Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
Combineren in de moestuin is op vele manieren toe te passen, de ene manier al succesvoller dan de ander. Na een lange zoektocht hebben we zelf een manier van combineren bedacht. Of misschien beter gezegd, samen gesprokkeld uit allerlei bronnen. De naam: het systeem van schijnbare chaos.
Het zaai- en plantseizoen is weer aangebroken, en daarmee ook de vragen over netten bij kolen, bescherming van wortelen tegen wortelvlieg, prei tegen preimot …
Het is een langzaam proces geweest met vele ups-en downs, vele onderbrekingen en veel twijfel, maar eindelijk is het zo ver. Het vierde boek over natuurlijk tuinieren verschijnt bijna. Het manuscript is bij de vormgever, de datum voor druk ligt vast en de voorverkoop gaat bijna van start.
Ik las onlangs in een boek van een psychologe over de impact die tuinieren, en ruimer gezien de connectie tussen de mens en de natuur, op ons mentaal welzijn heeft. Ze gebruikte daar ook een vergelijking voor, die volgens mij treffend is voor hoe de meeste mensen tuinieren zien. Spijtig genoeg is het in een natuurlijke moestuin eigenlijk totaal tegenovergesteld.
Ze vergeleek de relatie tussen tuinier en tuin als een relatie tussen een jonge moeder en haar baby. Je leert als tuinier met vallen en opstaan, net als een jonge moeder die leert hoe ze haar baby moet verzorgen, sussen, borstvoeding geven. En dat loopt in het begin niet altijd even vlot, maar naarmate de tijd verstrijkt leer je elkaar en jezelf beter kennen en verloopt alles vlotter. En net zoals er verschillende fases zijn in een opgroeiend kind, zijn er ook fases in een ontwikkelende tuin. En ik kan haar daar geen ongelijk in geven.
Een beginnende tuinier maakt fouten, moet zijn bodem leren kennen, ontdekken welke manieren van werken goed gaan en welke niet passen. Een tuinier moet zijn eigen stukje moestuin leren kennen en een band ontwikkelen zodat hij/zij weet waar het eerst vriest, waar het water het langst blijft staan …
Hetgeen mij stoorde aan die vergelijking was echter dat de mens de rol van jonge moeder aannam en de tuin/natuur de baby. Alsof de natuur totaal onervaren is en de (onervaren) mens als beschermer nodig heeft. Alsof de natuur na miljoenen jaren nog niet weet hoe de plant moet groeien, de bodem moet ontwikkelen en de samenwerking tussen alle componenten van de tuin werken. Het is tekenend voor de huidige manier van denken en doen, dat we blijven aannemen dat wij bepalen wat er in de tuin gebeurt, dat zonder onze interventies alles ten dode opgeschreven is en de natuur alles verprutst.
Toch wel een vreemde gedachtenkronkel.
In mijn visie van tuinieren, zijn wij de pasgeboren baby en is de natuur de ervaren moeder die ons op allerlei manieren helpt, bijstaat en af en toe een por in de goede richting geeft. Het is aan ons om die signalen en adviezen te ontdekken, te voelen en te zien door observeren en op die manier onder begeleiding van de natuur een succesvolle moestuin te ontwikkelen. Het maakt ons wat nederiger ten opzichte van al het wonderbaarlijke dat er gebeurt in die vierkante meters tuin.
Een vraag die vaak opduikt in mails en tijdens cursussen gaat over bemesten. Wanneer je mijn boeken leest, heb je ongetwijfeld al gelezen dat je dat niet moet doen, zelfs compost is overbodig na enkele jaren. Een goede bodem met veel organisch materiaal en een mulchlaag erop volstaat om jaar na jaar intensief te kweken in je moestuin, zonder problemen met tekorten.
Over bemesten kan ik kort zijn. Bemesten doet veel kwaad in je tuin, vooral naar je bodemleven toe. Dat verzwakt of verdwijnt, het bodemvoedselweb werkt slechter en uiteindelijk krijg je zo zwakkere planten die gevoeliger worden voor ziektes en plagen.
Maar hoe moet dat dan met planten die veel voeding nodig hebben zoals kolen en planten die weinig nodig hebben zoals erwten, bonen of uien? In ons systeem staan deze vaak broederlijk naast elkaar, in dezelfde bodem of compost. Hoe werkt dat dan?
De compost die wij gebruiken is groencompost. Dit is niet de courante soort compost en is soms moeilijk te vinden. Er zijn echter wel wat voordelen verbonden aan de deze soort compost waardoor het toch de moeite loont om ernaar te zoeken.
