Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
De naam, look-zonder-look, vertelt ons dat deze plant naar look geurt maar geen look is. Het is een kruisbloemige en helemaal geen familie van de look. Nochtans als je een blaadje kneust, verspreidt zich een lookgeur.
Deze plant komt vooral voor in Europa en in het westen van Azië. In België is ze ruim verspreid in bossen, hakhout, in struikgewas, verwaarloosde parken en tuinen. Vandaar dat ze vaak het etiket ‘onkruid’ krijgt opgeplakt.
Om de opstart van een moestuin te versnellen, raad ik altijd aan om veel compost te gebruiken. Het idee hierachter is dat de meeste bodems veel te weinig organisch materiaal bevatten. Door compost te gebruiken, breng je snel een grote hoeveelheid organisch materiaal aan. Hierdoor wordt de bodem geënt met bodemleven en verloopt het bodemherstel en de opbouw veel sneller. Nu is het zo dat je in het slechtste geval 3 à 4 keer compost moet aanbrengen, vaak is minder ook al voldoende.
Maar hoe weet je wanneer je wel of niet compost moet geven en hoeveel?
Mulchen en planten spontaan laten uitzaaien lijkt misschien niet zo evident, maar is wel perfect mogelijk. Vooral omdat de meeste planten grote hoeveelheden zaad achterlaten, maar ook omdat je bodem nooit 100% perfect afgedekt blijft tijdens het volledige jaar. In het voorjaar is het de bedoeling dat de mulchlaag dun tot onbestaande is, in de zomer zijn er voldoende vogels die komen krabben en zo open plekken creëren.
Maar welke planten laten wij spontaan uitzaaien en opkomen in onze tuin? Een hele reeks, sommige bekend, andere net iets minder. De lijst hieronder is zeker niet volledig, maar omvat de planten die zo direct in mij opkwamen tijdens het schrijven.
Die lijst is de kortste, al is er een beetje een grijze zone tussen wat je als groente en als kruid kan bekijken.
Om te beginnen is sla een hele eenvoudige maar blijkt rode sla toch een streepje voor te hebben. We laten hier en daar sla in bloei komen, ze maken veel bloemetjes en trekken bestuivers aan en zijn ook gewoon mooi. Eens uitgebloeid vormen ze een mooie hoeveelheid mulchmateriaal. In onze tuin zijn het vooral de ‘Wonder der vier jaargetijden’ en de eikenbladsla die regelmatig opkomen. Indien ze in te dichte groepjes opkomen kan je het teveel aan planten verplanten.
Radijzen laten we ook volop in bloei en zaad komen. Beide zijn eetbaar én lekker, en vormen nadien ook een flinke hoeveelheid mulch. Eén radijs groeit al flink uit en geeft veel opbrengst, dus zeker niet overdrijven is de boodschap. Ook hier is er een verschil in resultaat. Bij ons zaait vooral de IJspegel zich goed uit, de gewone rode ‘Cherry Bell’ doet het eerder sporadisch.
Nieuw-Zeelandse spinazie is een zalige soort spinazie die je zeker eens moet proberen: geen problemen met doorschieten, maandenlange opbrengst en lekker. Voorzaaien is niet evident, spontaan uitzaaien is de oplossing. Je laat een plant gewoon afsterven in de winter, de bloemetjes en zaden worden massaal in de oksels gevormd. Het is geen snelle kiemer, maar geen paniek: eens de bodem is opgewarmd krijg je meer dan genoeg exemplaren om uit te kiezen. Verplant de mooiste, laat de andere iets uitgroeien en eet ze op.
Prei en ajuin zijn ook behoorlijk simpel. Gewoon enkele mooie exemplaren niet oogsten en best ook steunen met een bamboestokje zodat ze mooi recht blijven. De bloei is spectaculair, er komen altijd veel insecten op af. Daarna kan je de stengel omplooien zodat het zaad mooi bijeen op de grond neerkomt. Of je laat het verspreiden zodat je op verschillende plaatsen zaailingen krijgt. De kiemende plantjes moet je normaal wel verplanten zodat ze ver genoeg uit elkaar kunnen verder groeien en mooi ontwikkelen.
