Enkele podcasts geleden had ik het over functies die een tuin kan vervullen. Maar over functies valt nog veel meer te vertellen. En een concept waarmee ik zelf toch wel wat moeite heb gehad om het goed te begrijpen, om het goed te gebruiken, is dat van elementen en functies.

Daar wil ik in deze podcast wat dieper op ingaan. Op zich kennen we het allemaal wel, denk ik: elementen in je tuin die moeten samenwerken, die ervoor moeten zorgen dat je een ecosysteem ontwikkelt — en dat zo goed mogelijk. Dat klinkt uiteraard heel eenvoudig, maar hoe je dat in de praktijk toepast, is vaak een ander verhaal.

Een boom

Als je daar boeken over leest, of blogs en podcasts over beluistert, wordt vaak het voorbeeld van een boom aangehaald. En dat is uiteraard iets eenvoudigs: een boom vervult vele functies.

Die levert schaduw, verricht fotosynthese, haalt mineralen op uit de bodem, bloeit, laat bladeren vallen en verrijkt zo de bodem. Als je de juiste bomen kiest, levert hij ook vruchten of fruit, biedt hij nestplaatsen voor vogels, en voedsel voor talloze insecten. Dat kennen we allemaal. Maar een boom is een boom.

In een tuin staat nog zoveel meer. Wat bedoelen ze nu precies met functies? Hoe kun je dat juist inplannen in jouw tuin? Daar heb ik toch wel enige tijd mee geworsteld. Het heeft me moeite gekost om dat juist te interpreteren en ook goed toe te passen.

Als je kijkt naar een element, dan zeggen we dat een element in een tuin minstens drie functies moet vervullen. Hoe meer functies het vervult — zoals die boom — hoe belangrijker het wordt en hoe meer het bijdraagt aan het ecosysteem, aan de weerbaarheid, aan de veerkracht van de tuin. En dat is toch wel belangrijk, zeker met de huidige omstandigheden.

Een takkenril

Lange droge periodes, natte periodes, intense warme korte periodes — het is allemaal wat moeilijker geworden in de tuin. Een voorbeeld dat ik graag aanhaal, is een takkenril.

Dat is iets wat je zelfs in een kleine tuin gemakkelijk kunt maken, op kleine schaal dan. In de eerste plaats is het een plek waar je dood hout of snoeihout — waar je anders geen weg mee weet — kwijt kunt. Wij doen dat niet voor gewoon snoeihout.

Dat versnipperen we en gebruiken we in de tuin. Maar we doen het vooral voor snoeihout met doornen. Ik denk bijvoorbeeld aan meidoorn, maar ook aan snoeihout van fruitstruiken zoals kruisbessen, taybessen, of bramen met doornen.

Dat is moeilijk te versnipperen. Dan krijg je van die verdroogde dorens die nog gemeen kunnen prikken als je eraan werkt.

Ook takken van sleedoorn, met die lange doornen — dat is toch wat ambetant. Die leggen we in de takkenril.

Dat is dan meteen een plek waar je dat kwijt kunt, en waar het heel traag verteert. Op die manier kun je jarenlang veel materiaal kwijt in die takkenril. Als je die juist plaatst, kan het ook dienen als afsluiting.

Sommige mensen vinden dat niet zo mooi, dus zorg dat je overeenkomt met je buren, dat zij het ook zien zitten dat je daar een takkenril maakt. Als je het anders wilt aanpakken, kun je hem ook midden in je tuin leggen. En als je hem dan goed oriënteert… Bij ons ligt er één oost-west, wat betekent dat één kant vol in de zon ligt, en de andere volledig in de schaduw.

Dan heb je twee tegenovergestelde microklimaten. De ene kant is donkerder, vochtiger en zal een heel ander soort planten aantrekken dan de andere kant, waar de volle zon op staat, waar de warmte blijft hangen en het droger en warmer is. Een ideale plek voor planten zoals pepers, tomaten, paprika’s.

Op die manier kun je met een simpele takkenril verschillende functies combineren. Die takkenril is een opslagplaats voor hout, trekt veel bodemleven aan, en ook ander leven dat zich tussen de takken ophoudt. Denk aan egels, kikkers, maar ook aan veel kleiner leven.

Hij zorgt voor extra microklimaten in je tuin. Hij kan dienen als afscheiding tussen twee zones. Zo heb je al snel vier functies. En dat is bij constructies altijd heel dankbaar.

Een draad

Als je bijvoorbeeld een draad hebt als afsluiting tussen je moestuin en de rest van je tuin, dan is dat gewoon een draad — die vormt een grens. Misschien kun je er nog iets tegen laten groeien, dan komt er een tweede functie bij. Maar eigenlijk is dat wat beperkt.

Zoals eerder gezegd: probeer altijd minstens drie, liefst zoveel mogelijk functies te voorzien voor alles wat je bouwt of plant. Die draad zou je bijvoorbeeld kunnen vervangen door een besdragende haag.