De oorsprong van groencompost is anders dan die van de meest voorkomende compost, gft-compost. Gft-compost bestaat uit groente-fruit en tuinafval, maar met een groot aandeel groente en fruit. Dit betekent dat het vooral een compost is die veel mineralen bevat en weinig structuur. De basisproducten voor een groencompost zijn gras, snoeisel, houtsnippers, versnipperde wortelstronken … Veel steviger en armer materiaal en dat zie je ook in de compost zelf. Er zitten minder mineralen in groencompost en er zit al veel meer structuur in. Je ziet nog allerlei stukjes hout zitten.
Dit verschil merk je goed in natte periodes: groencompost blijft stevig en het water wordt vlot opgenomen. Bij gft-compost wordt het allemaal wat pappiger en kan de bovenste laag dichtslibben waardoor het water de bodem niet goed meer in geraakt.
Uiteindelijk is gft-compost nog altijd beter dan geen compost. Vind je geen groencompost in de buurt of is deze veel te duur, gebruik dan met een gerust hart ook gft-compost, maar weet dat er enkele nadelen aan zijn ten opzichte van de groencompost. De aanwezigheid van meer mineralen is er zo een …
Mineralen zijn de stoffen die planten doen groeien: stikstof, fosfor, kalium, calcium … Zeker stikstof wordt aanzien als cruciaal voor goed groeiende planten. In een natuurlijke tuin werkt dat enigszins anders. Uiteraard hebben planten stikstof nodig, maar zeker niet in de hoeveelheden die normaal geacht worden. Een teveel aan stikstof is eigenlijk zelfs een probleem, ik pleit er dan ook voor om met meststoffen (chemische, organische en gieren) zover mogelijk van je tuin weg te blijven. Zelfs in gft-compost zit eigenlijk al iets te veel stikstof. Dat is dus ook een beetje een nadeel van deze soort compost.
Een teveel aan stikstof in je compost vertaalt zich naar een teveel aan stikstof in je planten. En dit zorgt voor zwakkere planten die gevoeliger zijn voor plagen en ziektes. Probeer dit dus te vermijden! Een andere reden om hoge waardes aan stikstof in je compost te vermijden is dat het dan moeilijk wordt om er rechtstreeks in te zaaien en te planten. Het kan, maar je compost moet dan zeker goed nagerijpt zijn. Dit is zeker niet standaard het geval wanneer deze wordt afgeleverd, houd hier dus rekening mee. In verse compost kan je bijna nooit zaaien en planten. Compost moet voldoende narijpen en dan gaat dat perfect. Dit proces verloopt sneller bij groencompost dan bij gft-compost.
Er is altijd veel twijfel of je wel rechtstreeks in compost kan zaaien en planten, maar wij (en met ons vele anderen) doen het al tientallen jaren zo. De kwestie is om je compost te laten narijpen. Om te weten of de compost geschikt is kan je een eenvoudige test doen. Neem een beetje compost, doe dit in een bakje en maak ze vochtig. Zaai iets dat snel opkomt, sla, radijs of tuinkers en zet je bakje binnen in huis. Indien het zaad snel opkomt en mooi groeit, is alles in orde en kan je beginnen. Komt er niets op of slechts zeer gebrekkig om daarna af te sterven, dan is je compost nog te vers en moet je nog even wachten.
Wij maken onze perskluitjes waarin we zaaien met pure compost. De kruiden die we zaaien en stekken, scheuren en verplanten voor de Kruidenverkoopdag doen we ook in pure compost. En dat werkt uitstekend!
Indien je volgens wisselteelt je groenten kweekt en roteert, zal je het advies krijgen om je kolen een stevige bemesting te geven en dan daarna erwten en bonen te zetten omdat deze de bodem rust geven en terug bijvullen met stikstof. Dan volgen in de juiste volgorde de volgende groentefamilies zodat alles een aangepaste hoeveelheid bemesting krijgt. Hoe werkt dit dan in ons systeem van schijnbare chaos? Wij zetten alles door elkaar, hongerige en minder hongerige planten staan zij aan zij. Hoe zorg je dan dat ze beide krijgen wat ze nodig hebben en niet meer of minder?
