Wat is veerkracht in de tuin? Op zowat alle domeinen kan je het hebben over veerkracht: veerkracht van de bodem opbouwen, veerkracht van je bodemleven, veerkracht tegen de wisselende weeromstandigheden. De lijst is nagenoeg oneindig.

Maar zelfs in die lange lijst wordt vaak veerkracht van de tuinier zelf vergeten. En dat is eigenlijk belangrijker dan alle bovenstaande elementen. Want geen tuinier, geen tuin.

De tuin begint bij de bodem?

Wanneer je over natuurlijk tuinieren praat, dan kom je steevast bij de bodem uit. Het is de basis van alles, een uitstekende bodem met veel organisch materiaal is het ideaal dat je nastreeft. Het zorgt voor een stabiel bodemvoedselweb, voor gezonde planten die weinig gevoelig zijn voor plagen en ziektes en heeft zo een enorme impact op alles wat er gebeurt in de tuin.

Maar die bodem is vaak van een bedroevende kwaliteit wanneer je begint. Sommigen starten op een bodem die al jaren verzorgd en gevoed is door een goede tuinier, maar de kans is groter dat er wordt gestart op een oude landbouwgrond, een verwaarloosd terrein, op opgevoerde grond na bouwwerken of op een grasveld dat wordt omgevormd.

Elke startsituatie heeft zijn voor- en nadelen, maar de bodem laat telkens te wensen over. Het vraagt dan een grote investering van tijd, werk en soms geld om dit om te keren. Er moet gepland worden, er moet gemulchd worden, er moet organisch materiaal de bodem in, er moeten randen aangelegd worden om het ecosysteem op te bouwen.  Er kan zoveel gedaan worden in de eerste jaren om je tuin op te bouwen. En hier ligt vaak het probleem.

Een natuurlijke tuin starten is niet evident

Een natuurlijke tuin is niet eenvoudig om op te starten, toch niet zoals de meesten eraan beginnen. En daar ligt nu net het probleem. Het begin is altijd leuk: iets afdekken, vooruitgang zien en dingen planten en opbouwen is leuk.

Het eerste jaar is vaak niet eenvoudig naar opbrengst toe, maar dat kan je nog op het opstarten, op het opbouwen steken. Maar indien het jaar erna de bodem niet meewerkt, plagen hun kop opsteken, er een lange droge periode is en de opbrengst weer tegenvalt dan wordt er al snel de brui aan gegeven.

Want hier is iets wat in bijna alle boeken over tuinieren over het hoofd wordt gezien: de tuinier zelf.

Een natuurlijke tuin opstarten moet op de juiste manier gebeuren

In een gangbare tuin frees of spit je alles om en heb je een schone lei om te starten. Je strooit kwistig met meststoffen om alles groot te krijgen en alle andere problemen spuit je met de gifspuit weg. Het enige wat vaak nog voor frustraties zorgt is onkruid, maar ook hier zijn allerlei middelen die kunnen helpen.

En heb je het wat laten lopen op het einde en is alles overgroeid, dan begin je het jaar daarna met de frees of spitvork gewoon opnieuw. Alles omdraaien en je start weer met een schone lei.

In een natuurlijke tuin waar je bodem je alles is, is dit niet zo vanzelfsprekend. Alles wat je in een gangbare tuin doet, heeft een negatief effect op je bodem: spitten, spuiten, hakken, bemesten. Allemaal werken ze je bodemleven tegen en zorgen ze voor een slechtere structuur.

Je kan je onkruid niet magisch laten verdwijnen door te spuiten, met een hak rond te gaan of alles om te spitten. Je moet het manueel verwijderen. Maar onkruiddruk neemt maar heel geleidelijk af, op voorwaarde dat je niets in zaad laat komen, want anders neemt het nog toe. Zo bouwen eventuele problemen snel op en wordt het het jaar erna niet beter.

Een natuurlijke moestuin opstarten doe je bedacht, na observatie, na voldoende nadenken en in de geest van de ontwerpprincipes: kleinschalig en langzaam opbouwend. Zet een systeem op dat werkt voor jou, in jouw tuin. Experimenteer, zoek en probeer en eens je iets hebt dat werkt, dan breid je stelselmatig uit.

