Enkele podcasts geleden had ik het over functies die een tuin kan vervullen. Maar over functies valt nog veel meer te vertellen. En een concept waarmee ik zelf toch wel wat moeite heb gehad om het goed te begrijpen, om het goed te gebruiken, is dat van elementen en functies.

Daar wil ik in deze podcast wat dieper op ingaan. Op zich kennen we het allemaal wel, denk ik: elementen in je tuin die moeten samenwerken, die ervoor moeten zorgen dat je een ecosysteem ontwikkelt — en dat zo goed mogelijk. Dat klinkt uiteraard heel eenvoudig, maar hoe je dat in de praktijk toepast, is vaak een ander verhaal.

Een boom

Als je daar boeken over leest, of blogs en podcasts over beluistert, wordt vaak het voorbeeld van een boom aangehaald. En dat is uiteraard iets eenvoudigs: een boom vervult vele functies.

Die levert schaduw, verricht fotosynthese, haalt mineralen op uit de bodem, bloeit, laat bladeren vallen en verrijkt zo de bodem. Als je de juiste bomen kiest, levert hij ook vruchten of fruit, biedt hij nestplaatsen voor vogels, en voedsel voor talloze insecten. Dat kennen we allemaal. Maar een boom is een boom.

In een tuin staat nog zoveel meer. Wat bedoelen ze nu precies met functies? Hoe kun je dat juist inplannen in jouw tuin? Daar heb ik toch wel enige tijd mee geworsteld. Het heeft me moeite gekost om dat juist te interpreteren en ook goed toe te passen.

Als je kijkt naar een element, dan zeggen we dat een element in een tuin minstens drie functies moet vervullen. Hoe meer functies het vervult — zoals die boom — hoe belangrijker het wordt en hoe meer het bijdraagt aan het ecosysteem, aan de weerbaarheid, aan de veerkracht van de tuin. En dat is toch wel belangrijk, zeker met de huidige omstandigheden.

Een takkenril

Lange droge periodes, natte periodes, intense warme korte periodes — het is allemaal wat moeilijker geworden in de tuin. Een voorbeeld dat ik graag aanhaal, is een takkenril.

Dat is iets wat je zelfs in een kleine tuin gemakkelijk kunt maken, op kleine schaal dan. In de eerste plaats is het een plek waar je dood hout of snoeihout — waar je anders geen weg mee weet — kwijt kunt. Wij doen dat niet voor gewoon snoeihout.

Dat versnipperen we en gebruiken we in de tuin. Maar we doen het vooral voor snoeihout met doornen. Ik denk bijvoorbeeld aan meidoorn, maar ook aan snoeihout van fruitstruiken zoals kruisbessen, taybessen, of bramen met doornen.

Dat is moeilijk te versnipperen. Dan krijg je van die verdroogde dorens die nog gemeen kunnen prikken als je eraan werkt.

Ook takken van sleedoorn, met die lange doornen — dat is toch wat ambetant. Die leggen we in de takkenril.

Dat is dan meteen een plek waar je dat kwijt kunt, en waar het heel traag verteert. Op die manier kun je jarenlang veel materiaal kwijt in die takkenril. Als je die juist plaatst, kan het ook dienen als afsluiting.

Sommige mensen vinden dat niet zo mooi, dus zorg dat je overeenkomt met je buren, dat zij het ook zien zitten dat je daar een takkenril maakt. Als je het anders wilt aanpakken, kun je hem ook midden in je tuin leggen. En als je hem dan goed oriënteert… Bij ons ligt er één oost-west, wat betekent dat één kant vol in de zon ligt, en de andere volledig in de schaduw.

Dan heb je twee tegenovergestelde microklimaten. De ene kant is donkerder, vochtiger en zal een heel ander soort planten aantrekken dan de andere kant, waar de volle zon op staat, waar de warmte blijft hangen en het droger en warmer is. Een ideale plek voor planten zoals pepers, tomaten, paprika’s.

Op die manier kun je met een simpele takkenril verschillende functies combineren. Die takkenril is een opslagplaats voor hout, trekt veel bodemleven aan, en ook ander leven dat zich tussen de takken ophoudt. Denk aan egels, kikkers, maar ook aan veel kleiner leven.

Hij zorgt voor extra microklimaten in je tuin. Hij kan dienen als afscheiding tussen twee zones. Zo heb je al snel vier functies. En dat is bij constructies altijd heel dankbaar.