Zelf moeten we hier niets voor doen, de natuur regelt dit zelf. Ik heb hierover al een uitgebreid artikel op de website staan: Wat zijn ondergrondse meststofstrooiers? Maar dit werkt enkel op voorwaarde dat je je bodem en je bodemleven op orde hebt en dit goed functioneert. Geeft dus in het begin overvloedig organisch materiaal en bouw snel je bodem en het bodemleven op. Daarna regelt de plant zelf zijn meststofopname in samenwerking met het bodemleven. En zo kan je kolen naast ajuinen kweken, allebei in rijke grond, allebei met een goede opbrengst, zonder bemesten, zonder bestrijden en zonder veel werk!
Zo zie je maar dat wij als tuinier nog veel te leren hebben van wat er allemaal mogelijk is als je luistert en kijkt naar de natuur!
Smeerwortel is een veelgebruikte plant in permacultuur, meer bepaald de Russische smeerwortel is de beste versie. Het voordeel van deze smeerwortel is dat hij groter wordt, harder groeit, meer bloemen maakt, maar geen vruchtbare zaden. Hierdoor zal hij zich niet snel doorheen je tuin verspreiden, iets wat de gewone smeerwortel wel doet.
In een natuurlijke tuin zijn er heel wat mogelijkheden om vogels aan te trekken zodat je kan genieten van hun aanwezigheid. Om vogels aan te trekken zijn er drie fundamentele noden waaraan de tuin moet voldoen.
Onlangs heb ik het boek ‘Een opgeruimde geest’ gelezen van Daniel Levitin. Het boek op zich was niet zo heel goed, het werd na een tijdje nogal langdradig met veel herhalingen. De schrijver had naar mijn idee best wel wat meer mogen schrappen. Maar het eerste deel van het boek was wel heel interessant. [Read more…]
Permacultuur is ontstaan in Australië, dat weet iedereen die zich begint in te lezen in dit onderwerp. De bedenkers keken naar de bossen en de Aboriginals en kwamen zo tot een nieuwe manier van denken. Ze creëerden een nieuw kader waarbinnen je op een andere manier leert denken en kijken naar je omgeving.
Velen vinden het fantastisch om de ideeën en werkwijzen uit die eerste boeken over te nemen, maar vergeten daarbij dat het voorbeelden zijn om systeemdenken uit te leggen. Het zijn voorbeelden om ideeën uit te leggen en te concretiseren.
Het zijn geen voorbeelden die je klakkeloos moet overnemen en toepassen in je eigen tuin. Het basisidee van permacultuur is juist dat je niet klakkeloos moet overnemen wat er in je buurt wordt gezegd en gedaan. En dit op alle vlakken trouwens, niet alleen in je tuin! De ontwerpprincipes zijn er juist om je te helpen manieren te bedenken die lokaal werken, die passen bij jouw manier van werken en die voldoen aan de ethische aspecten.
Het is dus niet de bedoeling om alles zomaar te kopiëren, maar wel om zelf iets nieuws te bedenken, te kijken wat er in je buurt gebeurt of om iets wat in een andere streek werkt kritisch te bekijken en aan te passen aan jouw omstandigheden.
Deze keer wil ik ook aandacht vragen voor de randen in de tuin. Randen zijn een belangrijk onderdeel van de moestuin en de tuin in zijn geheel. Randen zijn plaatsen van waaruit heel wat leven vertrekt en die bovendien het geheel een mooi uitzicht geven.
Afsluitingen kan je vormgeven als rand door ze te laten begroeien. Voorbeelden hiervan zijn draden waarlangs braambessen, frambozen, taybessen en dergelijke geleid worden. Tegen muren kan je druiven, klimrozen, klimop … planten of leifruit. De keuze hangt voor een groot deel af van de grootte van je tuin. Bessenstruiken zijn geschikt voor een rand in een kleine moestuin. Kruisbessen en honingbessen zijn de laagst blijvende. Aalbessen vragen iets meer ruimte maar een struik levert al heel wat fruit. Zwarte bessen en jostabessen vragen nog meer ruimte en zijn eerder geschikt voor een iets grotere tuin.
De laatste tijd krijg ik steeds meer vragen over het gebruik van compost, meststoffen en hoe wij de broodnodige stikstof in onze bodem krijgen om onze planten te laten groeien. Als je Yggdrasil al een tijdje volgt, dan weet je dat wij startten – toch op slechte bodems – met een grote hoeveelheid compost. Een laag van 12 cm en dan eventueel aanvullen in de jaren daarop.
Niet verwonderlijk dan ook dat het verschijnen van een artikel op de website van VILT mensen ertoe aan zette om een mailtje te sturen naar mij met de vraag hoe ik daarover dacht. Het is echter een onderwerp waarover om de zoveel jaar een artikel verschijnt en het verdient ook wel enige nuance denk ik. Ik geef die hieronder, maar ook met de boodschap dat ik geen bodemwetenschapper ben, zelf al lang met vragen zit en bijvoorbeeld al contact gehad heb met Universiteit van Leuven om onderzoek uit te voeren op onze grond naar het effect van compost en eventuele uitspoeling van voedingsstoffen naar het grondwater.
De Pastinaak of Pinksternakel is een zeer oude groente, zoals blijkt uit vondsten in ongeveer 3000 jaar oude paalwoningen. Hij is afkomstig uit het Middellandse Zeegebied. Hij was al bekend bij de Grieken en de Romeinen. De Romeinen brachten hem mee naar onze streken waar de wortel groter werd dan in het Zuiden.
Tot de komst van de aardappel was pastinaak een belangrijk voedingsmiddel. Nadien is de teelt van pastinaak verdrongen door de aardappel en later door de wortel.
Pastinaak groeit in het wild en in wegbermen, in weilanden, aan de rand van velden. Het is een tweejarige plant met een witte, vlezige penwortel. Aan de buitenkant is de wortel crèmekleurig. De hals groeit bovenaan de wortel naar binnen toe. Daar ontspringen de diep ingesneden bladeren. Pastinaak is een robuuste plant die in het 2de jaar een holle bloeistengel vormt die tot 2 meter hoog kan worden, vol geelgroene bloemschermen. Het zaad is plat, gevleugeld aan de rand en lichtbruin van kleur. De zaden blijven slechts 2 jaar kiemkrachtig. Pastinaak is vorstbestendig en de wortels kunnen ‘s winters in de grond blijven.
Pastinaak is gemakkelijk te telen en bewaart in de winter. Men kan zaaien van maart tot juli. De zaden hebben een lange kiemtijd, tot vijf weken kan het duren voor de plantjes opkomen. De eerste blaadjes na de kiemblaadjes lijken nog helemaal niet op de volwassen bladeren: ze zijn nog voller en eerder hartvormig. Let dus goed op dat je ze herkent. Zaai op voldoende afstand zodat de wortel kan uitgroeien. Pastinaken groeien diep en zijn het gemakkelijkst te oogsten in losse grond.
In het handboek van Velt staat dat je pastinaak kan zaaien tussen vroege aardappelen. Eens de aardappelen gerooid, hebben de planten nog voldoende tijd om uit te groeien. Misschien eens uitproberen?
Van zodra de wortels enige omvang hebben kan je ze oogsten. De hals zit meestal net onder grond. Je kan met de vingers voelen hoe groot de omvang is. De lengte van de wortel is niet te zien maar is afhankelijk van de variëteit. Met een spitvork kan je ze uit de grond halen. Probeer hierbij de wortel niet te raken.
Je kan best oogsten voor onmiddellijk gebruik. De schil wordt immers snel kurkachtig en is dan nog moeilijk schoon te krijgen.
In de winter kan je de wortels in de grond laten of ze inkuilen. Bedenk wel dat woelmuizen en –ratten liefhebbers zijn van de wortels.
Je kan ook een exemplaar laten uitzaaien. Hiervoor laat je de pastinaak overwinteren in de tuin en in het volgende jaar gaat hij bloeien. Hij bloeit prachtig en als schermbloemige is het een nuttige plant in de tuin. Schermbloemigen trekken immers insecten aan die natuurlijke vijanden zijn van meerdere ongewenste insecten zoals luizen.
Pastinaak is een robuuste plant die veel ruimte inneemt als ze bloeit en nadien zaad draagt.
De wortel van pastinaak is aromatisch, ietwat zoet maar ook soms wat bitter. Je kan hem zowel rauw als gestoofd klaarmaken. Hij wordt als groente klaargemaakt of in groentemengsels verwerkt en in stoofpotten. Hij is heel geschikt om aan diverse soepen toe te voegen: hij maakt ze fluweelromig zonder room toe te voegen. Ook soep van enkel pastinaak, een ajuin en laurierblad met een beetje verse peterselie op het eind is heel lekker.
Je kan de wortel in stukjes snijden en samen met worteltjes klaarmaken met toevoeging van Provençaalse kruiden.
Pastinaak hoef je niet te schillen als hij vers is. Schoonschrobben volstaat. Maar de schil wordt snel kurkachtig en dan is het beter hem te schillen.