Het voordeel is dat je dan fruitstruiken hebt die vruchten geven, bloeien, bestuivers aantrekken, natuurlijke vijanden lokken, voedsel en nectar leveren voor bestuivers, én voedselbessen voor jezelf en voor vogels. Op die manier krijgt die haag meerdere functies.

Ze vormt een afsluiting tussen moestuin en tuin, levert voedsel voor mens en insect, trekt nuttige insecten aan, en verbetert de bodem. Bij het snoeien in de winter levert ze mulchmateriaal.

Zo raak je snel aan een hele lijst functies. En zo kun je elk element in je tuin bekijken: voldoet het aan meerdere functies? Zo niet, kun je het dan vervangen of aanvullen?

Een stalkaars

Ik denk aan een plant zoals stalkaars, die heel populair is in onze tuin. Een plant die een toorts vormt vol bloemen. Eén functie: bloeien — op zich al een functie.

Mooi zijn hoort thuis in de tuin. Daarnaast: nectar leveren, bestuivers aantrekken — tweede functie.

Na de bloei maakt de plant veel zaadjes. Die vormen voedsel voor vogels en andere dieren. De lege zaaddozen zijn in de winter overwinteringsplekjes voor insecten — voedsel voor vogels.

Wij laten ze zichzelf uitzaaien. Ze maken een grote rozet met bladeren — uitstekend mulchmateriaal. Zo vervult één plant gemakkelijk vijf functies. Een mooie aanvulling voor je tuin, versterkt je ecosysteem, verhoogt de veerkracht.

Een sierroos

Vergelijk dat met een roos in een siertuin. Die is mooi — één functie. Soms komen er bestuivers op, maar bij moderne rozen vaak niet. Bij gevulde bloemen raken insecten niet aan de nectar. Dan heeft die plant weinig extra waarde.

Snoeihout van rozen met stekels is moeilijk te verwerken. Het eindigt dan eventueel in de takkenril, maar dat is niet echt een belangrijke functie.

Sierplanten kunnen dus meerdere functies hebben, maar je moet kritisch zijn. Veel moderne sierplanten doen weinig meer dan “mooi zijn”.

Smeerwortel

Bekijk je smeerwortel — een klassieker in de permacultuur. Ze wortelt diep, haalt voedingstoffen omhoog, laat haar blad vallen — bodemverbetering. Ze bloeit overvloedig, trekt hommels aan. Onder smeerwortel zitten veel spinnen — waarom weet ik niet, maar dat is een extra functie.

Je kunt haar meerdere keren per jaar terugsnijden en het blad gebruiken als mulch. Ze groeit goed, vormt een bladerdek en werkt als een levende barrière tussen zones. Ik noem hier al zes of zeven functies.

Eendagslelie

Zo moet je doorgaan. Ik denk ook aan Hemerocallis, de daglelie. Een plant die goed groeit in allerlei omstandigheden, in zon en schaduw, droog en nat.

Ze maakt eetbare bloemen, trekt insecten aan, en levert eetbare zaden en wortels. Ze vormt een afsluiting, groeit waar andere planten het moeilijk hebben, en is tegelijk decoratief.

Dus ook daar: vier, vijf functies. En dat is wat je best doet in de winter of wanneer je tijd hebt — je tuin vanop afstand bekijken.

Alles bekijken

Bekijk al je planten, bomen, struiken, constructies. Kun je iets vervangen of toevoegen zodat het meer functies vervult?

Denk aan sierplanten met weinig functies, vervang ze door andere mooie planten met wél functies — zoals eetbare bloemen of die insecten aantrekken. Denk aan een kale muur — enkel afscheiding. Zet er een draad tegen en laat er klimplanten op groeien.

Zo zorg je ervoor dat alles in je tuin meerdere functies krijgt. En dat zelfs een kleine tuin veel veerkracht heeft.

Als één element wegvalt of een functie niet goed vervult, nemen andere elementen het over. Zo is je tuin beter bestand tegen onverwachte veranderingen — zoals lange droogtes gevolgd door korte stortbuien.

Droogte

Ik denk aan 2022. Het was toen extreem droog. Bijna niets groeide. Maar de stalkaarsen deden het goed. Net als zomerpostelein. Dat waren onze bodembedekkers.

Ze hielden de bodem bedekt, leverden mulch. Andere bronnen — smeerwortel, gras, andere planten — verdroogden. Die planten waren onze redding.

Zoveel mogelijk elementen met zoveel mogelijk functies

Door zoveel mogelijk functies te combineren in zoveel mogelijk elementen, zorg je voor een evenwichtige, veerkrachtige tuin.

Dus: geef elk element zoveel mogelijk functies. En — daarover meer in een volgende webinar — zorg ook dat elke functie in je tuin door meerdere elementen wordt ondersteund. Dan ben je écht robuust voorbereid.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin