Voor plezier en eenvoud in de natuurlijke moestuin
Naast smalle weegbree is de grote weegbree, Plantago major, ook lid van deze familie en spontaan aanwezig in vele tuinen. Hertshoornweegbree, Plantago coronopus, daarentegen groeit spontaan enkel aan zee. Ondertussen wordt deze laatste aangeboden door zaadhuizen als bladgroente.
Learning about the natural world is one thing. Learning from the natural world—that’s the switch.
– Janine Benyus (1958)
Meer en meer mensen willen in hun eigen tuin gezond voedsel kweken en daarbij respect voor de natuur aan de dag leggen. Hoe begin je daaraan? Als je op de klassieke manier tuiniert, krijg je algauw planten die je met bestrijdingsmiddelen moet behandelen wil je nog voldoende oogsten. Maar je wil helemaal geen gifstoffen gebruiken op je groenten.
Kweek je biologisch, dan krijg je het advies om biologisch afbreekbare bestrijdingsmiddelen te gebruiken tegen plagen, dat is zogezegd minder schadelijk. Toch doden deze bestrijdingsmiddelen nog altijd heel wat dieren en niet enkel de plaaginsecten. Niets leeft immers in afzondering, alle leven gaat relaties aan. Zo eten de larven van lieveheersbeestjes massaal luizen, dat is algemeen geweten. Als je de luizen bestrijdt, wat hebben deze lieveheersbeestjes dan nog te eten? Of misschien zijn ze ondertussen al dood door jouw bestrijdingsmiddel …
Nog een voorbeeld: je gaat slakken bestrijden op een milieuvriendelijke manier. Hoe milieuvriendelijk is het doden van leven, slakken zijn toch ook levende wezens? Of dit: je hangt gaasdoeken tegen allerlei insecten over de bedden in je tuin, dan hoef je ze niet te bestrijden. Je houdt op die manier sommige insecten wel weg van hun voedsel of waardplant, maar je houdt ook natuurlijke vijanden van bijvoorbeeld slakken weg. Is het op die manier nog wel respectvol voor de natuur? Bovendien zijn gaasdoeken niet mooi, niet praktisch en zorgen ze voor extra werk.
Een natuurlijke moestuin dan want je wil geen enkel bestrijdingsmiddel gebruiken. Hoe gaat dat in z’n werk? Wat met de plagen, die blijven toch niet vanzelf weg? Toch werkt het op die manier in een natuurlijke moestuin; niet vanaf de eerste dag, maar naarmate het systeem zich opbouwt, lukt het steeds beter. En dat komt omdat we bij alles wat we doen de natuur bevragen en daarna proberen te werk te gaan zoals de natuur dat al miljoenen jaren doet. Omdat we het niet geleerd hebben van onze ouders of grootouders lijkt dat niet eenvoudig. De permacultuurprincipes helpen ons hierbij. Ze geven aan hoe we te werk kunnen gaan om ons doel te bereiken: gezond voedsel kweken zonder bestrijdingsmiddelen en met respect voor al wat leeft.
Ook al raakt de term ‘permacultuur’ steeds bekender, niet iedereen weet wat daarmee precies bedoeld wordt. Daarom enige uitleg.
Het woord ‘permacultuur’ werd halfweg de jaren ’70 voor het eerst gebruikt door Bill Mollison en David Holmgren, de twee grondleggers van het systeem ‘permacultuur’.
Permacultuur betekent duurzame landbouw, maar evolueerde snel naar een ruimere invulling dan louter land- en tuinbouw. Alle andere levensdomeinen zoals het sociale leven, de economische, financiële en onderwijssector kregen een permacultuurinvulling. Toch wordt permacultuur vooral in de betekenis van tuinbouw gebruikt.
Oorspronkelijk was het de bedoeling om landschappen te ontwerpen waarbij men zo getrouw mogelijk natuurlijke patronen en systemen namaakt. Deze landschappen moesten voor voldoende voedsel en andere materialen zorgen die lokaal nodig waren, binnen het kader van een leefbare toekomst voor mens en natuur. Omdat de natuur één groot systeem is dat zelf weer uit meerdere systemen bestaat, denken we in permacultuur vanuit systemen.
Zo sloot permacultuur zich aan bij het nieuwe wereldbeeld dat in die tijd stilaan naar boven kwam. In dat wereldbeeld is de natuur geen machine, maar een levend wezen waarin alles met alles verbonden is. Fritjof Capra publiceerde in 1982 ‘Het Keerpunt’ waarin hij de overgang naar het nieuwe paradigma aankondigde. Hij beschreef het nieuwe wereldbeeld dat uit de nieuwe natuurkunde of kwantumfysica naar voor kwam als organisch, holistisch en ecologisch. Alle levende wezens hebben waarde van zichzelf. De wereld is een netwerk waarin al die wezens, inclusief de mens, onderling en met de Aarde verbonden zijn. Permacultuur heeft de kenmerken van dat nieuwe wereldbeeld omarmd en dat vinden we duidelijk terug in zowel de ethische als de ontwerpprincipes.
Drie ethische principes vormen de basis van permacultuur. Later groeide daaruit een pakket van ontwerpprincipes als handvatten om de ethische principes in praktijk te brengen. Bill Mollison formuleerde in 1991 voor het eerst een overzichtelijke reeks van tien principes. In december 2002 publiceerde David Holmgren een boek waarin hij naast de ethische principes een reeks van twaalf ontwerpprincipes uitvoerig bespreekt. Hierin beperkt hij zich niet tot de land- en tuinbouw maar betrekt er diverse andere aspecten van het leven bij, zoals het sociale aspect, economie, opvoeding, gezondheid, cultuur en spiritualiteit.
Telkens opnieuw vertrek je in permacultuur van het voorbeeld van de natuur.
Permacultuur vertrekt vanuit de holistische visie dat alles één geheel vormt en dat wij ook een deel van dat geheel zijn. Dat sluit goed aan bij de chaostheorie. Ingrijpen op één punt heeft zijn weerslag op vele andere elementen zonder dat we vooraf beseffen waar en hoe zich dat zal voordoen. Samenwerking met alle elementen is heel belangrijk en de inspiratie daarvoor komt uit de natuur.
Het betekent dat je afstand doet van de idee dat de mens alles beter weet en alles beter kan en dat ingrijpen noodzakelijk is om voedsel te kweken. Daar ligt één van de belangrijke verschillen met ecologisch tuinieren. Deze bouwt verder op de filosofie, als er al een is, van de gangbare landbouw maar met enkele belangrijke milieuvriendelijke aanpassingen.
Permacultuur vraagt een andere ingesteldheid. En daar hebben sommige mensen het nogal moeilijk mee. We hebben altijd geleerd dat wij het beter weten en we willen zelf alles onder controle hebben. Maar permacultuur is “een dans waarbij de natuur de leiding heeft”.
Je geeft de regie uit handen, vertrouwen komt in de plaats, goed wetend dat je het hele systeem moet toepassen en een beetje geduld moet oefenen om succes te hebben. Elke ingreep brengt het systeem uit evenwicht. Als je aan één draadje van een mobiel trekt, beweegt het hele ding, je ingreep heeft effect op het geheel.
Het is niet zo gemakkelijk om in je hoofd die knop om te draaien en over te schakelen op het hart. Daarom ben je geneigd om enkel de toepassingen eruit te halen die je bevallen. Maar als je het systeem niet in zijn geheel toepast, dan werkt het niet echt en moet je af en toe toch ingrijpen. Dat is vaak zo met bestrijdingsmiddelen … dat zorgt er precies voor dat je het systeem nog meer overhoop haalt, en zo blijf je maar ingrijpen. Dat is helemaal geen permacultuur.
Permacultuur is allereerst eerbied voor al het leven. Een ander belangrijk principe is het gebruik van fossiele brandstof zoveel mogelijk beperken. In elk geval zijn bestrijdingsmiddelen niet aan de orde en tegengesteld aan de visie van permacultuur. Permacultuur is daarom niet te herleiden tot ecologisch tuinieren. Het vertrekt vanuit een andere visie.
Eens je begint te kijken naar het verleden van lava en, breder gezien, het gebruik van gesteentemeel, dan betreed je verschillende paden waarbij de uitkomst steeds vergelijkbaar is: mineralen uit gesteente zijn zeer belangrijk voor de vruchtbaarheid van de bodem en worden al vele duizenden jaren gebruikt. Een beetje achtergrond en duiding vind je hieronder.
Energie stroomt onophoudelijk onze tuin in en uit, hoe klein of hoe groot de tuin ook is. In sommige perioden is er overschot, in andere is er een tekort. Daarom is het belangrijk het teveel op te slaan voor later gebruik.
Het wordt stilaan tijd om je zaden te bestellen en je planning voor het komende jaar te maken. Wij gebruiken een eigen bedacht systeem: het systeem van schijnbare chaos. We hebben dit afgekeken van de natuur, hoe dat juist te werk gaat kan je hieronder lezen.
Learning about the natural world is one thing. Learning from the natural world—that’s the switch.
Janine Benyus (1958)
(Over de natuur leren is een. Van de natuur leren — dat is de omschakeling.)
Dat mulchen veel voordelen oplevert, heb je doorheen mijn blog gelezen of wist je al. Maar misschien weet je niet precies waarmee je mag mulchen en houdt dat je momenteel nog tegen om aan de slag te gaan. Toch is het eenvoudig: alles van organische oorsprong kan aangewend worden als mulchmateriaal.
Zo kan je bijvoorbeeld perfect tapijten gebruiken om je bodem af te dekken. Enige voorwaarde is dat ze geen plastiek bevatten. Dat is natuurlijk leuk als weetje, maar een tapijt gebruik je niet in je groentetuin. Het dient enkel als voorbeeld om duidelijk te maken dat werkelijk alles van organisch materiaal in principe kan dienen.
Wat is veerkracht in de tuin? Op zowat alle domeinen kan je het hebben over veerkracht: veerkracht van de bodem opbouwen, veerkracht van je bodemleven, veerkracht tegen de wisselende weeromstandigheden. De lijst is nagenoeg oneindig.
Maar zelfs in die lange lijst wordt vaak veerkracht van de tuinier zelf vergeten. En dat is eigenlijk belangrijker dan alle bovenstaande elementen. Want geen tuinier, geen tuin.
Dat de zomers niet meer zijn zoals vroeger mag ondertussen duidelijk zijn. En dat wat we in de toekomst krijgen niet te voorspellen valt is ook duidelijk: natte zomers, warme zomers, droge zomers? Wie zal het zeggen.
Dat een droge zomer veel schade berokkent, heb ik afgelopen maanden aan den lijve mogen ondervinden. Een tekort aan water wringt vele planten de nek om, zelfs planten die al enkele jaren geleden zijn aangeplant. Maar hoe moet je dit aanpakken? Kan je nu nog bomen, struiken en vaste planten aanplanten zonder kopzorgen of de vrees dat de helft afsterft in een droog voorjaar of hete zomer?
Het boek over mulchen is zoals de vorige boeken een samenvatting van onze ervaringen. Ik geef achtergrond bij het waarom van mulchen en vertel daarnaast ook over de praktijk aan de hand van voorbeelden. Fouten die we gemaakt hebben, lessen die we geleerd hebben … Maar ik weet uit ervaring dat er met heel veel verschillende materialen wordt gemulcht op heel veel verschillende manieren en redenen.
Daarom ben ik deze keer niet de enige schrijver in net boek, maar hebben ook enkele tuiniers die met mulch bezig zijn hun steentje bijgedragen.