Een draad

Als je bijvoorbeeld een draad hebt als afsluiting tussen je moestuin en de rest van je tuin, dan is dat gewoon een draad — die vormt een grens. Misschien kun je er nog iets tegen laten groeien, dan komt er een tweede functie bij. Maar eigenlijk is dat wat beperkt.

Zoals eerder gezegd: probeer altijd minstens drie, liefst zoveel mogelijk functies te voorzien voor alles wat je bouwt of plant. Die draad zou je bijvoorbeeld kunnen vervangen door een besdragende haag.

Het voordeel is dat je dan fruitstruiken hebt die vruchten geven, bloeien, bestuivers aantrekken, natuurlijke vijanden lokken, voedsel en nectar leveren voor bestuivers, én voedselbessen voor jezelf en voor vogels. Op die manier krijgt die haag meerdere functies.

Ze vormt een afsluiting tussen moestuin en tuin, levert voedsel voor mens en insect, trekt nuttige insecten aan, en verbetert de bodem. Bij het snoeien in de winter levert ze mulchmateriaal.

Zo raak je snel aan een hele lijst functies. En zo kun je elk element in je tuin bekijken: voldoet het aan meerdere functies? Zo niet, kun je het dan vervangen of aanvullen?

Een stalkaars

Ik denk aan een plant zoals stalkaars, die heel populair is in onze tuin. Een plant die een toorts vormt vol bloemen. Eén functie: bloeien — op zich al een functie.

Mooi zijn hoort thuis in de tuin. Daarnaast: nectar leveren, bestuivers aantrekken — tweede functie.

Na de bloei maakt de plant veel zaadjes. Die vormen voedsel voor vogels en andere dieren. De lege zaaddozen zijn in de winter overwinteringsplekjes voor insecten — voedsel voor vogels.

Wij laten ze zichzelf uitzaaien. Ze maken een grote rozet met bladeren — uitstekend mulchmateriaal. Zo vervult één plant gemakkelijk vijf functies. Een mooie aanvulling voor je tuin, versterkt je ecosysteem, verhoogt de veerkracht.

Een sierroos

Vergelijk dat met een roos in een siertuin. Die is mooi — één functie. Soms komen er bestuivers op, maar bij moderne rozen vaak niet. Bij gevulde bloemen raken insecten niet aan de nectar. Dan heeft die plant weinig extra waarde.

Snoeihout van rozen met stekels is moeilijk te verwerken. Het eindigt dan eventueel in de takkenril, maar dat is niet echt een belangrijke functie.

Sierplanten kunnen dus meerdere functies hebben, maar je moet kritisch zijn. Veel moderne sierplanten doen weinig meer dan “mooi zijn”.

Smeerwortel

Bekijk je smeerwortel — een klassieker in de permacultuur. Ze wortelt diep, haalt voedingstoffen omhoog, laat haar blad vallen — bodemverbetering. Ze bloeit overvloedig, trekt hommels aan. Onder smeerwortel zitten veel spinnen — waarom weet ik niet, maar dat is een extra functie.

Je kunt haar meerdere keren per jaar terugsnijden en het blad gebruiken als mulch. Ze groeit goed, vormt een bladerdek en werkt als een levende barrière tussen zones. Ik noem hier al zes of zeven functies.

Eendagslelie

Zo moet je doorgaan. Ik denk ook aan Hemerocallis, de daglelie. Een plant die goed groeit in allerlei omstandigheden, in zon en schaduw, droog en nat.

Ze maakt eetbare bloemen, trekt insecten aan, en levert eetbare zaden en wortels. Ze vormt een afsluiting, groeit waar andere planten het moeilijk hebben, en is tegelijk decoratief.

Dus ook daar: vier, vijf functies. En dat is wat je best doet in de winter of wanneer je tijd hebt — je tuin vanop afstand bekijken.

Alles bekijken

Bekijk al je planten, bomen, struiken, constructies. Kun je iets vervangen of toevoegen zodat het meer functies vervult?

Denk aan sierplanten met weinig functies, vervang ze door andere mooie planten met wél functies — zoals eetbare bloemen of die insecten aantrekken. Denk aan een kale muur — enkel afscheiding. Zet er een draad tegen en laat er klimplanten op groeien.

Zo zorg je ervoor dat alles in je tuin meerdere functies krijgt. En dat zelfs een kleine tuin veel veerkracht heeft.