Pastinaak is een tweejarige en zal normaal pas in het tweede jaar bloem vormen. Het zijn grote opvallende bloemen die hoog worden en zeer veel insecten aantrekken. Ook hier hebben we gemerkt dat het zaad vaak in hoopjes samen valt en kiemt en je best verspeent.
Veldsla doet het goed. Enkele planten laten staan zorgt ervoor dat het jaar erna in het najaar massaal veel opkomt. Ook hier vaak te dicht bijeen waardoor je best dunt en een deel jonge plantjes verwijdert of verplant. Zorg dat er maximaal een 3-4 plantjes bijeen staan zodat ze mooi kunnen uitgroeien. Ik vind dat er vaak zelfs te veel plantjes opkomen, zelfs indien er behoorlijk gemulcht is.
Postelein, zowel de winter- als zomerversie doen het zeer goed eens je ze in zaad hebt laten komen. Beide komen massaal op en vormen zich eerder om tot onkruid dan groente. Het is bij beide eerder een prestatie om ze beperkt en controleerbaar te laten uitzaaien. Wij doen op enkele plekken in de tuin al jaren moeite om winterpostelein onder controle te houden en het uitzaaien en opkomen te beperken!
Bladkolen zoals frills en mosterdblad laten we ook in bloei en zaad komen. De bloemen zijn mooi, lekker en kan je perfect in een salade mengen. Vooral de frills zaaien zich vlot uit, waardoor ze her en der opduiken doorheen het jaar. Mosterdblad heeft een beetje meer moeite en zijn we soms al bijna kwijt geraakt in de tuin. Het zelf oogsten van zaad en gericht uitzaaien (of strooien) is dan een goede tussenoplossing.
Een voordeel van deze manier van uitzaaien is dat vele van deze groentes gespreid doorheen het jaar opkomen en je dus over een lange periode kan oogsten.
Hier tel ik zowel bloemen, halve groenten en echte kruiden bij. Kwestie van geen discussie te hebben wat nu juist wat is. In een natuurlijke tuin vervullen de meeste planten trouwens vaak bovenstaande functies tegelijk zodat indelen niet altijd nodig is.
Oost-Indische kers is een sterke groeier en maakt voldoende zaad. Je zal merken dat het jaar daarna er hier en daar plantjes opkomen die je ter plaatse kan laten of kan verplanten. Bloemen en blad zijn heel lekker en op vele manieren te gebruiken in de keuken.
Kardoen vormt hele mooie bloemen, de struiken zijn trouwens ook heel mooi maar hebben wel behoorlijk wat plaats nodig. De uitgebloeide bloemen vallen op de grond, maar ik leg er in het najaar een dun laagje mulchmateriaal op. Ik merk dat ze dan veel beter kiemen. Het is dan een dik pakket met plantjes die je best verspeent en uitplant. Anders krijg je een hele hoop kleine plantjes waarvan er geen enkel fatsoenlijk ontwikkelt.
Stalkaarsen zijn mooi en vervullen vele verschillende functies in de tuin. Ze vormen veel zaad en verspreiden dit ook graag. Door intensief te mulchen en de eenjarige stalkaarsen hiervoor te gebruiken, kan het zijn dat ze nauwelijks nog aanwezig zijn. Ik heb ook de indruk dat ze de droge zomers van de laatste jaren graag hebben en het in deze omstandigheden beter doen. Vroeger gebeurde het soms dat we in bepaalde stukken geen kaarsen meer hadden staan en er een uitgebloeide tak legden zodat er veel zaad viel. De laatste jaren is dit niet meer nodig en moeten we in de vroege zomer vele jonge kaarsen weghalen.