En zelfs dan heb je als tuinier nog een grote veerkracht nodig. Want tuinieren is de laatste jaren zeker niet eenvoudiger geworden. Het onvoorspelbare en extreme weer heeft tuinieren sterk bemoeilijkt en is voor velen de druppel te veel geworden zodat ze gefrustreerd stoppen.

Daarnaast heb je allerlei organismen die mee willen eten, een bodem die maar traag opbouwt, veranderingen in je leven die ook je tijdsbesteding in je tuin beïnvloeden … Er zijn heel veel factoren die ervoor kunnen zorgen dat je het tuinieren opgeeft en de handdoek in de ring gooit.

Opbrengst is relatief

Nochtans moet dat niet, maar dan moet je het werk juist aanpakken en met de juiste ingesteldheid tuinieren. Zorg bij het ontwerpen dat je direct iets van opbrengst hebt. En besef dat in een tuin veel meer opbrengst te halen is dan enkel eetbare groenten.

Plezier, verwondering, mooie bloemen, veel vogels en verbinding met de natuur zijn ook als ‘oogst’ te beschouwen en zorgen ervoor dat je al snel veel meer waarde gaat hechten aan je tuin, zelfs als de oogst tegenvalt.

Weet ook dat het normaal is dat je in de eerste jaren zwaar moet investeren in je bodem: de natuur werkt heel goed, maar neemt zijn tijd. Een belangrijke les die je best ook toepast in jouw tuin: neem je tijd, begin klein en wees voorbereid.

En zelfs dan

Een natuurlijke tuin geleidelijk opbouwen verloopt zoals in het leven: met ups en downs. In het begin gaat het steil omhoog, daarna is er vaak een dip en weerslag op het startende enthousiasme. En daarna gaat het stilletjes omhoog met hier en daar kleine klimmetjes en dalen. Maar de algemene richting is omhoog.

Om die eerste dip te overleven heb je veerkracht nodig. Want die dip die komt er zeker, daar kan je gif op innemen. Niet bij iedereen na het eerste jaar, maar er komt altijd een moeilijke periode aan. Een periode waarin je twijfelt over je manier van tuinieren, over oogst die tegenvalt, bodemopbouw die te traag gaat, slakken die maar blijven komen, woelmuizen die opduiken en je knollen en wortels opeten, duiven die je kolen kaalpikken. Het gebeurt bij iedereen!

Het hangt van jou af

Het verschil tussen diegene die erdoor geraken en degene die stoppen is veerkracht: heb je het geduld, de kracht en het vermogen om deze periode door te komen, af te wachten en ondanks tegenvallende resultaten toch door te bijten en bovenaan de heuvel uit te komen?

Het hangt helemaal van jou af.

Permacultuur is een ontwerpsysteem en bestaat uit een hele reeks principes. Afhankelijk van de bron wordt er over een verschillend aantal principes gesproken, maar meestal wordt er naar de 12 principes van David Holmgren gekeken. Als leek kan het misschien lijken alsof deze principes afgeleid zijn uit de natuur door observatie en dan simpelweg opgelijst zijn om zo tot het systeem van permacultuur te komen.

Maar dat is helemaal niet zo. Permacultuur is wat men noemt een holistisch systeem. En dat houdt in dat je niet enkel naar de verschillende onderdelen van een systeem kijkt, maar vooral naar het geheel kijkt. En hierbij ook goed beseft dat alles een invloed heeft op elkaar. Dat maakt het ontwerpen zeker niet eenvoudiger, maar dat zorgt er wel voor dat je anders kijkt naar je tuin en dat je goed weet dat een ingreep op een bepaald onderdeel een verrassende invloed kan hebben op een ander onderdeel, positief of negatief!

De definitie van holisme gaat als volgt:

Holisme (Grieks: holos: volledig, geheel) is het idee dat de eigenschappen van een systeem (fysisch, biologisch, technisch, chemisch, economisch) niet afdoende kunnen worden verklaard door slechts de som van zijn samenstellende delen (componenten) te nemen. ‘Het geheel is meer dan de som der delen’.

–  Wikipedia

De invloed die de verschillende principes hebben op elkaar is aanzienlijk en belangrijk. Via onderstaande uitleg krijg je meer inzicht in deze materie en begrijp je hopelijk achteraf ook beter hoe ingenieus het permacultuursysteem eigenlijk wel in elkaar zit! Het ene principe leidt je naar het andere en zorgt dat je bij het ontwerpen met vele factoren tegelijk rekening houdt.

Verbanden

Elke serieuze tuinier gebruikt een tuinkalender om zijn werk te plannen. Een tuinkalender zegt wanneer je je aardappelen moet poten, wanneer het tijd is om pompoenen voor te zaaien en wanneer je juist je bessenstruiken moet snoeien. Zo vergeet je nooit iets te doen en gebeurt alles op tijd.

Een uitstekend voorbeeld van zo’n kalender is de Velt-Tuinkalender: Tuinkalender 2011. Er staat perfect in beschreven wanneer je wat moet zaaien onder glas, in volle grond, …  en de kalender is heel volledig.

Maar …

Zoals u waarschijnlijk elk jaar opnieuw merkt, is het weer wisselvallig en vervroegen of verlaten seizoenen soms een beetje. En dit geeft problemen met een doorsnee tuinkalender waarbij op vaste data activiteiten staan gepland. Maar in een kouder voorjaar zal deze datum eigenlijk te vroeg staan terwijl in een warm voorjaar deze planten al een hele tijd geleden in de grond mochten zitten.

Maar hoe weet u dat?

De Natuurkalender

De beste kalender is de kalender die is aangepast aan de natuur. Want het is op het ritme van de natuur dat je uw groenten moet zaaien en planten. Zo’n kalender noemt men een fenologische kalender. ‘Fenos’ is Grieks voor ‘tonen, te voorschijn brengen, laten verschijnen’, ‘logos’ staat voor ‘redeneren, bestuderen’.

Fenologie is dus het bestuderen van de eerste verschijnselen of gebeurtenissen in de jaarlijkse cyclus van planten en dieren. Planten en dieren luisteren heel nauw naar de evolutie van het weer en zijn sterk afhankelijk van temperaturen en licht. Zo is het mogelijk om i.p.v. het zaaien van wortels op een bepaalde datum te zetten, deze zaai te linken aan een gebeurtenis in de natuur.

Zo wordt de eerste zaai van zomerwortelen in volle grond op 29 maart gezet in de tuinkalender van VELT. In de fenologische kalender wordt deze eerste zaai gelinkt met het verschijnen van het eerste stuifmeel van de populieren.

Een voorbeeld van een fenologische kalender voor de moestuin vindt u hier: Fenologische kalender moestuin

Zaai en plant op het ideale moment, niet op de juiste dag

De redenering hierachter is dat de evolutie van het seizoen niet elk jaar hetzelfde is. Wanneer je op vaste datums gaat planten, kan dit eigenlijk op een verkeerd moment zijn – wanneer de grond bv. nog niet warm genoeg is.

Indien je de fenologische kalender gebruikt, ga je op de evolutie van de natuur zelf planten en zaaien en gebeurt dit dus altijd op exact het juiste moment naar temperatuur en licht toe.

Vele planten bloeien of lopen pas uit na het bereiken van een bepaalde temperatuur of het bereiken van een voldoende hoeveelheid licht. Omdat dit elk jaar hetzelfde is, is de natuur op dat moment even ver als het jaar ervoor, zelfs als het niet dezelfde datum is. Er kan soms een verschil van enkele weken opzitten!

Door het volgen van een fenologische kalender verzeker je jezelf er wel van dat je op het juiste moment onder de juiste omstandigheden zaait en plant.

Dit zorgt er dan weer voor dat je zaai- en plantgoed onder optimale omstandigheden kan opgroeien met de minst mogelijke moeite.

Zoals het spreekwoord luidt: Goed begonnen is half gewonnen.

Video