Als één element wegvalt of een functie niet goed vervult, nemen andere elementen het over. Zo is je tuin beter bestand tegen onverwachte veranderingen — zoals lange droogtes gevolgd door korte stortbuien.

Droogte

Ik denk aan 2022. Het was toen extreem droog. Bijna niets groeide. Maar de stalkaarsen deden het goed. Net als zomerpostelein. Dat waren onze bodembedekkers.

Ze hielden de bodem bedekt, leverden mulch. Andere bronnen — smeerwortel, gras, andere planten — verdroogden. Die planten waren onze redding.

Zoveel mogelijk elementen met zoveel mogelijk functies

Door zoveel mogelijk functies te combineren in zoveel mogelijk elementen, zorg je voor een evenwichtige, veerkrachtige tuin.

Dus: geef elk element zoveel mogelijk functies. En — daarover meer in een volgende webinar — zorg ook dat elke functie in je tuin door meerdere elementen wordt ondersteund. Dan ben je écht robuust voorbereid.

Wat je hierboven leest, is een transcriptie van de podcast. Deze tekst bevat de hoofdpunten van de opname, maar is altijd beknopter dan het origineel. Wil je het volledige verhaal, met alle details, dan kan je best de opname bovenaan beluisteren!

Wil je het in je auto, tijdens het sporten of tuinieren beluisteren, dan is het misschien handig om dit via mijn Spotify-kanaal te doen: Je Eigen Perfecte Tuin

Vandaag wil ik het graag hebben over rechte lijnen en golven in de tuin. In een klassieke moestuin zie je vaak veel rechte lijnen: bij de groenten, de hagen en de paden. Toch is dat niet natuurlijk. In de natuur zie je juist veel golven en organische bewegingen, terwijl rechte lijnen er nauwelijks voorkomen. Hoe je deze golven kan integreren in je tuin, wil ik graag bespreken.

Rechte lijnen in de natuur

Zoals gezegd, rechte lijnen bestaan eigenlijk niet in de natuur. In klassieke moestuinen daarentegen zie je vaak alleen maar rechte lijnen. De groenten staan keurig op rechte rijtjes en de paden ertussen zijn eveneens strak recht. We hebben vaak het idee dat rechte lijnen efficiënter zijn, omdat ze de kortste afstand bieden. Dat zie je niet alleen in moestuinen, maar ook in infrastructuur zoals wegen en waterwegen.

Bij het aanleggen van kanalen en rivieren kiest men vaak voor strakke, rechte lijnen met weinig bochten. Dit is economisch gezien voordelig, maar in de natuur heeft het eigenlijk alleen nadelen. In de natuur kom je bijna nooit rechte lijnen tegen. Het lijkt soms zo, maar als je goed kijkt, zie je dat zelfs rechte elementen vaak een golvende structuur hebben.

Bomen en rivieren

Neem bijvoorbeeld een boomstam. Van een afstand lijkt deze recht, maar als je dichterbij kijkt, zie je vaak bobbels, kloven in de schors of andere onregelmatigheden. Hetzelfde geldt voor rivieren. In het begin lijken ze recht, maar na verloop van tijd ontstaan er bochten door obstakels, verschillen in stroomsnelheid of andere factoren. Hierdoor begint een rivier te meanderen en verlengt de lijn zich.

Wij kiezen vaak de kortste weg tussen twee punten, omdat dit praktisch en snel is. Dat merk je ook in ons dagelijks leven. Als we ergens naartoe willen, geven we in de GPS vaak de snelste route in, zonder omwegen. Dat is logisch en past bij onze focus op tijd en efficiëntie.

De natuur heeft echter andere prioriteiten. Het doel is niet om van punt A naar punt B te komen, maar om zoveel mogelijk leven te creëren en bronnen optimaal te benutten. Dit gebeurt door rekening te houden met meerdere aspecten tegelijk. Denk aan het creëren van extra oppervlakte, ecosystemen en biodiversiteit. Golven en bochten zijn hiervoor ideaal en zie je dan ook overal in de natuur terug.

Paden

Maar hoe kun je deze golven toepassen in je tuin? Dat is zeker niet altijd eenvoudig. Een goed voorbeeld zijn kronkelende paden. Een kronkelend pad is langer dan een recht pad, wat betekent dat er meer ruimte langs de rand ontstaat voor planten. Planten die je vaak oogst of graag dichtbij hebt, zoals fruit, kunnen langs zulke paden een ideale plek vinden.