Dille is een perfecte plant om te gebruiken in de tuin. Mooi, goed geurend met vele toepassingen in de keuken is het de ideale plant om te laten groeien tussen je groenten. Hij neemt weinig tot geen plaats in en vormt een belangrijke bijdrage aan het systeem van schijnbare chaos. Jong is hij eenvoudig te oogsten met wortel en al. Wil je de zaden ter plaatse houden, dan plooi je de stengel om zodat het zaadscherm op de bodem valt. Er staan soms heel veel dilleplanten in bloei, dan is het zaak om gewoon even met een snoeischaar door de tuin te lopen en de uitgebloeide schermen te verwijderen voor ze zaad vormen. Valt er toch veel zaad, is dat ook niet echt een probleem: de kiemplanten zijn goed te herkennen en kan je indien nodig verwijderen door te oogsten.
Verder laten we driekleurige viooltjes, winterkers, koriander, kervel, goudsbloemen, drop, boomspinazie, brave hendrik, aardbeispinazie, Egyptische ajuin, Chinese bieslook, rucola, Mariadistel en komkommerkruid zich (redelijk) vrij verspreiden. Ze vormen allemaal in min of meerdere mate een onderdeel van onze slamengeling doorheen het jaar. Zowel het blad als de bloemetjes zijn vaak te gebruiken. Doordat de opkomst zich over een lange periode uitspreidt, kan je ook over een lange periode oogsten. Doordat het spontaan gebeurt moet je hier niet over na denken en kan je het ook niet vergeten!
Melde bestaat in verschillende soorten: rode, bonte en groene melde. De rode melde zaait zich het beste uit, de groene het slechtst. Om de groene elk jaar opnieuw te hebben, doen we een beetje extra moeite en zorgen we dat er zeker enkele zaadtakken overeind blijven. We plooien deze dan om zodat het zaad redelijk lokaal valt. Bij de rode en bonte melde proberen we het aantal zaadtakken te beperken zodat er niet te veel opkomt in het volgende jaar. Net zoals bij de sla doen de rode soorten het blijkbaar beter.
Als laatste oogsten we ook het hele jaar door veldkers. Indien we er kunnen vinden. Zeker in het najaar en de winter is het een lekkere aanvulling op de soms eentonige slamengeling. Het heeft een pittige smaak maar wordt vaak als onkruid aanzien en verwijderd uit de tuin. Zonde. Het is echt een aanwinst. Laat er niet te veel in bloei en zaad komen, maar enkele planten elk jaar is toch wel aangeraden. Het zaad springt een heel eind weg en verspreidt zich zo over een grote oppervlakte. Hierdoor zijn enkele planten in zaad, her en der verspreid in de tuin vaak voldoende om terug te kunnen oogsten in het volgende jaar.
Er zijn uiteraard nog vele andere planten die je kan laten in zaad komen en spontaan uitzaaien. Hierboven staat een opsommingen van planten die je hun gang kan laten gaan zonder al te veel ingrijpen. Het laten bloeien van deze soorten verandert het uitzicht van je tuin compleet, maar voegt daarnaast door het spontaan opkomen ook een extra dimensie toe aan je tuin.
Misschien nog een laatste tip: heb je nog geen ervaring met het spontaan laten uitzaaien en opkomen van groenten en kruiden, dan is het volgens mij het beste om te beginnen met enkele soorten en hier geleidelijk aan soorten aan toe te voegen. Alles tegelijk, is vragen om problemen.
Ongetwijfeld heb jij nog andere soorten planten die zichzelf gemakkelijk uitzaaien en een plezier zijn in de tuin. Laat het mij zeker weten in de reacties! Misschien ken ik ze, waarschijnlijk niet 🙂 .
Mulchen heeft vele voorbeelden waaronder niet in het minste het tegenhouden van onkruid. Doordat de mulch het licht tegenhoudt kan onkruid niet kiemen. Dat zorgt voor een grote tijdsbesparing en maakt het werk in de tuin aangenamer. Er zijn nog vele andere voordelen verbonden aan mulchen, maar is er ook een nadeel aan alles te goed afgedekt houden?
Vele planten in onze tuin hebben we niet zelf gezaaid, maar laten we bloeien, in zaad komen en dit zaad laten zich dan ook verspreiden. Of dit nog zou opkomen was voor ons ook een vraag toen we met het systematisch en constant mulchen begonnen. Planten zoals sla, radijzen, warmoes, ijspegels, pastinaak, prei en ajuinen laten we hun ding doen. Deze komen doorheen het seizoen spontaan op en zorgen zo voor leuke verrassingen. Daarnaast zijn er nog vele soorten bloemen en kruiden die hun ding mogen doen in onze tuin: kaardenbol, koningskaars, dille, koriander, rucola …
Blijven ze dit doen of hebben ze moeite om door de mulchlaag te komen? Er is niet echt een duidelijk antwoord, het is een beetje een en-en-verhaal. Ik merk dat het een beetje afhangt van soort tot soort en de manier waarop het zaad zich verspreidt.
Onze manier van mulchen zit zo ineen dat we heel goed mulchen in het najaar, en dit zo proberen te doen dat de meeste mulch weg is tegen de maand mei. Het gevolg is dat er al in april hier en daar open plekken komen en al zeker in mei is een groot gedeelte van onze moestuin mulchvrij. En dit laten we zo. We beginnen pas terug met mulchen tegen eind juni, dus er is een redelijk lange periode dat zaden de kans krijgen om te kiemen en te groeien.
Maar zelfs al vroeger kiemt er her en der wat, gewoon doorheen de mulch. Is die laag daar al wat dunner, heeft een vogel een plek opengekrabd op zoek naar eten? En soms kiemt en groeit de plant op het pad waar geen nieuwe mulch gelegd is. Op welke manier het gebeurt, maakt op zich niet veel uit: we hebben elk jaar reeds vroeg in het seizoen sla die spontaan opkomt.
De maanden die daarop volgen komt er overal wel iets op van bloemen, groenten en kruiden. De bodem is dan grotendeels vrij. Het zijn voornamelijk de maanden die daarna komen die eventueel een probleem kunnen vormen.
In juni en juli mulchen we alles dicht, en toch blijven er allerlei groenten en kruiden opkomen. Volgens mij komt dit gedeeltelijk door de grote druk van deze planten. Wanneer je sla of radijzen of dille in zaad laat komen, dan valt er op een beperkte oppervlakte een enorme hoeveelheid zaad. De kans dat op die plek tijdens de zomer een vogel krabt, tijdens het oogsten wat aarde omhoog gehaald wordt of tijdens het wieden wat mulch verplaatst wordt is groot. En zo heb je toch overal, ook in een goed gemulchte bodem, nog groenten en kruiden die spontaan opkomen.
Je kan en zal het ook soms een beetje moeten sturen. Zo merken we soms dat in een bepaald deel van de tuin geen stalkaars meer staat, of weinig melde opkomt. Of dat de dille nauwelijks nog aanwezig is. Wat we dan doen is een zaadscherm of -tak in het najaar afknippen en uitschudden of leggen op een plek waar we het nuttig vinden. Je mulcht daar dan best wel over, maar net iets minder dik zodat er een grotere kans is dat het opkomt.
Zo zijn er soorten die zich heel gemakkelijk uitzaaien en ook massaal opkomen, denk dan aan boomspinazie of rode melde. Maar er zijn net zo goed soorten die vanonder mulch niet gemakkelijk ontsnappen. Een voorbeeld daarvan is groene melde. Wat we dan doen is elk jaar hier enkele takken in zaad laten komen en deze bewust ergens leggen of omplooien zodat al het zaad op een kleine oppervlakte valt. Je kan dan lokaal wat dunner mulchen.
Er zijn uiteraard planten waar je net het omgekeerde voor moet doen en het uitzaaien best beperkt omdat ze anders te massaal opkomen. Winterpostelein, winterkers en veldsla zijn daar voorbeelden van.
