Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
Naast smalle weegbree is de grote weegbree, Plantago major, ook lid van deze familie en spontaan aanwezig in vele tuinen. Hertshoornweegbree, Plantago coronopus, daarentegen groeit spontaan enkel aan zee. Ondertussen wordt deze laatste aangeboden door zaadhuizen als bladgroente.
Lava is een materiaal waar we vooral op gestoten zijn in onze zoektocht naar een oplossing voor heermoes. Het heeft ons toen geweldig goed geholpen, maar ondertussen weten we dat lava veel meer is dan enkel een mogelijke oplossing voor een overlast van heermoes. Het verrijkt de bodem met mineralen wat direct een impact heeft op alles wat in en op de bodem leeft: de bodemorganismen en je planten. En daar is pas echt een grote winst te pakken naar je gezondheid toe.
Ik wist al wel een beetje hierover, wat het belang was van lava om alle processen die van nature doorgaan in een plant mogelijk te maken. Lava bevat vele soorten mineralen in kleine hoeveelheden. Volgens de gangbare manier van werken is dat niet belangrijk, maar deze vele soorten mineralen zijn wel cruciaal voor allerlei processen in de plant. Vooral processen die instaan voor de verdediging van de plant, maar ook smaak, kleur … Ik vertel er altijd over in mijn cursussen:
Nu blijkt dat ik het belang van deze secundaire metabolieten of fytonutriënten zelfs nog onderschat. Uit een webinar in de gevorderden cursus (gegeven door Dirk Van Overstraeten) blijkt dat deze eigenlijk essentieel zijn in onze voeding, maar bovenal, dat deze niet of slechts zeer beperkt voorkomen in industriële voeding. Dat benadrukt het belang van lava, en ook van het zelf kweken van je groenten, kruiden en fruit. En eigenlijk zonder enige vorm van bestrijdingsmiddelen.
En wat nog meer frappant is: het belang van eetbare bloemen kan je niet onderschatten. En laat nu net dat een belangrijk onderdeel zijn van natuurlijk tuinieren. Aan iedereen die veel eetbare bloemen heeft staan en geen bestrijdingsmiddelen gebruikt: goed bezig! Aan al de rest: ga voor die eetbare bloemen en dump je bestrijdingsmiddelen 🙂 .
Belangrijk om te onthouden is ook dat plagen in de tuin noodzakelijk zijn. Je planten hebben een prikkel nodig van schimmels, rupsen, luizen en slakken. Deze insecten en beestjes zorgen er juist voor dat je planten gezond zijn voor jou en je zo de levensnoodzakelijk stoffen binnenkrijgt. Uiteraard alles in evenwicht en liefst zonder al te veel schade. Maar toch … Weeral een reden om toch iets minder opgewonden te geraken over die slakken en luizen in de tuin?
Wil je veel meer leren over al deze zaken, wil je meer achtergrond bij natuurlijk tuinieren, dan is de cursus voor gevorderden op je lijf geschreven: Online Jaarcursus voor gevorderden.
Bij Yggdrasil staan ze verspreid doorheen de tuin, waaronder ook enkele exemplaren aan de ingang. Eens ze in bloei staat, is de plant zeer opvallend en vele mensen vragen dan ook naar de naam. De Griekse alant is echt een spectaculaire en opvallende bloeier, met grote gele bloemen waar veel insecten op afkomen. Daarom hieronder wat meer informatie over deze plant, misschien is het een ideetje voor in jouw tuin?
De zon is de laatste weken overvloedig van de partij, en ondertussen is de temperatuur ook serieus de hoogte ingegaan. Tijd dus voor de maartse viooltjes om in bloei te schieten. Maar buiten dat de bloemen massaal open staan en paars zijn, is er over maartse viooltjes nog veel meer te vertellen.
De Pastinaak of Pinksternakel is een zeer oude groente, zoals blijkt uit vondsten in ongeveer 3000 jaar oude paalwoningen. Hij is afkomstig uit het Middellandse Zeegebied. Hij was al bekend bij de Grieken en de Romeinen. De Romeinen brachten hem mee naar onze streken waar de wortel groter werd dan in het Zuiden.
Tot de komst van de aardappel was pastinaak een belangrijk voedingsmiddel. Nadien is de teelt van pastinaak verdrongen door de aardappel en later door de wortel.
Pastinaak groeit in het wild en in wegbermen, in weilanden, aan de rand van velden. Het is een tweejarige plant met een witte, vlezige penwortel. Aan de buitenkant is de wortel crèmekleurig. De hals groeit bovenaan de wortel naar binnen toe. Daar ontspringen de diep ingesneden bladeren. Pastinaak is een robuuste plant die in het 2de jaar een holle bloeistengel vormt die tot 2 meter hoog kan worden, vol geelgroene bloemschermen. Het zaad is plat, gevleugeld aan de rand en lichtbruin van kleur. De zaden blijven slechts 2 jaar kiemkrachtig. Pastinaak is vorstbestendig en de wortels kunnen ‘s winters in de grond blijven.
Pastinaak is gemakkelijk te telen en bewaart in de winter. Men kan zaaien van maart tot juli. De zaden hebben een lange kiemtijd, tot vijf weken kan het duren voor de plantjes opkomen. De eerste blaadjes na de kiemblaadjes lijken nog helemaal niet op de volwassen bladeren: ze zijn nog voller en eerder hartvormig. Let dus goed op dat je ze herkent. Zaai op voldoende afstand zodat de wortel kan uitgroeien. Pastinaken groeien diep en zijn het gemakkelijkst te oogsten in losse grond.
In het handboek van Velt staat dat je pastinaak kan zaaien tussen vroege aardappelen. Eens de aardappelen gerooid, hebben de planten nog voldoende tijd om uit te groeien. Misschien eens uitproberen?
Van zodra de wortels enige omvang hebben kan je ze oogsten. De hals zit meestal net onder grond. Je kan met de vingers voelen hoe groot de omvang is. De lengte van de wortel is niet te zien maar is afhankelijk van de variëteit. Met een spitvork kan je ze uit de grond halen. Probeer hierbij de wortel niet te raken.
Je kan best oogsten voor onmiddellijk gebruik. De schil wordt immers snel kurkachtig en is dan nog moeilijk schoon te krijgen.
In de winter kan je de wortels in de grond laten of ze inkuilen. Bedenk wel dat woelmuizen en –ratten liefhebbers zijn van de wortels.
Je kan ook een exemplaar laten uitzaaien. Hiervoor laat je de pastinaak overwinteren in de tuin en in het volgende jaar gaat hij bloeien. Hij bloeit prachtig en als schermbloemige is het een nuttige plant in de tuin. Schermbloemigen trekken immers insecten aan die natuurlijke vijanden zijn van meerdere ongewenste insecten zoals luizen.
Pastinaak is een robuuste plant die veel ruimte inneemt als ze bloeit en nadien zaad draagt.
De wortel van pastinaak is aromatisch, ietwat zoet maar ook soms wat bitter. Je kan hem zowel rauw als gestoofd klaarmaken. Hij wordt als groente klaargemaakt of in groentemengsels verwerkt en in stoofpotten. Hij is heel geschikt om aan diverse soepen toe te voegen: hij maakt ze fluweelromig zonder room toe te voegen. Ook soep van enkel pastinaak, een ajuin en laurierblad met een beetje verse peterselie op het eind is heel lekker.
Je kan de wortel in stukjes snijden en samen met worteltjes klaarmaken met toevoeging van Provençaalse kruiden.
Pastinaak hoef je niet te schillen als hij vers is. Schoonschrobben volstaat. Maar de schil wordt snel kurkachtig en dan is het beter hem te schillen.
Deze plant zou aan haar naam komen omdat, volgens een legende, Maria bij haar vlucht uit Bethlehem voor Herodes bij het zogen van Jezus enkele druppels melk morste op een distel. Sindsdien heeft deze plant witte vlekken op haar bladeren als herinnering aan deze gebeurtenis.
Mariadistel is inheems in Klein-Azië, Noord-Afrika, Zuid-Europa.
Ondertussen is ze uitgezwermd over heel Europa tot in het Noorden toe. Mariadistel is in de aarde verankerd met een dikke penwortel. De plant begint met een rozet waaruit nadien de bloeistengels omhoogschieten. [Read more…]
Een plantje dat al jaren opduikt in onze tuin en niet zo direct een nut lijkt te hebben is de duivenkervel. Een fragiel, mooi bloeiende en zich goed uitzaaiende plant die welkom is, al is het maar voor zijn uiterlijk dat toch net wat anders is dan de meeste planten en daardoor direct opvalt in een zee van planten.
Al heel mijn leven lees ik veel boeken. Sommige periodes wat meer, soms wat minder, maar zeker als jongen heb ik enorm genoten van de vele andere werelden die bereikbaar werden door boeken. Zo heb ik op jonge leeftijd de reeks (toen nog maar 4 boeken) van De Aardkinderen gelezen, een reeks over het leven van het meisje Ayla in de prehistorie. De beschrijving van de natuur, van de leefomstandigheden toen, hoe de mensen aan eten geraakten, hoe er gejaagd werd: het is allemaal zo doordacht en accuraat dat je helemaal mee bent in het verhaal.
Een kritiek op de boeken is soms dat er heel uitgebreid wordt ingegaan op de werking van kruiden. En dan meestal met de nadruk op medisch gebruik. Er staan in de boeken inderdaad lange beschrijvingen van planten, vindplaatsen, bloeittijdstippen, gebruik en toepassingen, maar deze vind ik absoluut niet storend. Ze geven een extra dimensie aan het verhaal, want toen waren kruiden (zowat alle planten eigenlijk) zeer belangrijk en vormde plantenkennis een essentieel onderdeel om te overleven.
Het zou niet slecht zijn mochten mensen ook in deze tijden wat meer kennis van deze zaken hebben …
De naam, look-zonder-look, vertelt ons dat deze plant naar look geurt maar geen look is. Het is een kruisbloemige en helemaal geen familie van de look. Nochtans als je een blaadje kneust, verspreidt zich een lookgeur.
Deze plant komt vooral voor in Europa en in het westen van Azië. In België is ze ruim verspreid in bossen, hakhout, in struikgewas, verwaarloosde parken en tuinen. Vandaar dat ze vaak het etiket ‘onkruid’ krijgt opgeplakt.
Mulchen en planten spontaan laten uitzaaien lijkt misschien niet zo evident, maar is wel perfect mogelijk. Vooral omdat de meeste planten grote hoeveelheden zaad achterlaten, maar ook omdat je bodem nooit 100% perfect afgedekt blijft tijdens het volledige jaar. In het voorjaar is het de bedoeling dat de mulchlaag dun tot onbestaande is, in de zomer zijn er voldoende vogels die komen krabben en zo open plekken creëren.
Maar welke planten laten wij spontaan uitzaaien en opkomen in onze tuin? Een hele reeks, sommige bekend, andere net iets minder. De lijst hieronder is zeker niet volledig, maar omvat de planten die zo direct in mij opkwamen tijdens het schrijven.
Die lijst is de kortste, al is er een beetje een grijze zone tussen wat je als groente en als kruid kan bekijken.
Om te beginnen is sla een hele eenvoudige maar blijkt rode sla toch een streepje voor te hebben. We laten hier en daar sla in bloei komen, ze maken veel bloemetjes en trekken bestuivers aan en zijn ook gewoon mooi. Eens uitgebloeid vormen ze een mooie hoeveelheid mulchmateriaal. In onze tuin zijn het vooral de ‘Wonder der vier jaargetijden’ en de eikenbladsla die regelmatig opkomen. Indien ze in te dichte groepjes opkomen kan je het teveel aan planten verplanten.
Radijzen laten we ook volop in bloei en zaad komen. Beide zijn eetbaar én lekker, en vormen nadien ook een flinke hoeveelheid mulch. Eén radijs groeit al flink uit en geeft veel opbrengst, dus zeker niet overdrijven is de boodschap. Ook hier is er een verschil in resultaat. Bij ons zaait vooral de IJspegel zich goed uit, de gewone rode ‘Cherry Bell’ doet het eerder sporadisch.
Nieuw-Zeelandse spinazie is een zalige soort spinazie die je zeker eens moet proberen: geen problemen met doorschieten, maandenlange opbrengst en lekker. Voorzaaien is niet evident, spontaan uitzaaien is de oplossing. Je laat een plant gewoon afsterven in de winter, de bloemetjes en zaden worden massaal in de oksels gevormd. Het is geen snelle kiemer, maar geen paniek: eens de bodem is opgewarmd krijg je meer dan genoeg exemplaren om uit te kiezen. Verplant de mooiste, laat de andere iets uitgroeien en eet ze op.
Prei en ajuin zijn ook behoorlijk simpel. Gewoon enkele mooie exemplaren niet oogsten en best ook steunen met een bamboestokje zodat ze mooi recht blijven. De bloei is spectaculair, er komen altijd veel insecten op af. Daarna kan je de stengel omplooien zodat het zaad mooi bijeen op de grond neerkomt. Of je laat het verspreiden zodat je op verschillende plaatsen zaailingen krijgt. De kiemende plantjes moet je normaal wel verplanten zodat ze ver genoeg uit elkaar kunnen verder groeien en mooi ontwikkelen.
Pastinaak is een tweejarige en zal normaal pas in het tweede jaar bloem vormen. Het zijn grote opvallende bloemen die hoog worden en zeer veel insecten aantrekken. Ook hier hebben we gemerkt dat het zaad vaak in hoopjes samen valt en kiemt en je best verspeent.
Veldsla doet het goed. Enkele planten laten staan zorgt ervoor dat het jaar erna in het najaar massaal veel opkomt. Ook hier vaak te dicht bijeen waardoor je best dunt en een deel jonge plantjes verwijdert of verplant. Zorg dat er maximaal een 3-4 plantjes bijeen staan zodat ze mooi kunnen uitgroeien. Ik vind dat er vaak zelfs te veel plantjes opkomen, zelfs indien er behoorlijk gemulcht is.
Postelein, zowel de winter- als zomerversie doen het zeer goed eens je ze in zaad hebt laten komen. Beide komen massaal op en vormen zich eerder om tot onkruid dan groente. Het is bij beide eerder een prestatie om ze beperkt en controleerbaar te laten uitzaaien. Wij doen op enkele plekken in de tuin al jaren moeite om winterpostelein onder controle te houden en het uitzaaien en opkomen te beperken!
Bladkolen zoals frills en mosterdblad laten we ook in bloei en zaad komen. De bloemen zijn mooi, lekker en kan je perfect in een salade mengen. Vooral de frills zaaien zich vlot uit, waardoor ze her en der opduiken doorheen het jaar. Mosterdblad heeft een beetje meer moeite en zijn we soms al bijna kwijt geraakt in de tuin. Het zelf oogsten van zaad en gericht uitzaaien (of strooien) is dan een goede tussenoplossing.
Een voordeel van deze manier van uitzaaien is dat vele van deze groentes gespreid doorheen het jaar opkomen en je dus over een lange periode kan oogsten.
Hier tel ik zowel bloemen, halve groenten en echte kruiden bij. Kwestie van geen discussie te hebben wat nu juist wat is. In een natuurlijke tuin vervullen de meeste planten trouwens vaak bovenstaande functies tegelijk zodat indelen niet altijd nodig is.
Oost-Indische kers is een sterke groeier en maakt voldoende zaad. Je zal merken dat het jaar daarna er hier en daar plantjes opkomen die je ter plaatse kan laten of kan verplanten. Bloemen en blad zijn heel lekker en op vele manieren te gebruiken in de keuken.
Kardoen vormt hele mooie bloemen, de struiken zijn trouwens ook heel mooi maar hebben wel behoorlijk wat plaats nodig. De uitgebloeide bloemen vallen op de grond, maar ik leg er in het najaar een dun laagje mulchmateriaal op. Ik merk dat ze dan veel beter kiemen. Het is dan een dik pakket met plantjes die je best verspeent en uitplant. Anders krijg je een hele hoop kleine plantjes waarvan er geen enkel fatsoenlijk ontwikkelt.
Stalkaarsen zijn mooi en vervullen vele verschillende functies in de tuin. Ze vormen veel zaad en verspreiden dit ook graag. Door intensief te mulchen en de eenjarige stalkaarsen hiervoor te gebruiken, kan het zijn dat ze nauwelijks nog aanwezig zijn. Ik heb ook de indruk dat ze de droge zomers van de laatste jaren graag hebben en het in deze omstandigheden beter doen. Vroeger gebeurde het soms dat we in bepaalde stukken geen kaarsen meer hadden staan en er een uitgebloeide tak legden zodat er veel zaad viel. De laatste jaren is dit niet meer nodig en moeten we in de vroege zomer vele jonge kaarsen weghalen.
Dille is een perfecte plant om te gebruiken in de tuin. Mooi, goed geurend met vele toepassingen in de keuken is het de ideale plant om te laten groeien tussen je groenten. Hij neemt weinig tot geen plaats in en vormt een belangrijke bijdrage aan het systeem van schijnbare chaos. Jong is hij eenvoudig te oogsten met wortel en al. Wil je de zaden ter plaatse houden, dan plooi je de stengel om zodat het zaadscherm op de bodem valt. Er staan soms heel veel dilleplanten in bloei, dan is het zaak om gewoon even met een snoeischaar door de tuin te lopen en de uitgebloeide schermen te verwijderen voor ze zaad vormen. Valt er toch veel zaad, is dat ook niet echt een probleem: de kiemplanten zijn goed te herkennen en kan je indien nodig verwijderen door te oogsten.
Verder laten we driekleurige viooltjes, winterkers, koriander, kervel, goudsbloemen, drop, boomspinazie, brave hendrik, aardbeispinazie, Egyptische ajuin, Chinese bieslook, rucola, Mariadistel en komkommerkruid zich (redelijk) vrij verspreiden. Ze vormen allemaal in min of meerdere mate een onderdeel van onze slamengeling doorheen het jaar. Zowel het blad als de bloemetjes zijn vaak te gebruiken. Doordat de opkomst zich over een lange periode uitspreidt, kan je ook over een lange periode oogsten. Doordat het spontaan gebeurt moet je hier niet over na denken en kan je het ook niet vergeten!
Melde bestaat in verschillende soorten: rode, bonte en groene melde. De rode melde zaait zich het beste uit, de groene het slechtst. Om de groene elk jaar opnieuw te hebben, doen we een beetje extra moeite en zorgen we dat er zeker enkele zaadtakken overeind blijven. We plooien deze dan om zodat het zaad redelijk lokaal valt. Bij de rode en bonte melde proberen we het aantal zaadtakken te beperken zodat er niet te veel opkomt in het volgende jaar. Net zoals bij de sla doen de rode soorten het blijkbaar beter.
Als laatste oogsten we ook het hele jaar door veldkers. Indien we er kunnen vinden. Zeker in het najaar en de winter is het een lekkere aanvulling op de soms eentonige slamengeling. Het heeft een pittige smaak maar wordt vaak als onkruid aanzien en verwijderd uit de tuin. Zonde. Het is echt een aanwinst. Laat er niet te veel in bloei en zaad komen, maar enkele planten elk jaar is toch wel aangeraden. Het zaad springt een heel eind weg en verspreidt zich zo over een grote oppervlakte. Hierdoor zijn enkele planten in zaad, her en der verspreid in de tuin vaak voldoende om terug te kunnen oogsten in het volgende jaar.
Er zijn uiteraard nog vele andere planten die je kan laten in zaad komen en spontaan uitzaaien. Hierboven staat een opsommingen van planten die je hun gang kan laten gaan zonder al te veel ingrijpen. Het laten bloeien van deze soorten verandert het uitzicht van je tuin compleet, maar voegt daarnaast door het spontaan opkomen ook een extra dimensie toe aan je tuin.
Misschien nog een laatste tip: heb je nog geen ervaring met het spontaan laten uitzaaien en opkomen van groenten en kruiden, dan is het volgens mij het beste om te beginnen met enkele soorten en hier geleidelijk aan soorten aan toe te voegen. Alles tegelijk, is vragen om problemen.
Ongetwijfeld heb jij nog andere soorten planten die zichzelf gemakkelijk uitzaaien en een plezier zijn in de tuin. Laat het mij zeker weten in de reacties! Misschien ken ik ze, waarschijnlijk niet 🙂 .