Toch moet je rekening houden met de praktische kant. Als je bijvoorbeeld vaak naar de achterkant van je tuin moet voor het tuinhuis, de composthoop of de kippen, kan een recht pad efficiënter zijn. Functionaliteit en efficiëntie moeten in balans zijn met esthetiek en ecologie.

Planten en zaaien op golven

In onze tuin hebben we golven geïntegreerd in de bedden. Onze zaai- en plantlijnen zijn geen rechte lijnen, maar kronkelende patronen. Dit zorgt niet alleen voor meer variatie, maar ook voor een meer natuurlijke uitstraling en betere benutting van de ruimte.

Golven in de tuin hebben dus veel voordelen. Ze bieden meer mogelijkheden voor beplanting en bevorderen biodiversiteit. Maar zoals altijd is het een kwestie van wikken en wegen wat voor jou het beste werkt. Een organische tuin met kronkelende paden en golvende lijnen kan veel toevoegen aan je tuinervaring, zowel praktisch als esthetisch.

Dat is voor veel mensen al een grote stap. Een belangrijke factor daarin, toch voor ons alleszins, was dat je meer chaos creëert. Dat past heel goed in onze manier van combineren.

1. Meer opbrengst

Maar een simpel feit, zoals ik al herhaaldelijk heb gezegd: de kortste afstand tussen twee punten is een rechte lijn. Als je daar een golf van maakt, dan wordt die lijn langer, en zo krijg je meer oppervlakte of meer ruimte om planten te zetten.

Met het effect dat je op een bed ongeveer dertig procent meer oppervlakte hebt om je groenten op te kweken. Omdat een kronkelende lijn langer is dan een rechte lijn, kun je meer groenten zaaien en planten, en dus ook meer oogsten. Een bijkomend voordeel is dat je in de holtes van die golven extra teelt kunt plaatsen.

Het klinkt misschien vreemd als ik vertel dat je op dezelfde oppervlakte dertig procent meer kunt kweken door golven te gebruiken, maar het is echt zo. Je kunt het zelf testen: meet de lengte van een rechte lijn en vervolgens van een golvende lijn. Je zult merken dat de golf altijd langer is, afhankelijk van de lengte van je bed. Zo krijg je automatisch meer ruimte om groenten te kweken.

Ik moet wel zeggen dat wij een beetje vals spelen, omdat je door golvende lijnen soms met het kop van een golf dicht bij de rand van een bed komt. Daardoor houd je weinig afstand tot de rand en gebruik je het pad een beetje als bed. Veel groenten hangen over en nemen een deel van het pad in met hun bladgewas, waardoor de bedbreedte effectief groter wordt. Maar dat is geen probleem. Wij hebben brede paden, en anders is die ruimte toch verloren.

In de zomer groeien onze paden daardoor bijna  dicht, en kun je er met een kruiwagen niet door. Soms moet je laveren om het einde van een bed te bereiken. Maar dat is tijdelijk. Het grootste deel van het jaar zijn de paden goed bereikbaar en kun je overal makkelijk door.

Dit alles zorgt ervoor dat je op dezelfde oppervlakte veel meer kunt kweken. Dat is al een groot voordeel: ongeveer 30 procent meer opbrengst. Een tweede voordeel, dat ik eerder al noemde, is dat het goed past bij onze manier van combineren.

2. Meer chaos

Wij combineren door zoveel mogelijk chaos te creëren in de tuin, maar wel met een plan. Het is herhaalbaar en overzichtelijk genoeg om te weten waar je groenten staan en wat je kweekt. Rechte lijnen zijn hierin eenvoudig: ze laten duidelijk zien wat waar staat. Onze ogen volgen rechte lijnen makkelijk.

Met golven is dat anders. Je blikveld kruist verschillende golven en toont meerdere soorten groenten tegelijk. Dat kan snel onduidelijk worden, zeker als je niet weet dat de groenten in golven staan. Voor veel mensen lijkt dat chaotisch.

Die chaos heeft voordelen. Plaaginsecten raken sneller in de war, wat minder overlast geeft. Maar het is ook wennen. Als je niet gewend bent aan zo’n opzet of er niet open voor staat, kan het ingewikkeld worden. Het vraagt een andere manier van kijken en werken in je tuin. Toch heeft het echt veel voordelen.