Min conclusie over mulchen en spontaan kiemen is dat je je hierover niet al te veel zorgen moet maken. Zelfs als je goed mulcht, zullen er altijd open plekjes ontstaan tijdens het oogsten, door vogels of doordat je net iets te lang wacht met een nieuwe laag te leggen. Ook valt er van sommige soorten zoveel zaad dat er altijd wel iets door de mulchlaag heen geraakt.
En merk je dat er toch sommige planten het moeilijk hebben, dan kan je de verspreiding een beetje sturen zodat het ook hier lukt.
Ik schrijf ondertussen al meer dan 8 jaar blogs en er zijn er in totaal 769 gepubliceerd. Soms korte, vaak langere artikels waarin ik technieken of ideeën uitleg die je dan hopelijk overneemt en toepast in de tuin. Toen ik in 2012 begon was internet nog een ander medium en waren video’s nog niet zo wijdverbreid.
Ondertussen zijn de mogelijkheden om video’s op te nemen en te verspreiden zo toegenomen, dat video momenteel zowat het meest gebruikte medium is om informatie te verspreiden. Ik ben al enkele jaren aan het zoeken naar een manier om how-to video’s te maken en te verspreiden omdat via beeld en klank dingen vaak eenvoudiger en sneller uit te leggen zijn. Iets tonen gaat veel sneller en is vaak ook veel duidelijker dan iets omschrijven.
Door het feit dat je met zowat alles al goede beelden kunt schieten en videobewerkingssoftware gratis beschikbaar is, heb ik mij er eindelijk aan gewaagd. Dit najaar heb ik met mijn vader een hele reeks video’s opgenomen. Deze ben ik momenteel aan het bewerken zodat de boodschap telkens duidelijk overkomt.
Het idee is als volgt: over verschillende onderwerpen maak ik korte video’s van 1 à 2 minuten. In plaats van een onderwerp in zijn geheel te bekijken en uit te leggen, splits ik het op in vele kleine onderdeeltjes. Hierdoor kan ik elk detail duidelijk uitleggen en zou er geen onduidelijkheid meer mogen zijn.
Al deze video’s ineens bewerken is veel werk, daarom heb ik het uitgespreid over een langere periode. Zo verschijnt er elke week een nieuwe video online, klaar om te bekijken. Enkele onderwerpen van video’s die nu al klaar staan zijn:
Je ziet het: het zijn de vragen die ik dagelijks binnen krijg en echt praktisch zijn. Het zijn de problemen waar je vaak pas over nadenkt eens je begint en met een karton in je handen staat. Of een bot stro vast hebt en niet goed weet hoe je moet beginnen.
Een minpunt dat er momenteel nog zit aan dit verhaal is de timing. Ik heb alles opgenomen in november en ben nu alles aan het editen en klaar maken om te publiceren de komende weken. Ik heb materiaal voor zo’n dikke 20 video’s over mulchen, maar dat betekent ook dat de komende 4 maanden er allemaal video’s over mulchen in het najaar verschijnen.
In maart neem ik nieuwe video’s op, maar deze verschijnen pas in de zomer … Zo zal de inhoud van de video’s het eerste jaar achterlopen met wat je op dat moment zelf kan doen in de tuin. Pas in het tweede en de daaropvolgende jaren zijn er video’s die overeenkomen met het seizoen.
Op deze manier zijn er na het eerste jaar 52 video’s. Na 2 jaar 104 en na 5 jaar 260 video’s met praktische uitleg over zowat alles wat je kan doen in een natuurlijke moestuin. Uiteraard zal het tijd vragen om deze database aan informatie op te bouwen, maar geleidelijk aan komt zowat elk aspect aan bod en wordt dit ook steeds verder uitgediept.
Het vinden van onderwerpen zal de eerste jaren geen probleem zijn, en ik ben er zeker van dat er vele zullen aangedragen worden door mensen die mijn blogs lezen of de video’s bekijken en met vragen blijven zitten.
