Naam
De wetenschappelijke naam Anagallis is afgeleid van het Griekse woord anagelao, ik schaterlach. Dit zou verwijzen naar het feit dat de plant melancholie kon verdrijven. Arvensis is een Latijns woord dat van het veld betekent.
De Nederlandse naam bestaat uit guichel dat voor waan staat en heil dat genezing betekent.
Sommige volksnamen zoals arme-luis-barometer, verwijzen naar het feit dat het als een soort barometer beschouwd werd. Soms wordt het ook rode muur genoemd, verwijzend naar de gelijkenis met vogelmuur.
Rode pimpernel is een andere volksnaam waarvan men vermoedt dat hij via het oud-Franse woord piperinus, dat peperachtig betekent, ontstaan is. Dit omwille van de gelijkenis van de vruchtjes met peperkorrels.
Herkomst en verspreiding
Men vermoedt dat rood guichelheil oorspronkelijk in het Middellandse Zeegebied voorkwam. Op dit moment komt deze plant voor in alle werelddelen, in streken met een gematigd of warm klimaat.
In onze streken is de plant algemeen met uitzondering van enkele plaatsen waar ze vrij zeldzaam is, zoals in de Kempen en in het noorden van Nederland.
Beschrijving
Het is een eenjarig kruid dat tot zo’n twintig centimeter diep wortelt. Met overwegend liggende stengels die zich aan het uiteinde oprichten, kruipt het over de grond. De stengels zijn vierkantig en kaal en gaan niet inwortelen. Ze worden tot dertig centimeter lang.
De eironde blaadjes zitten tegenover elkaar op de stengel en zijn niet langer dan een centimeter. Ze hebben gave bladranden en zwarte klierpuntjes onderaan. De jonge plant gelijkt vrij goed op vogelmuur.
Let op het volgende: vogelmuur heeft ronde stengels, en geen zwarte klierpunten onderaan de bladeren. Van zodra de bloemen verschijnen is het verschil opvallend. Rood guichelheil bloeit immers met rozig-rode en af en toe met lichtblauwe bloemen met een doorsnede van ongeveer een centimeter. Vogelmuur heeft witte bloemen.
Guichelheil bloeit van mei tot de herfst. De tweeslachtige bloemen staan op steeltjes die vertrekken vanuit de oksels van de bladeren. De bloemen gaan open bij zonnig weer en sluiten zich voor de avond valt. Ook bij bewolking en regenweer blijven ze dicht, waarnaar de volksnaam barometerglas verwijst.
De vrucht is een doosvrucht. Een plantje zorgt voor een tweehonderdtal zaden die lang kiemkrachtig blijven.
Standplaats
Guichelheil is te vinden op akkers, open grasland, braakland en in moestuinen. De plant houdt van een plaatsje in de zon op droge tot vochtige grond.
Functies in de tuin
Het is niet duidelijk welke functies de plant heeft, al zal ze die wel hebben. Ik heb ook niets kunnen vinden over de relaties met insecten of andere dieren.
Giftig
Rood guichelheil is giftig. Als je vogelmuur gaat oogsten voor de bloei is het dus opletten geblazen. Als je beide planten goed kent, kan je ze wel uit elkaar houden. Bij twijfel wacht je best tot de bloei.
In vroegere tijden werd rood guichelheil medicinaal gebruikt tegen uiteenlopende kwalen. De plant is giftig omdat ze een hoge dosis saponine bevat en cucurbitacinen die bekend staan als de meest bittere stoffen. Naargelang de bron is rood guichelheil zwakgiftig tot behoorlijk giftig. De bladeren hebben een brandende en intens bittere smaak. Vergis je dus niet bij het plukken.
Folklore, mythologie, verhalen
De plant bezit antidemonische krachten. Aan de deurstijl gehangen geeft guichelheil bescherming tegen nachtgeesten.