3. Meer natuur

Een derde voordeel is het natuurlijke uiterlijk van je tuin. Als je in de natuur wandelt, een alpenweide of bloemenweide ziet, of geniet van natuurlijke schoonheid, zie je nooit keurige rijen klaprozen naast rijen gras of andere bloemen. Alles staat door elkaar, organisch en chaotisch, zonder een strak patroon.

In onze tuin proberen we dat na te bootsen, maar met structuur. Die structuur zit in de golvende lijnen. Als je van een afstand naar je tuin kijkt, lijkt het natuurlijker, gemengder en diverser. Het oogt niet steriel, zoals rechte rijen vaak doen, waar bloemen moeilijk te integreren zijn.

Persoonlijk vind ik dat een enorm voordeel. Je tuin krijgt een totaal andere uitstraling. Het voelt minder alsof je in een moestuin werkt, en meer alsof je in een natuurlijke omgeving bent. Dat maakt het aangenamer om tijd door te brengen in je tuin. Het geeft een ontspannen gevoel in plaats van het idee dat je hard moet werken om groenten te kweken.

Dat is voor mij een van de belangrijkste redenen om golven in je tuin te integreren. Naast het combineren van gewassen kun je golven ook gebruiken in hagen.

Hagen golven op 2 manieren

Dan bedoel ik niet dat je je haag in een golfvorm moet planten, maar wel dat je die een beetje anders kan scheren. In plaats van de zijkant heel strak te snoeien, kun je daar een golvende lijn integreren. Je kunt ervoor zorgen dat je op sommige plaatsen de haag wat breder en wilder laat groeien. Zo ontstaan plekken waar bloemen en bessen kunnen groeien, of waar vogels en andere dieren zich kunnen ophouden, nesten bouwen of overwinteren. Op die manier kun je meer samenwerken met de natuur en diverse soorten integreren in je tuin.

Dit geldt niet alleen voor de breedte, maar ook voor de hoogte. Het is namelijk belangrijk, of kan belangrijk zijn, om ook in de hoogte een golf te creëren. Door grotere bomen of struiken in je haag te integreren of door de hoogte te variëren bij het snoeien, krijg je veel voordelen. Het resultaat is een gevarieerder habitat voor verschillende soorten dieren.

Sommige dieren houden van een zonnige plek. Bij een strak geschoren haag is dat mogelijk, maar met een golvende haag ontstaan zowel zonnige als schaduwrijke plekken. Hierdoor creëer je allerlei kleine microklimaten. Daarnaast levert een haag die minder strak gesnoeid wordt vaak voedselbronnen op, zoals bessen en bloemen. Dit maakt je tuin aantrekkelijker voor dieren en helpt je een ecologisch evenwicht te creëren.

Een golvende haag biedt ook voordelen bij windbescherming. Strak gesnoeide hagen kunnen bij stevige wind valwinden veroorzaken, wat schadelijk kan zijn voor je planten. Planten kunnen worden omgewaaid en beschadigd. Een haag met een golfvorm breekt de wind en stuurt deze omhoog, waardoor de impact op je tuin vermindert. Dit voordeel is vooral merkbaar in grotere tuinen met houtkanten of brede hagen. In kleinere tuinen, waar de haag niet al te groot kan worden, is het vaak iets lastiger. Hier kun je kiezen om in de breedte een golfvorm toe te passen, zodat je toch variatie in habitat en verblijfplaatsen kunt creëren.

Golven maken een verschil

Er zijn natuurlijk nog veel meer voordelen en toepassingen voor golfvormen. Als je ideeën of voorbeelden hebt, kun je deze delen op mijn blog. Zo kunnen anderen er ook inspiratie uit halen. Maar ik begrijp dat het niet altijd eenvoudig is. Soms moet je zoeken naar de juiste aanpak en afwegen wat voor jou belangrijk is.

Dit soort keuzes maken is altijd een balans. Toch zijn er manieren om aanzienlijke voordelen te behalen. Zeker wat betreft het combineren van functies, hebben golfvormen in onze tuin een groot verschil gemaakt. En dan heb ik het nog niet eens over het visuele aspect. Een tuin met golvende lijnen ziet er totaal anders uit. Het heeft een natuurlijke, speelse uitstraling die ik persoonlijk ontzettend belangrijk vind.