deze periode. Het valt binnenkort massaal van de bomen, is gratis en steeds vernieuwd. Voor wie nog niet met mulchen aan de slag is, is dit eigenlijk een perfecte kans om te starten. Het materiaal ligt letterlijk voor het grijpen. [Read more…]
Een vraag die regelmatig terugkomt, via mail of tijdens cursussen, is of je bodem niet omhoogkomt door al die compost en vooral door het vele mulchen dat we doen. Het is een uitgebreid antwoord om uit te leggen wat er precies gebeurt wanneer je dat allemaal toepast, en ik probeer dat in deze podcast te beantwoorden. [Read more…]
Als ik een blog of een podcast heb gepubliceerd, dan worden er vaak vragen gesteld. Via de reacties, maar ook via mail komen er best wel wat vragen binnen over dat onderwerp.
Of soms over iets vergelijkbaars, of iets aansluitend dat mensen zelf doen. Of iets waar ze via de podcast aan herinnerd werden. Heel vaak merk ik ook in mijn cursussen dat veel mensen eigenlijk dezelfde vragen hebben.
Dus misschien is het een goed idee om die vragen af en toe gewoon via de podcast te beantwoorden, zodat iedereen ermee in contact komt. En misschien ook met vragen die ze zelf niet durfden stellen, of misschien niet de moeite waard vonden om te stellen, maar waar ze dan toch een antwoord op krijgen.
In deze podcast wil ik het graag hebben over aardbeien kweken. Daar valt ontzettend veel over te vertellen, maar ik ga me beperken tot een paar zaken. Dingen die wij misschien net iets anders doen dan gebruikelijk, en die jou misschien ook kunnen helpen. Ik ga drie punten bespreken.
Het eerste is: welke mulch gebruiken wij bij aardbeien? Plastic is een optie, stro, houtsnippers, en er zijn nog wel wat andere mogelijkheden. Hoe doen wij dat en waarom?
Het tweede punt gaat over de manier van kweken: hoe integreren we aardbeien in ons systeem, combineren we ze met andere gewassen, of doen we dat helemaal niet? En als we dat niet doen, waarom niet?
En het derde punt is een tip die jou misschien kan helpen om wat efficiënter met je ruimte om te gaan. Want als je graag veel aardbeien eet, wil je daar misschien niet meteen een groot stuk van je tuin aan besteden. Met dit idee kan je misschien toch meer aardbeien hebben zonder dat je veel plaats verliest. [Read more…]
Over onkruid wieden in de tuin valt veel te vertellen, maar het is onmogelijk om dat allemaal in één podcast samen te brengen. Daarom wil ik in deze aflevering drie onderwerpen bespreken die met wieden te maken hebben. Het eerste gaat over ons systeem om te zorgen dat er niet te veel onkruid in de tuin aanwezig is, zodat je op elk moment de druk onder controle kunt houden. Afhankelijk van de grootte van je tuin kost dat maar enkele minuten tot hooguit een half uur per week. Het tweede onderwerp is wat je kunt doen als je het probleem toch niet de baas kunt, wanneer er om een of andere reden te veel onkruid staat of het veel te hard groeit, en hoe je dat weer onder controle kunt krijgen. En het derde onderwerp gaat niet over mulchen in het algemeen, maar wel over hoe een mulchlaag je kan helpen bij het beheersen van hardnekkige meerjarige onkruiden.
Dat eerste systeem is eigenlijk ontstaan uit ervaring, door dingen verkeerd te doen en te merken wat niet werkte. We hebben in onze tuin een breed hoofdpad. Wie hier al geweest is, weet dat het in de zomer vaak niet zo breed lijkt omdat alles volgroeid is, maar in de winter zie je duidelijk dat het pad bijna, of zelfs iets meer dan, drie meter breed is. Langs beide randen staan rijen fruitstruiken. Langs die randen laten we doorheen het seizoen allerlei soorten kruiden groeien, zowel eenjarigen als meerjarigen, die we gebruiken, die we plukken, en die tegelijk bijdragen aan de diversiteit in de tuin.
