[mashshare]

De wetenschappelijke naam komt van de Latijnse woorden equus = paard en seta = borstel, arvense = van de akker: akkerpaardenstaart. De herkomst van de Nederlandse naam is niet duidelijk. Dat heermoes een wijdverspreid onkruid was, merken we aan de vele volksnamen. Die volksnamen vertellen ons ook heel wat over het gebruik van heermoes, het uitzicht en aanvoelen en de eigenschappen. Enkele voorbeelden van volksnamen: vossestaart, kattestaart, toverkruid, tinkruid, schuurbies, schaafstro, akkerpest, onnijt, onneet, koevergif, roebol, rouwbol, ruigebol,… (bol = oude benaming voor onkruid). Heermoes is een nakomertje van een oud geslacht van reuzen (30 m hoog) van 300 miljoen jaren geleden, de Carboonbossen. De paardestaartwouden van toen zijn nu de steenkoolmijnen. Er zijn ook vele afdrukken van gevonden in afzettingsgesteenten. Deze plant is een brug tussen de oudste vormen van plantaardig leven en onze moderne planten. Nu nog kan men reuzepaardestaart vinden van 6 meter hoog in het Amazonewoud.

Eens heermoes in de tuin …

Heermoes komt voor in Europa, West-Azië, Noord-Amerika, Noorden Zuid Afrika. Zoals de varens en wolfsklauwen behoren ze tot de onderafdeling van de vaatcryptogamen. Deze bezitten wel echte wortels maar geen bloemen en dus ook geen zaden. Heermoes is algemeen langs wegen en tussen gras. Op zandige akkers en op leemachtige zandgrond. De wortel gaat tot 2 m diep. De plant verkiest een vochtige bodem rijk aan klei en silicium. 40% van onze aardkorst bestaat uit silicium, voornamelijk onder de vorm van kwarts in de rotsen, als zeezand, in vulkanische gesteenten en onder verschillende andere vormen zoals opaal.

Voortplanting

Heermoes is een doorlevende plant die ondergronds overwintert met een soort knolletjes aan de wortels. De wortelstok zit diep in de grond. In april komt een lichtbruine stengel van ongeveer 20 cm boven. Die dient uitsluitend voor de voortplanting. Hij heeft geen chlorofyl. Bovenop groeit een soort aar, die bezet is met schubben die op steeltjes staan. Het zijn eigenlijk sporendeksels waaronder in zes doosjes ontelbare sporen rijpen. De sporenbolletjes bezitten 4 armen die bij nat weer stijf om de bolletjes heen gevouwen zijn. Bij droog weer gaan ze zich min of meer spiraalsgewijs uitspreiden. Dan is de spore klaar voor de reis. De sporen worden verspreid met de wind. Op een gunstig plekje groeit daaruit dan een mannelijke of een vrouwelijke voorkiem. Als de bodem vochtig genoeg is zullen de zaadcellen die uit de mannelijke voorkiem te voorschijn komen, al zwemmend proberen de eiflesjes te bereiken op de vrouwelijke voorkiem. Door samensmelting ontstaat een nieuwe paardestaart. Eind april, begin mei, als de vruchtbare stengel verwelkt is, komt de onvruchtbare, groene stengel boven. De groene haren vormen op regelmatige afstanden kransen van 6 à 12 zijtakken, die de bladeren vertegenwoordigen. De plant is als een ruggewervel opgebouwd uit verscheidene, min of meer losse, holle geledingen die men uit elkaar kan nemen en weer terug opbouwen. Het eerste lid van de zijtakken is duidelijk langer dan de bijhorende schede (=onderscheid met Lidrus).

Mineralisatie: bodem en lichaam

Ongeveer 90% van het silicium dat de plant bevat zet zich af in de buitenste wanden en migreert langzaam tot in de binnenste plantregionen. Deze mineralisatie verschaft de plant haar stevigheid en vormt een bescherming tegen fysische factoren zoals wind, water, e.d…. De overige 10% is oplosbaar. Deze is immers gebonden aan suikers, vetten en eiwitten of onder colloïdale vorm aanwezig in de cellen. Enkel deze oplosbare fractie kan gebruikt worden door ons organisme. Als je de randen van de bladeren onder een vergrootglas bekijkt zie je de kleine siliciumkristallen. Uit dergelijke kristallen zijn de edelstenen kwarts, amethyst, agaat en opaal gevormd. Heermoes bevat grote hoeveelheden mineralen (15 verschillende) waaronder een hoog percentage silicium (de as bevat tot 80%), waarvan slechts 10% oplosbaar. Mangaan en kalium zijn ook in hoge doses aanwezig. Daarnaast calcium, potassium, sodium, ijzer, zwavel, zink en magnesium. Als je van boven naar beneden langs de stengel strijkt voelt dat ruw aan door het hoge gehalte aan kiezelzuur van de celwanden. Verder bevat heermoes bitterstof, saponinen, looistof, organische zuren (appel-, zuring- en pectinezuur), en flavonoïdglycosiden. Een heel complex alkaloïden o.a. equisetonine dat in grote hoeveelheden giftig kan zijn voor het vee.

Heermoes op tafel?

De jonge, groene scheuten kunnen in de sla. In onze streken werden in vroegere eeuwen tijdens de vastentijd de jonge scheuten gekookt, in bloem gerold en dan in olie gebakken in de pan. Een bosje kan meekoken in de soep en daarna uitgehaald worden. In het Noorden zouden scheuten in azijn worden geconfijt en dan in deegwaren gemengd. Je kan heermoes drogen en vermalen om zo te gebruiken in de keuken. Voor onderhoud van keukengerei, potten en pannen werd een nauw familielid nl. Equisetum hyemale = Schaafstro, gebruikt om mee te schuren omwille van zijn ruigheid. In de steden werd het verkocht aan tinbewerkers, schilders, timmerlui, e.d. Het verving onze huidige metalen sponsjes, schuurpapier en soms een vijl.

Signaalplant

Voor de tuin is heermoes niet onbelangrijk. Grond zonder heermoes noemde men vroeger ‘Goedenaard’, grond waarop heermoes groeide: ‘Kwadenaard’. Nochtans bevat heermoes veel mineralen wat goed is voor de composthoop en voor de grond waarop je heermoes laat verteren. Hij haalt de mineralen zeer diep vanuit de grond naar boven. Maar heermoes geeft wel het signaal dat er iets mis is met de grond. Misschien groeit heermoes weelderig op grond die arm is aan mineralen in een poging zoveel mogelijk  mineralen naar boven te halen om het evenwicht te herstellen. Daarom is het goed heermoes die je uittrekt ter plekke te laten liggen. Het vergaat als asse en aangezien de groene stengel onvruchtbaar is, stelt er zich geen probleem van uitzaaien.   Deze tekst is eerder verschenen in ‘De Sapstroom’, een trimestrieel contactblad van Yggdrasil. Meer informatie vindt u hier: Een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats.

Volgende Stap? Schrijf u in voor email updates, zo wordt u automatisch op de hoogte gehouden van elk nieuw bericht!