Naam
Het eerste deel van de wetenschappelijke naam Lactuca is het Latijnse woord voor sla waarin het woord lac voorkomt dat melk betekent. Dit verwijst naar het witte melksap van de plant dat bij beschadiging zichtbaar wordt. Het tweede deel serriola is het Latijnse woord voor zaagje, vermoedelijk omwille van de vele scherpe tandjes die op blad en stengel staan.
De Nederlandse naam kompassla heeft te maken met het feit dat de bladeren zich zo plaatsen en draaien dat ze zo weinig mogelijk middagzon krijgen en daardoor als een kompas fungeren.
Herkomst en verspreiding
Kompassla komt oorspronkelijk uit de steppen van Zuidoost-Europa en Zuidwest-Azië. Nu komt de plant voor in alle gebieden met een gematigd klimaat.
Kompassla is in onze streken algemeen en neemt nog toe, vooral in stedelijke gebieden.
Beschrijving
Kompassla is een een- tot tweejarige plant met een lange penwortel waaruit een stevige, onbehaarde stengel groeit die bezet is met stekels. De plant kan tot anderhalve meter hoog worden.
De bladeren zijn blauwachtig, de middennerf is onderaan voorzien van stekels die verder lopen op de stengel. Ook de bladrand is afgezet met stekeltjes. De bladeren zijn langwerpig, sommige planten hebben onderaan zelfs over de gehele plant bladeren die veerdelig zijn ingesneden. De bladeren zitten aan de stengel met twee pijlvormige slippen die achter de stengel door gaan. De bovenste bladeren staan verticaal.
Het speciale van deze plant is dat de bladeren zich zo richten dat ze geen felle middagzon op het bladoppervlak krijgen. Ze richten zich immers naar het oosten en het westen, ook al moeten ze daarvoor een kwartslag draaien. De bedoeling is om te felle verdamping tegen te gaan. Dit valt het best op bij planten die in volle zon staan.
Bovenaan gaat de stengel vertakken om een bloeipluim te maken. De lichtgele bloemhoofdjes bestaan enkel uit lintbloemetjes die vaak zelfbestuivend zijn. Kompassla bloeit van juli tot september. De vruchtjes zijn nootjes met vruchtpluis.
Standplaats
Kompassla houdt van open, zonnige plekken, matig droge tot vochtige, voedselrijke grond. Verstoorde, stenige of omgewerkte gronden zijn erg geliefd.
Functies in de tuin
Kompassla is waardplant voor de kompassla-uil. Het is een nachtvlinder uit Midden- en Zuid-Europa die steeds vaker voorkomt in Noordwest-Europa. In België komt hij overal voor, in Nederland vooral in het zuidwesten. Hij overwintert als pop.
Giftig
Kompassla gelijkt heel goed op gifsla, maar de bladeren van gifsla staan niet gedraaid. Bovendien bestaan er van kompassla variaties in de vorm. Het is ook niet zo erg als je beide soorten niet uit elkaar kan houden want beide zijn giftig. Hoe giftig is niet duidelijk. Vroeger werd vooral gifsla gebruikt als kalmeermiddel.