Op zich was dat nooit een probleem, omdat we al die kruiden nuttig gebruiken. Maar het echte probleem was dat we het hoofdpad niet opkuisten. Onze aandacht ging naar de bedden en kweekruimtes, en het pad lieten we maar wat begaan.
Tot we merkten dat, telkens we bezoek kregen of een rondleiding gaven, het opeens gigantisch veel werk was om dat pad weer op orde te krijgen. Niet een paar uurtjes, maar meerdere dagen achter elkaar. En als je tijdens het seizoen plots meerdere dagen aan één klus moet besteden, dan loop je op alle andere vlakken hopeloos achter.
Daar wilden we een oplossing voor vinden, zeker ook omdat er op een deel van dat pad ontzettend veel distels groeiden. Distels raak je alleen kwijt door ze steeds opnieuw weg te halen en ze uit te putten. Dus besloten we dat stuk pad systematisch aan te pakken.
We namen ons voor om alles, ook de allerkleinste disteltjes, elke week weg te halen zodat ze nooit groot genoeg konden worden om opnieuw kracht op te slaan en verder te groeien. Dat was eigenlijk het begin van ons systeem.
We kozen een vast moment: donderdagochtend om tien uur, meteen bij de start van mijn tuinwerkdag. En telkens begonnen we op die plek, met het uittrekken van de distels. De eerste keren was dat behoorlijk wat werk, omdat je de grote planten moest uittrekken en er meteen weer nieuwe scheuten verschenen. Maar na enkele weken merkten we dat er nog maar weinig terugkwam omdat de wortels in de grond simpelweg het tempo niet konden bijhouden.
Van daaruit zijn we verder gegaan met het hele pad. Elke week opnieuw, op dat vaste moment, namen we een uur om het pad systematisch proper te maken. En heel belangrijk: we zeiden niet “we doen het pad in één keer helemaal”, maar we beperkten ons bewust tot dat uurtje. Het pad is lang en breed, dus dat is meer dan genoeg.
We lieten ook altijd een deel planten staan – afhankelijk van het moment in het seizoen of van de soorten die er groeiden – maar alles wat we niet wilden, haalden we weg.
En we begonnen elke keer opnieuw aan het begin van het pad, niet waar we de vorige week geëindigd waren. Zo was er telkens een stuk dat helemaal schoon en proper was, en voorkwamen we dat de eerste meters alweer vol onkruid stonden tegen de tijd dat we het einde bereikten.
In het begin gaat dat traag. Het eerste uur geraak je misschien tien of vijftien meter ver. De week erna merk je dat je dat stuk veel sneller doet, en dat je daarbovenop nog eens vijf tot acht meter extra kan aanpakken. Elke week win je wat tijd op de eerste stukken, omdat er daar steeds minder terugkomt. Na vijf tot zeven weken konden wij meestal het hele pad doen binnen het uur. Daarna heb je eigenlijk nog maar een kwartiertje of twintig minuten nodig om alles bij te houden. Dan is het niet meer elk plantje op je knieën uit trekken, maar gewoon van onkruid naar onkruid stappen en met gemak weghalen wat er staat.
Als je dit vertaalt naar een doorsneetuin, dan volstaat misschien al een kwartiertje per week. Het belangrijkste is dat je een vast moment kiest en daar elke week aan vasthoudt.
Nog beter is om er vroeg in het seizoen mee te beginnen, in maart of half april, als er nog maar weinig gegroeid is. Dan kuis je enkel op wat er tijdens de winter verschenen is, en gaat het ontzettend vlot vooruit. Als je dat dan volhoudt doorheen de lente en zomer, dan wordt het nooit een groot werk.