Momenteel behandelen de video’s de verschillende aspecten van mulchen als opstart van een overwoekerd terrein. Ze gaan dus over stro, karton, hoe karton leggen, hoe stro leggen, welk materiaal gebruiken, hoe lang wachten voor je verder kan, waarom karton gebruiken …
Er is veel gratis informatie beschikbaar op mijn website, denk maar aan de blog, webinars, artikels en nieuwsbrief. Deze video-verzameling zal niet gratis beschikbaar zijn. Het kost mij simpelweg te veel geld en tijd om deze te maken, te editen en te hosten om het voor niets te doen. De toegang tot de video’s wordt verkocht als een abonnement waarbij je ineens betaalt voor een jaar toegang. Ik vraag voor dit eerste jaar een bescheiden bedrag, mede omdat er ook nog niet veel beschikbaar is. Of en hoeveel de prijs stijgt volgend jaar weet ik nog niet, dat zal mede afhangen van de populariteit en de vraag.
Dit eerste jaar is de toegangsprijs 10 euro voor een jaar en toegang tot 52 video’s. Momenteel staan er 5 video’s, hier komt elke week eentje bij. Zo betaal je uiteindelijk nog geen 20 cent per video. Dat lijkt mij toch een mooie deal.
Meer informatie en een voorbeeldvideo vind je hier: Video Platform.
Melganzevoet komt oorspronkelijk voor in Europa en Midden-Azië maar is nu verspreid over de gehele wereld. Deze plant is niet kieskeurig, ze groeit zowel op vochtige als droge grond, in klei, zand, leem, zavel en op stenige plaatsen. Het is een pionier, dit betekent dat ze overal verschijnt waar onbedekte of bewerkte grond is, liefst op een open, zonnige en stikstofrijke plek. Wellicht is melganzevoet dus ook te vinden in uw tuin.
Mulchen wordt steeds meer toegepast in de tuin, maar er blijven toch veel vragen naar boven komen over de soort mulch, stikstofproblemen … Ook naar bemesting toe is het ongewoon voor de doorsnee tuinier om groenten te kweken en toch niets van extra voeding toe te dienen.
Ik probeer hieronder een antwoord te geven op enkele van die vragen.
Er wordt heel veel geschreven en gezegd over de pH van de grond en de ideale zuurtegraad die uw grond moet hebben. U kunt hierover alles vergeten wanneer u een natuurlijke moestuin begint, enkel dat uw tuin de gewenste pH uit zichzelf bereikt.
De pH drukt de zuurtegraad van uw bodem uit in een getal. Een pH van 7 betekent dat u een neutrale bodem heeft, lagere waarden duiden op een zure grond, waardes boven 7 noemt men een alkalische grond. De meeste groenten hebben graag een pH rond 6,5.
Iets wat steeds meer onder de aandacht komt, zelfs in gewone media, is het belang van de bodem voor onze voedselvoorziening. Problemen met stikstof, erosie, stervende insecten, schadelijke insecticiden, klimaatverandering … Het is een lange lijst van opduikende problemen die het kweken van groenten steeds moeilijker maakt.
Maar het is geen nieuw probleem. Kijk naar onze geschiedenis en je vindt dat dit probleem zich al vele malen heeft voorgedaan. De afgelopen millenia was het probleem echter altijd lokaal en dook er ergens anders altijd een nieuwe florerende beschaving op. Nu is de bodem over onze volledige planeet echter uitgeput en hebben we geen mogelijkheid meer om uit te wijken.
Tijd dus om te leren uit onze geschiedenis!
Alhoewel er massaal veel insecten zijn die planten eten, is er toch helemaal geen gebrek aan planten op onze aarde. Planten weten zich immers te verdedigen, niet enkel met directe verdediging zoals stekels en doornen of stoffen die de belager afstoten of vergiftigen maar ook met indirecte verdediging. Altijd is er minstens één insectensoort die door de verdediging heen breekt en zich specialiseert in het vinden en consumeren van die ene plantensoort.