Wij beginnen meestal te laat, waardoor er al veel staat en we een aantal weken nodig hebben om bij te geraken. Maar eens we goed bij zijn, tegen de zomer, gaat het bijhouden heel vlot en nemen we in dat vaste uur zelfs zijpaden en andere stukken mee.
Het is wel cruciaal om dat moment niet over te slaan, want anders merk je hoe snel er weer overal onkruid staat en je opnieuw voor dagen werk komt te staan.
Mijn advies is dus: zorg altijd voor een vast moment in de week om te wieden. Het maakt niet uit of dat nu zaterdagochtend is of zondagnamiddag, zolang je het maar elke week volhoudt. Begin met een kwartier of een half uur, en kijk hoe ver je komt. Merk je dat je op tien minuten al klaar bent, dan kan je eventueel nog een border of een ander stukje tuin meepakken. Heb je meer tijd nodig omdat er veel onkruid staat, dan schuif je gewoon op naar een uurtje.
Maar stel dat je te laat begonnen bent, of dat er na een vakantie of drukke periode plots ontzettend veel onkruid staat. Dan is mijn advies: begin niet meteen alles uit te trekken. Dat werkt demotiverend en gaat veel te traag. Wat veel beter werkt, is de eerste keer gewoon met een snoeischaar de hele tuin doorgaan en alle bloeiende en zaaddragende onkruiden afknippen. Doe dat net onder de bloem, of desnoods halverwege de stengel, dat maakt niet zoveel uit. Belangrijk is dat je voorkomt dat er nieuw zaad in de tuin terechtkomt. Trek ze niet uit, maar knip ze gewoon af. Als je voorzichtig te werk gaat en de zaadhoofden meteen in een kruiwagen of emmer legt, zonder te veel te schudden, vermijd je dat er toch zaad op de grond belandt. Dat bespaart je op lange termijn gigantisch veel werk.
En dan kom ik bij het derde punt: mulchen. Niet zozeer hoe of waarmee je moet mulchen, maar vooral hoe mulch kan helpen bij hardnekkige wortelonkruiden. Bij planten zoals brandnetel of zevenblad lukt het bijna nooit om alle wortels uit te trekken. Er breken altijd stukken af die weer uitlopen. Wat wel werkt, is die planten zo goed mogelijk uittrekken en daarna een dikke mulchlaag aanbrengen. Liefst houtige materialen zoals houtsnippers of stro, want die kan je dik leggen en het verteert langzaam. Gras of groene mulch werkt minder goed omdat het snel verteert en je er geen dikke laag van kunt maken.
Na het mulchen zal je merken dat de onkruiden snel opnieuw opkomen, vaak al na een paar weken. Maar dat is juist de bedoeling. Want doordat ze vooral in die losse mulchlaag nieuwe wortels vormen, kan je ze veel gemakkelijker verwijderen. Ook de onderliggende bodem wordt door de mulch losser en rijker, waardoor zelfs oudere wortels makkelijker loskomen. Zo put je de planten langzaam uit. Bij brandnetel lukt dit meestal binnen een jaar, bij peen of zevenblad duurt het langer – soms twee jaar – maar het werkt wel.
Het enige probleem ontstaat wanneer die wortelonkruiden telkens opnieuw uit een border of vaste plantenstrook de tuin binnengroeien. In dat geval raak je de bron niet kwijt. Wat je dan kan doen, is langs die grens een mulchstrook aanleggen die je regelmatig naloopt, zodat het onkruid niet verder je moestuin binnendringt. Op die manier hou je het toch onder controle.
Als je deze drie strategieën combineert – consequent wekelijks wieden op een vast moment, bij een achterstand eerst bloemen en zaden wegknippen, en hardnekkige wortelonkruiden aanpakken met mulch – dan zal je merken dat onkruid wieden nooit meer een onoverkomelijke klus hoeft te zijn. Na verloop van tijd heb je genoeg voorsprong opgebouwd en kost het nog maar een kwartiertje tot een half uurtje per week om een grote oppervlakte netjes te houden.
Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!
Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin